తెలంగాణ నవలా వికాసం

తెలుగు సాహితీ చరిత్రలో తెలంగాణ కవులు, రచయితలు రాసిన సాహిత్యం వలసాంద్ర పాలకుల నిర్లక్ష్యం కారణంగా విస్మరణకు, వివక్షకు గురికావడం జరిగింది. పాల్కూరికి సోమనాథుని మొదలు శ్రీనివాసాచార్య వరకు దాదాపు వెయ్యేండ్ల చరిత్రను పునర్జికించుకోవడం జరిగింది. తదనంతర కాలంలో పాశ్చాత్య ప్రభావంతో ఆధునిక సాహిత్యం ప్రవేశించింది. ఈ సాహిత్యం 19వ, శ॥ లో మొదట బెంగాల్, వారి ప్రభావంతో అనువాద నవలలుగా తెలుగునేలపై కాలూనింది నవల. వారిని అనుసరిస్తూ చిలకమర్తి, కందుకూరి, జి.కృష్ణ, ఉన్నవ త్రిపురనేని గోపిచంద్, రావిశాస్త్రి మొదలైన ఉద్దండులు అనువాద రచనలతో పేరు ప్రఖాతులు గడించారు, (పుట.15,తె.న చ. సంగిశెట్టి) అటునుండి తెలుగు నేలపై తన ప్రభావాన్ని చూపుతూ ఆదునిక సాహిత్యం: పోకడలు నవల, కథ, కవిత్వం, నాటకం, వ్యాసం, జీవిత చరిత్రలు, వంటి వివిధ రూపాలలో నేటికీ

తెలంగాణ తెలుగు సాహిత్యంలో “నవల”ప్రక్రియను నిశితంగా పరిశీలించినచో తెలుగులో తెలంగాణేతరులు రాసినదే సాహిత్యంగా చలామని అయ్యింది. నిజానికి తెలంగాణ ప్రాంతపు కవులు, రచయితలు స్వాతంత్య్రానికి పూర్వమే కవిత్వం, కథలు, నవలలు రాసి తమ ప్రతిభను చాటుకున్నారు. ఒక దశలో (1944-56) కాలం తెలంగాణ నవలలకు స్వర్ణయుగంగా బాసిల్లింది. తెలంగాణేతర కవుల అబద్దపు సోదికి అడ్డుకట్టవేస్తూ ఈ ప్రాంత కవులు: తెలంగాణ సోయి తెచ్చుకొని తమ మూలాలను తవ్వితీస్తున్నరు. దేశ సాహిత్యం పురుడు పోసుకున్న నాటినుంచి పాశ్చాత్యల నుంచి అచ్చతెనుగు దిగుమతి అయిన ఆధునిక రూపాలైన నవల, కథ, కవిత్వం నూతనత్వంతో పురుడు పోసుకుని సాహిత్యాన్ని కొత్తపుంతలు తొక్కించిండ్రు ఇక్కడి కవులు, వారి కృషిని సాహితీలోకానికి ఎరుక చేస్తున్న తెలంగాణ ప్రచురణ కర్తలు అందుకు పూనుకోవడం సాహసోపేతం.

తొలి తెలంగాణ నవల రికార్డు చేసే క్రమంలో భిన్న వాదనలు తెరపైకి వచ్చాయి. తెలంగాణ వారికి తెలుగేరాదని వారిది యాసభాషని ఎచ్చిడి చేసిన సందర్భాలు కోకొల్లలు. వారి మాటల్లోనే తెలంగాణ మొదటినవల పట్టికోట అల్వారు”ప్రజల మనిషి” నవల అని ప్రచారం చేశారు. మరి కొందరు ‘నరహరిగోపాల కృష్ణమశెట్టి రాసిన రంగరాజచరిత్ర(1872) అన్నరు. ఇంకొందరు కొక్కొండ వెంకటరత్నం రాసిన’మహస్వేత’ను వాడుకలోకి తెచ్చారు. వీటన్నీటిని తోసిరాజని ‘కందుకూరి వీరేశలింగం “రాజశేకరచరిత్ర” (1878)ని తొలినవలగా ప్రచారంచేసి సాహితీచరిత్రపై నిలిపారు. కాని అసలు నిజమేమంటే 1866లో తడకమళ్ళ వెంకట కృష్ణారావు రాసిన “కంబుకంధరచరిత్ర”మెదటి నవల. (పుట.12, నిలకడగా తెలుగు నవలాచరిత్ర, సంగిశెట్టి శ్రీనివాస్) అని, మరుగున పడిన నిజం తేలినచందంగా, తెలంగాణ రచయితల కృషిఫలితంగా తెలంగాణ నవల ఉనికి తెరపైకి వచ్చింది. ఇందుకు తెలంగాణ ప్రచురణ కర్తల కృషి ఎంతోవుంది.

తెలంగాణ సాహితీపరిశోధకులు తెలంగాణ నవలలను నాలుగు దశలుగా వర్గీకరించారు. అవి 1. 19106 ముందుదశ,2)1911-1929 వరకు, 3)1930-1944 వరకు, 4)1945 1956 వరకు. ఈ నాల్గుదశలలోని నవలల గూర్చి లోతుగా విశ్లేషించి వివరించి మనముందుంచారు. మన నవలలపై ఇంగ్లీషు, ఉర్దు ప్రభావము ఉంది. అందుకు…ఒద్దిరాజు సోదరులు, సురవరం, బాస్కరబట్ల కృష్ణారావు, నెల్లూరు కేశవస్వామి, నవలలు చదివితే ఈవిషయం తేటతెల్లమవుతుంది.

తెలంగాణ తొలినవలయే గాక తెలుగు సాహిత్యంలో తొలితెలుగు నవల తడకమళ్ళ(1825-1890) వారు ” కంబుకంధర చరిత్ర’ (1866). దీనిని మొదట వచనప్రబందంగా పేర్కొన్నారు. ఈ నవలలో అక్కడక్కడా పద్యాలున్నాయి. ఈనవల గూర్చి మద్రాసు గ్రంథాలయంవారు తమ కెటలాగ్ పేర్కొన్నారు. ఇందు 8అద్యాయాలు ఉన్నాయి. నవలలో “సీ. కంబుకంధరుడు….. మత్రిత్వమును గల్గి భూతి మెరయు…”(పద్యం, పుట19, తె.న. చ) అలాగే కామరూపకథ” గూర్చి నిడదవోలు వెంకటరావు (ప్రఖాత పరిశోధకులు) పేర్కొంటూ ఇది కంబుకంధర చరిత్రనుబోలిన రచన’ అనగా స్వతంత్ర రచన, నవలమాదిరి వున్నదని1937లో పేర్కొన్నారు. ఈ కామరూపకథ 1868 జులైలో మొదలెట్టినట్టు తెలిపారు.మరో నవల “తెలుగు వెలుగు ముగుదకథ 1879లో ముద్రితమైంది. దీనికే “శ్రీమదాంధ్రకవితావేదిని విలాసము” అని పేరు ఉందని ముంగిలిలో సుంకిరెడ్డిగారు పేర్కొన్నారు. తడకమళ్ళవారు కామందకము, లీలావతి గణితము, రామావతారం కాలనిర్ణయము,చిత్రకథావివరణము”మొ||లగు ఇతర రచనలు చేశారు. అలాగే బడారు శ్రీనివాసరావు 1910లో ఆశాదోషమునవల (1512సం॥ చెందిన చారిత్రక గాధఆధారం.) ఈనవలలో కోయిల్ కొండ దుర్గం, ముస్లిం రాజులు, నవాబుల జీవితాలు,వలీ,సూఫీలవివరణ, వారి ఆచారాలు, యుద్ధనీతికుట్రలు, గూఢచర్యం, అంతపురకాంతలు, మొ|లగు మన నవల. పాలమూరు మూలాలు పట్టుకుంటున్న బీంపల్లి శ్రీకాంత్ నవల సేకరించిండు. ఒద్దిరాజుసోదరులు(1887-1956) రుద్రమదేవి(1918) నవల చారిత్రక ప్రసిద్దనవల,ఇది. కాకతీయుల పాలన, రుద్రమదేవి పరాక్రమము, గోనగన్నారెడ్డి వీరత్వము తెలుపుతుంది. ఇది 1922లో పునర్ముద్రన పొందింది.ఇంకా వీరు శౌరశక్తి, బ్రమర, బ్రాహ్మణ సాహసము, వరశముద్ర అనే చారిత్రక నవలలతో పాటు స్త్రీ సాహసము, ముక్తవలస అనే సాంఘిక నవలలు రాశారు. వీరి రుద్రమదేవి నవల విజ్ఞాన చంద్రిక మండలి వారి బంగారు బహుమతి పొందింది(పుట. 50 తె.న.చ. సంగిశెట్టి), టేకుమళ్ళనరసింహం”రాధమ్మ”నవల ఒకవేశ్యావ్యధాభరిత జీవితాన్ని హృద్యంగా చిత్రించిండు.

భహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి నవలా సాహిత్యంలో సంచలనాల రచయిత సోమరాజు రామానుజరావు (1896-1934). ఖమ్మం జిల్లా భద్రాచలం, దుమ్ముగూడానికి చెందిన ఇతను గ్రంధాలయోర్యమునికి కృషి చేస్తూనే గాంధీ ప్రభావంతో జాతీయోద్యమంలో కూడా పాల్గొన్నారు. ఇతను ‘మంజుమతి'(1914లో),’జగన్మోహిని’ అనే చారిత్రక నవలు రాశారు. 1916లో హైమవతి నవల రాశారు. వీరి నవలలు బాష సరళంగా ఉండటం చేత బహుళ ప్రజాదరణ పొందాయి. 1916లోనే విషమోహిని నవల రాశారు. 1921లో దొమ్మాడ యుద్ధం’నవల రాశారు(క్రీ.శ. 1763లో జరిగిన యదార్ధ ఘటన) ఇంకా వీరు ‘శిశుహత్య, వనదుర్గం, తపోవనం, జపమాలిక, రక్తజ్వాల, కరుణ, నవలలు రాశారు. వీరు నాటకాలు, పాటలు కూడా రాశారు. వీరు 38 సంవత్సరాలు జీవించారు. ఇతను తన 18వ ఏట నుంచే రచనలు చేసిన ప్రజ్ఞాశాలి. సురవరం ప్రతాపరెడ్డి (1896-1953) వీరు చారిత్రక నవల కొనసాగింపుగా 1917లో శుద్ధాంతకాంత అనే నవల రాశారు. హైదరాబాద్ జీవితంలో భాగమైన రోమాని ని ఇతి వృత్తంగా తీసుకొని రాశారు. ఇది సురవరం 20వ ఏట రాయడం విశేషం వీరు అరెవీరులు (1932) అనే మరో నవల రాశారు,ప్రకృతిని కథాంశంగా తీసుకొని శేషబట్టరు, వేంకటరామానుజాచార్య (1900-1944) ప్రాకృత…దాంపత్యం పేర 1922లో నవల రాశారు. ఇంక 1922లో ‘వసుంధర కొండపల్లి ముట్టడి 1929 దేవులపల్లి మొదట చలపతిరావు రాశారు. వరంగల్లు నుంచి కోకల సీతారామశర్మ ఆంద్రయ్యదయిం పేర పత్రిక నడిపి పావని అనే నవల రాశారు. చట్రాతి లక్ష్మీనరసమాంబ అనురాగ విపాకము నవల రాశారు. మాడపాటి హనుమంతరావు ఆనందమఠము(అనురాదము)గ్యారిబాల్డి జీవితం నవలలు రాశారు. సికింద్రాబాదులో పేరొందిన సంఘసంస్కర్త టేకుమళ్ల నరసింహం రాధమ్మ అనే నవల రాశారు.

కరీం నగర్కు చెందిన ముడుంటా చర్యలు కాదాంబిని ప్రేమచాంచల్యం నవలలు రాశారు. సిరిసిల్లా అవునూరుకు నేనుగోపాలరావు జోహరాబాయి నవల రాశారు. 1930 నాటికి నవలలు రాసినవారు రాశిలో తక్కువైన అచ్చుకు నోచుకోవడం గగనమైన రోజులు అవి మెదకు నుంచి భాగవతము సీతారామశర్మ(1902 1942) పశ్చాతపము, పుష్పావతి, ఈశ్వర సంకల్పము నవలలు రాశారు. నల్లగొండకు చెందిన పైడమర్రి వెంకటసుబ్బారావు కాలభైరవుడు అనే నవల రాశారు. వరంగలకు చెందిన లక్ష్మీనరసింహరాజు (1891-?) శాంత బాయి. వరంగల్కే చెందిన నలం తింఘల్ చక్రవర్తుల కంయిల వెంకటన్నసింహ చర్యలు (1884-1959) భయంకర పిశాచము నవల రాసిండు ఖమ్మం జిల్లా పెదమడుగుకు చెందిన వనం వెంకట నరసింహరావు పద్మనీబాయి అనే నవల రాసిండు. ఈ దశకంలో ఎక్కువగా చరిత్రక నవలలు ప్రచురించబడ్డాయి. సోమరాజు రామానుజరావు ముందువరుసలో ఉండగా ఒద్దిరాజు సోదరులు, సురవరం, కేశాద్రి రమణ కవులు, వనం వెంకట నరసింహరావులు ఉన్నారు. అభ్యుదయానికి బాటలు వేసిన నవలలు ఉన్నాయి. 1930 నుండి 1944వరకు ఈదను పేర్కొనవచ్చు. దేవరకొండ(నల్లగొండ జిల్లా)కు చెందిన సయ్యద్ అజ్మతుల్లా(1902-1930) జాహ్నవి, సుశీల, అంపరాకాసి,మణి పేరున నవలలు వచ్చాయి. మెదక్ జిల్లా అందోలకు చెందిన మఠం సిద్ధివీరయ్య(1902-?) నిరపరధి,పుష్ప సేనవిజయం రాశారు. మంథనికి చెందిన వెంకట రాజన్న(1909-1995) పతిపత్ని పేర నవల రాశాడు. తాతాచార్య ఆకలి నవల బాస్కరబట్ల కృష్ణారావు పట్టికోట అల్వారు కాళోజి, లోకమాలహరి, కవిరాజమూర్తి , నెల్లూరి కేశవస్వామి రచనలతో 1944-56 నవలలకు స్వర్ణయుగంగా తెలంగాణ బాసిల్లింది. ఈ కాలపు రచయితలు తెలంగాణను విభిన్న పార్శ్వాలతో సామాజిక, రాజకీయ జీవితాలను ఆవిష్కరించారు.

ఇదే సమయంలో ఆంధ్రమహాసభ ఆవిర్భావం, కమ్యునిస్టులు రావినారాయణరెడ్డి నేతృత్వంలో చీలిపోవడం దేశముఖ్ లు, భూస్వాములు నిజాంకు వ్యతిరేకంగా సాయుధపోరాటం చేయడం, భూమికోసం, భుక్తికోసం, వెట్టి విముక్తికోసం పట్టికోట, దాశరధి నవలలు రాశారు. తెలంగాణ ఉద్యమాలతో సంబందమున్న, లేకున్నా బొల్లిముంత శివరామకృష్ణ మృత్యంజయులు నవల రాశారు (1947). లక్ష్మీకాంతమోహన్(1951) సింహగర్జన నవల, లోకమల (1910-2010) గద్దె, సంఘం నవలలు (1947-55) మధ్య గాంధీజీ బావజాలంతో అంబేద్కర్ ఆలోచనా విదానంతో రచనలు సాగాయి బెగ్గనియిద్దె’ నవలలతో నిఘంటుకెక్కని పదాలు నాడి తెలంగాణ భాష ఉ నికిని చాటిరు.ఈ నవలలోని చాలా పదాలు నిఘంటువులోకి ఎక్కలేదని రచయిత తన తొలిపలుకు’లో ‘ చెప్పుకున్నాడు. ‘అంబటాల్ల,గోజలు, బట్టబాతా, పిస్స, కాల్మొక్త్ర, నాల్గొద్దులు, పంది కొక్కు తన కిందికే తోడుకున్నట్లు సంతానానికి మొదటి గురువే స్త్రీ న్యాల్క బుగోరుతుంది. చేసిన రెక్కలు శాగబత్తాయి, చెయ్యిని బూజుపడ్తాయి. బక్కల్ను కడుపు నిండా మేపుకరా, ఒగ్గన్ని జంపితెగాని ఐద్యుడు గాడు, తగువు జెప్పు మారాజంటే తల్లీ పిల్లా…నాదేనన్నడట,మేమంత?తొడిగితే కాలుకు, ఇడిస్తే పంచకు ఇట్లా అనేక పదాలు, సామెతలను ఈ నవల నిండా జోడించి దానికి నిండుతనాన్ని తీసుకొచ్చిండు.(పు,ట.69,తె.న.చ.సంగిశెట్టి శ్రీనివాస్) 1955లో ఈ నవల దేవిదాసు రెడ్డి అనే లోకమహరి మిత్రుల పూనికతో అచ్చయ్యింది. అప్పుడు మాడపాటి హనుమంతరావు, గడియారం రామకృష్ణశర్మలు తమ అభినందనలు తెలిపారు. 2012లో ఆచార్య జయదీర్ తిరుమలరావు వ్యాసం రాశారు. కతిరాజమూర్తి(1926-7) తెలంగాణ నవల సాహిత్యంలో దృవతారగా నిలవాల్సిన వ్యక్తి ‘మైగరీబాహు’నవల పకడ్బందీగా రాశారు. 1954లో వీరి మరో నవల ‘చివరిరాత్రి వెలువడింది. ఈ నవలలో లోతైన బావ సంఘర్షణను రికార్డు చేశారు. ఇంకా అంగారే, లాహుకీ లకీర్(పొలిమేరలు) ప్రజాదరన నవలలు ఖమ్మంకు చెందిన హీరలాల్ మోరియా(1922-2006 1948లో గుడిమెట్లు, 1958లో తెగని గొలుసులు, ఆగిన తుఫాను’ నవలలు విరిగిన విగ్రహాలు, జీవనది, ఎవరికోసం నవలలు కూడా, నల్లగొండ జిల్లా వాడయిన పుల్లా బొట్ల వెంకటేశ్వర్లు(1924)ఇప్పుడు ఖమ్మంలో ఉంటుండ్రు. 1945-50లో ‘సముద్రఘోషలు,రాధ అనే నవలలు రాశారు. ‘మా ఘంటం’నవల ఆలిండియా రేడియోలో ధారవాహికగా ప్రసారమైంది. పెండెం వాసుదేవరావు (1920 ?)గుసగుసలు నవల.ఉమెత్తల యజ్ఞరామయ (1922-1995)ఆశాలత(1949) నవల.అస్థిత్వవాదాన్ని అందాల మెక్కించిన బాస్కరబట్ల కృష్ణారావు(1918-1966) నవలలు, అధివాస్తవిక దోరణిలో ‘యుగసంధి’నవల ప్రసిద్ది ‘వెలువలో పూచికపుల్లలు’ (1960) ప్రజల మనిషి నవల భయంతో రాసిండు. జనభాషలో రాశాను అని స్వయంగా చెప్పుకుండు. ఈ నవలలోని కథ గురించి ప్రజల మనిషి’ నవల నిజామాబాద్ జిల్లాలోని కామారెడ్డి దగ్గర దిమ్మగూడెం ఊరు భూమిక అని అన్నారు వరవరరావు. ‘గంగు’నవల ‘ప్రజల మనిషి’కి కొనసాగింపు, జి. రాములు పిచ్చిశాయన్న నవల రాసిండు. గూడూరి సీతారాం (1936-2011) కొత్తపాతలు నవల 1960లో వెలువడి ఉంటుంది. సింగరాజు లింగమూర్తి ‘ఆదర్శాలు అంతర్యాలు, రంగులమేడ, చిగురించిన విలువ, ఆకర్షరణలో అవస్వరాలు’: పోతుకూచి సాంబశివరావు ‘ఏడు రోజుల మజిలీ, అన్వేషణ’లాంటి నవలలు రాశారు. శొంతి కృష్ణమూర్తి(1925) మూగభార్య (1958), ఇవ్వాళ తనలోకి తాను తొంగి చూసుకుంటున్న తెలంగాణ నెర్రెలు పారిన నేలమీద పాదా లు వూదించి గతాన్ని తవ్విపోస్తుంది. సాహిత్యములో దొరికిన మనులు మాణిక్యాలు సానబెడుతూ అన్యాయాన్ని లెక్కగడుతుంది. 1956 తర్వాత తెలంగాణలో వందలకొద్ది నవలలు, పురుడు పోసుకున్నాయి ఇందులో అభ్యుదయ నవలలు,ప్రగతి శీల నవలలు, ఉద్యమ నవలలు, వలస బతుకుల నవలలు, గ్లోబలైజేషన్ నవలలు, మురికివాడ బతుకు నవలలు, నగరజీవన నవలలు, కుల వృత్తి నవలలు, పల్లె జీవనానికి చిత్రిక పట్టిన నవలలు, అస్థిత్వవాద నవలలు, స్త్రీ వాద నవలలు,బి.సి., మైనారిటీ వారి నవలలు ఉన్నాయి. అయితే ఇక్కడి సాహిత్యం పై పక్షపాతంతో అటు ఆంధ్ర ఇటు తెలంగాణలో కూడా పెద్దగా పరిశోధనలకు నోచుకోలేదు. అయితే తెలంగాణ సాహిత్యవేత్తలు మరుగున పడిన నవలా సాహిత్యాన్ని ఎరుకజేస్తూ తెలంగాణ నవలా చరిత్రను మనముందుంచారు. ఇందుకు తెలంగాణ ప్రచురణకర్తలు మరియు సంపాదకులు కృషి ఎనలేనిది.

..భూతం ముత్యాలు