Cheedella Seetha Lakshmi

కవిరాజు బిరుదాంకితులు త్రిపురనేని రామస్వామి చౌదరి " మహా మేధావి,తాత్వికుడు,పండితుడు,విమర్శకుడు,సంఘసంస్కర్త,భావుకుడూను.అందుచేత వారి ఆలోచనలు,భావాలు,వాటిలో వచ్చిన పరిణామం తెలుసుకోవడం అవసరం" అంటారు ఆవుల సాంబశివరావు గారు ఆముఖంలో

సూతపురాణం,కురుక్షేత్ర సంగ్రామం,శంబుకవధ,ఖూనీ,వివాహనిధి,కుప్పుస్వామి శతకం,ధూర్తమానవా,సూతాశ్రమ గీతాలు,పల్నాటి గీత మొదలైనవి రచించిన త్రిపురనేని రామస్వామి చౌదరి హేతువాది,నాస్తికుడు.స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు, ఆ కాలంలో సంఘాన్ని ఎదిరించి పోరాడి మానవతా విలువలను తెలుగు సాహిత్యంలో ప్రవేశపెట్టిన గొప్ప సామాజిక కవి జనవరి 15 వ తేదీ 1887 వ సంవత్సరంలో కృష్ణాజిల్లాలోని అంగలూరు గ్రామంలో రామమాంబ,చలమయ్య దంపతులకు జన్మించాడు.

రైతు కుటుంబంలో పుట్టినా చిన్నప్పటినుండి సాహితీ జిజ్ఞాసతో పెరిగాడు.మెట్రిక్యులేషన్ చదివేటప్పుడే పల్నాటి యుద్ధము ఆధారంగా కారెంపూడి కథనం,మహాభారత యుద్ధం ఆధారంగా కురుక్షేత్ర సంగ్రామం అను రెండు నాటికలు 23 వ యేట రచించాడు.1911 సంవత్సరంలో బందరు లోని నోబుల్ కళాశాలలో ఇంటర్మీడియట్ చదివేటప్పుడు అవధానం చేసి ప్రతిభను చాటుకున్నాడు.

1914 సంవత్సరంలో న్యాయశాస్త్రం చదివేందుకు లండన్ లోని డబ్లిన్ కు వెళ్లి న్యాయశాస్త్రమే కాక ఆంగ్ల సాహిత్యం, ఆధునిక ఐరోపా సంస్కృతిని కూడా అధ్యయనం చేశాడు. 1914 సంవత్సరంలో అనిబిసెంట్ ప్రారంభించిన హోమ్ రూల్ ఉద్యమానికి మద్దతు నివ్వాలంటూ భారతీయులకు విజ్ఞాపన చేస్తూ డబ్లిన్ నుండి కృష్ణాపత్రికకు తన రచనలు పంపించాడు.దేశభక్తి గీతాలు రాశాడు.
భారతదేశం తిరిగివచ్చాక మచిలీపట్నంలో న్యాయవా వృత్తిని చేపట్టాడు.సామాజిక అన్యాయాల మీద పోరాటాలు చేస్తూ తెనాలిలో స్థిరపడి 1925 సంవత్సరంలో జస్టిస్ పార్టీ తరఫున తెనాలి పురపాలక సంఘ అధ్యక్షునిగా ఎన్నికై గంగానమ్మ కొలువులో నిర్వహించే జంతుబలిని నిషేధించినందుకు అవిశ్వాసతీర్మానం పెట్టి పదవినుండి తొలగించినా వెంటనే జరిగిన ఎన్నికల్లో ఎన్నికై తిరిగి అధ్యక్షుడై 1938 వరకు ఆ పదవిలో ఉన్నంతకాలం జంతుబలిని నిషేధించాడు. ఈయన గృహానికి సూతాశ్రమం అని పేరు పెట్టుకున్నాడు.

1898 సంవత్సరంలో పున్నమ్మను పెళ్లి చేసుకున్నాక అసమర్థుని జీవయాత్ర రచించిన ప్రముఖ కవి గోపీచంద్ 1910 సంవత్సరంలో పెద్దకుమారునిగా జన్మించాడు.
భార్య చనిపోగా చంద్రమతిని ఆమె చనిపోగా అన్నపూర్ణను 1932 సంవత్సరంలో వివాహం చేసుకున్నాడు.గోపిచంద్ కుమారుడే సినీ నటుడైన సాయిచంద్..
త్రిపురనేని సాహిత్యకృషిని గుర్తించిన ఆంధ్ర మహాసభ వారు కవిరాజు బిరుదునిచ్చి సత్కరించారు. తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం వారు ప్రతీయేడు కవిరాజు త్రిపురనేని రామస్వామి చౌదరి పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేస్తుంది. 1987 సంవత్సరంలో శత జయంతి సందర్బంగా భారతదేశ ప్రభుత్వం కవిరాజు స్మారక చిహ్నంగా ఒక తపాలాబిళ్ళను విడుదల చేసింది.హైదరాబాద్ ట్యాంకుబండ్ పై రామస్వామి విగ్రహం నెలకొల్పారు.

సంస్కృత భాషలో ఉన్న పెళ్లి మంత్రాలను తెలుగులో అనువాదం చేయడమే కాక ఎన్నో పెళ్లిళ్లకు స్వయంగా పౌరోహిత్యం చేసి అంటరానితనాన్ని వ్యతిరేకించిన సంఘ సంస్కర్త ,ఆదర్శవాది. ఈయన 1943 సంవత్సరం జనవరి 16 వ తేదీన తనువు చాలించాడు. పుట్టుక గిట్టుక రెండు జనవరి 15,16 కావడం విశేషమే.

కవిరాజు 1914 సంవత్సరంలో డబ్లిన్ నగరానికి వెళ్లి బారిస్టర్ పట్టా గ్రహించి 1917 సంవత్సరంలో స్వదేశానికి తిరిగి వచ్చారు.ప్రయాణ సమయంలో కొలంబో,ప్యారిస్ నగరాల నుండి,తర్వాత డబ్లిన్ నగరం నుండి ముట్నూరి కృష్ణారావు గారికి రాసిన లేఖల్లో వ్యక్తిగతాభిప్రాయాలు,
ప్రయాణ విశేషాలు, అనుభవాలు,మన దేశ సంస్కృతి,సాహిత్య విషయాలు ఇమిడి ఉన్నాయి.

ముందు సింహళ ద్వీపానికి వెళ్ళాడు.కొలంబో నుండి వ్రాసిన ఉత్తరం మొదటిది.ఇది 31.10.1914 నాడు వ్రాయబడింది.దీనిలో సింహళ ద్వీప సౌందర్యం వర్ణింపబడింది." లంక యంతయు నేడొక యుద్యానవనముగా గన్పట్టుచున్నది.ఎచ్చట జూచినను పచ్చని పట్టుబట్టలను పరచినట్లు జొమ్పములచే నలంకరింపబడిన లతా సముచ్ఛాదితములైన వృక్షములు గన్పట్టును.ఎండిన వృక్షములను చూపరులకు నింపుబెంపమని తీవలు గుబురుగా నలముకొని యుండును.

నేను జూచినవరకింత ఫలవంతమగు ప్రదేశము వేరొండు కన్పట్టదు.సింహళమునకు నేడు కొలంబో ముఖ్యపట్టణము.పాశ్చాత్య నాగరికతయు,బూర్వ నాగరికతయు నిచ్చట గ్రుమ్ములాడుచున్నవి.తుదకు పాశ్చాత్య నాగరికతయే మేలు చేయి యైనది.” అంటూ దృశ్యానుభూతిని ఎంతో చక్కగా వివరించాడు.గ్రాంథిక భాషలోనే రాయడం విశేషం.

అదే లేఖలో ఒక దుకాణంలో తనకు కావలసిన వస్తువులు కొంటున్న సమయంలో ఒక బౌద్దుడు వచ్చాడు.బౌద్ధునికి కవిరాజుకు మధ్య జరిగిన సంభాషణలో ఇండియాలో బౌద్దమతం నశించింది.సింహళంలో కూడా నశించిపోతుందని విన్నానంటూ చౌదరి గారు అనగా బౌద్దుడు ముప్పాతిక భాగం బౌద్ధులే కానీ మతానికి పాటుపడేవారు లేరని చెప్తూ మేము కులభేదాలతో చచ్చిపోతున్నామన్నాడు.చౌదరి ఆశ్చర్యపోయి ” సర్వ జంతువులయందు సోదరభావముండవలయుననిహెచ్చు లొచ్చులులేవనియు,బోధించిన కరుణామయుడగు బుద్ధుడిది వినిన ఎంత దుఃఖించునో గదా!” అని అనేసరికి బౌద్దుడు కులభేదం నశిస్తేనే మనకు పురోభివృద్ధి అని చెప్పాడు.
ఆ బౌద్ధుని పేరు ఫెర్నినాండ్.తర్వాత కవిరాజు స్టీమరెక్కి ప్రయాణం కొనసాగించాడు.

డబ్లిన్ నుండి రాసిన లేఖలో అర్చకుల విషయం,దేవాలయ మాన్యాల విషయంపై అభిప్రాయాన్ని వెలిబుచ్చాడు.అర్చకులను మతప్రచారకులుగా చేసి దినవెచ్చాలకై ,ఉత్సవాలు జరపడానికి ,దేవాలయాలు శిథిలావస్థ పొందకుండా కాపాడడం కోసమే మాన్యములీయబడ్డాయని,
అయితే అర్చకుల పోషణభారమెప్పుడూ గ్రామస్థులపైనే ఉండేదని,అధికాదాయాన్ని వినియోగపరచేదెట్లాయని బుద్ధిమంతులాలోచించాల్సిన విషయమని అంటాడు.

అర్చకుల ధర్మాన్ని గూర్చి ,పెద్దల కర్తవ్యాన్ని గురించి చక్కగా వివరించాడు. అర్చకులచేత ఊడిగం చేయించడం కంటే అర్చకులకు వారి విద్యుక్తధర్మాలను తెలిపి వారిని విద్యావంతులుగా చేసి,మతగ్రంథాలను చదివించి,అర్చక సమాజమేర్పరచి మతప్రచారకులుగా నెందుకు ప్రయత్నం చేయరాదని ప్రశ్నిస్తాడు.
అర్చకులను కూలివాండ్రను చేసి దేవునిసేవ చేయించుట కన్న మతంపట్ల వారికాసక్తి కలిగించి,దేవాలయాలందు అభిమానం కుదిర్చి మతవ్యాప్తికి దోహదపడేట్లు చేయడం యుక్తమని భావించాడు.హిందువులమై యుండి కూడా హిందూమతమంటే ఏమిటో తెలియకుండా మాట్లాడేవాళ్ళం మనం అంటాడు.

మతాచార్యులంటే మానవులే కదా.గృహస్తు ఏ మతస్తుడో ఆ మతాచార్యుని కూడా భగవత్పూజ తర్వాత పూజించాలి కానీ త్రిమతాచార్యులనెందుకు పూజించాలి అని ప్రశ్నిస్తూ తన అభిప్రాయాన్ని వెలిబుచ్చాడు లేఖలో..
సంఘాన్ని విమర్శించడం లేఖల్లో కనిపిస్తుంది.” హిందూదేశము స్వరాజ్యమును కాంక్షించుటలేదు”.అన్న వార్తను పత్రికలో చదివి బ్రాహ్మణేతరులు చేసిన ఈ తీర్మానాన్ని నిరసిస్తూ లేఖాముఖంగా తెలియచేశాడు.” ఈ చెన్నపట్టణమున బ్రోవైన యీ బ్రాహ్మణేతరులకు యావత్భారత దేశమునందున్న బ్రాహ్మణేతరుల పక్షమున నీగతి దీర్మానించుటకు నెవ్వరధికారమిచ్చిరి? కటా! స్వలాభపరులెవ్వరో యీ నీచకార్యమునకు దిగి యుందురు.కాని నీ తీర్మానము బ్రాహ్మణేతరులందరు నంగీకరించుటలేదనియు,బ్రిటిషువారి యధికారము క్రింద స్వరాజ్యమును ( హోమ్ రూల్) బొందుట మాకు బరమ సమ్మతమనియుం దెలియజేయుచున్నాను.” అని తన నిర్ణయాన్ని వెంటనే తెలియచేశాడు. మనము తాకితే స్నానము చేయడం,నీరు ముట్టుకుంటే త్రాగకపోవడం,దేవాలయాల్లోకి పోనీయక పోవడం మొదలగు విషయాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని ఇంటిగుట్టు విదేశీయులకు తెలిపి, బ్రాహ్మణులు మనకపకారం చేశారని హిందువుల కుత్తుకలను కత్తిరించడానికి కత్తిని ఇతరుల చేతిలో పెట్టడం అవివేకం అంటూ” బ్రాహ్మణులు నా కడనుండి యపహరించిన హక్కులను వారికడనుండి బలిమియై గుంజుకొనియెద గాని యీ కార్యమును జేయము.” అని తన మనో నిశ్చయాన్ని వ్యక్తపరచాడు.మనలో మనకు ఎన్ని విభేదాలున్నా ఉండొచ్చు కానీ బయట వారిముందు మనందరం ఒక్కటే .ఇతరుల ముందు మన లోటుపాట్లను బయటపెట్టడం మూర్ఖత్వం అని అనడంలో కలిసి మెలసి స్వాతంత్ర్యం తెచ్చుకోవడానికి ప్రయత్నం చేయాలన్న అభిప్రాయం వెలిబుచ్చాడు.

ప్యారిస్ నుండి రాసిన ఉత్తరంలో హిందూ స్త్రీ ఔన్నత్యాన్ని నిరూపిస్తూ వివరించాడు.ప్యారిస్ నగరానికి వెళ్ళడానికి రైలెక్కాడు కవిరాజు.రైలులో జరిగిన సంఘటనను తిలకించి ” ఫ్రెంచి మత్తకాశిని యోర్తు మా ప్రక్క గదిలో కూర్చుండెను.ఆ విలాసినికిని మా గదిలోనున్న ఇంగిలీషు యువకునికి ప్రసంగము గలసినది.ఆ యుత్తర క్షణముననే హృదయములు కలిసిపోయినవి.పదంపడి నా యెట్ట యెదుట,నా కట్టెదుట ,నా కన్నుల యెదుట జరిగిపోయినవి.మన దేశమున నిట్టి యకృత్యము వారాంగనయైనను సల్పదని నా నమ్మకము ” అని తన జుగుప్సాభావాన్ని వ్యక్తం చేస్తూ హిందూ స్త్రీల ఔన్నత్యాన్ని సమర్ధిస్తూనే పశ్చిమదేశాలనుండి ఎన్ని విషయాలను మనం నేర్చుకోవాల్సినవి వున్నా ఈ విషయంలో మాత్రం మనమే వారికి నేర్పాల్సిన అవసరం ఉంది అంటాడు.” హిందూదేశము యొక్క ఔన్నత్యమంతయు చిరకాలము నుండి స్త్రీల పాతివ్రత్యముపై నాధారపడి యున్నది. అది లేని నాడు హిందూదేశము సమూలముగా నధోలోకము పాలయినను మనము చింతింపవలసిన యగత్యము లేదు…మనమే సగర్వముగ,సానందముగ మన మహా పతివ్రతలను జూసి వాని చిత్త స్వాస్థ్యమును బొందగలుగుదము.మనకెట్టి ఔన్నత్యము కూర్చునవియైనను,దీనికి బ్రతిబంధకములగు మార్గములను వందనములతో ద్యజింపవలయును”. అని ఎంతో గొప్పగా హిందూ స్త్రీ ఔన్నత్యాన్ని చాటుతూ ఏ.వారాంగన కూడా ఇంత నీచానికి పాల్పడదు అనడం వల్ల మన సంస్కృతి పట్ల ఉన్నతభావం కలిగిన వ్యక్తిగా కన్పిస్తాడు.విదేశాల్లో చదివినప్పటికి దేశం పట్ల అపారప్రేమను చాటుకున్నాడు లేఖల్లో.

“స్త్రీ స్వాతంత్య్రమే ఐరోపాఖండ సకలైశ్వర్యాలకు యాధారము” అంటూ వారి చిత్తశుద్ధి,కార్యదీక్ష,దయారసము,శౌర్యసాహసాలు చూసినట్లయితే వారు స్త్రీ ప్రపంచానికే కీర్తి తెచ్చిపెడుతున్నారని అజ్ఞానాంధకారములో మునిగిన భారత స్త్రీలు సంఘసేవ అనే ఉత్తమ ధర్మాన్ని పాశ్చాత్య స్త్రీల నుండి నేర్చుకోవాల్సింది అని అంటాడు ఆనాడు చౌదరి ఆశించిన ఆశయం నేడు మనం స్త్రీలు అన్ని రంగాల్లో ముందంజ వేసి ఉన్నత శిఖరాలధిరోహించడంలో తిలకిస్తున్నాం.దేశానికి పేరుప్రతిష్టలు తెచ్చి వారి వంతు స్థానాన్ని ఆక్రమిస్తున్నారనడంలో అతిశయోక్తి లేదు.

డబ్లిన్ నుండి వ్రాసిన ఉత్తరంలో ‘ధర్మసాధని’ పత్రికలో ” లవ్” శబ్దంపై తగిన నిర్వచనమివ్వలేదని సంతృప్తిచెందక ‘ లవ్’ శబ్దంపై సుదీర్ఘ లేఖ రాశాడు.ఒక పారశీక కవి వ్రాసిన శ్లోకంలో హిందూసతిని గురించి రాసిన వాక్యసారాంశం గమనింపవలసి వుంది ” హిందూ సాధ్వివలె సమరాగము నందు స్వార్థ త్యాగమును జూపించు జంతువును నీ జీవత్ప్రపంచమున నెచ్చటను గానము.వెలుగుచున్న దీపమునుండి వేలకొలది పురుగులు మ్రగ్గ గలవు గాని,మారిపోయిన రూపరహితమైన నిప్పునంబడి యొక్కటేని మ్రగ్గజాలదు…లవ్ నందు స్వార్థ త్యాగములని యెడల పవిత్ర భావ మెచ్చట నుండును” అంటూ ఆంధ్ర భాషలో లవ్ శబ్దానికి పర్యాయపదమే లేదని సీతారాముల పరస్పరానురాగం,సావిత్రీ సత్యవంతుల ప్రేమానుబంధం,కృష్ణునియందు లీనమయిన రాధ ఐక్యభావం మొదలైనవి లవ్ మూలధనం” యవ్వనంలో ఆవిర్భవించిన లవ్ క్షణికమైంది ఇది నేటి పాశ్చాత్యులలో కనిపిస్తుంది తాత్కాలిక కష్టాలకోర్వజాలని “లవ్” లవ్ ఎట్లా అవుతుందని ప్రశ్నిస్తాడు.
విషయ సుఖానుభూతితో కూడింది మృగలక్షణమని ఈసడించి ఇతర దేశాలనుండి మన దేశంలోకి దిగుమతి కాబడిన లవ్ ప్రతిఫలాన్ని అనుభవిస్తూనే ఉన్నాము.బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో ” సామాన్య జనుల యందు నూటికి పదిమంది కొఱకుడు చేతను,నిరువదిమంది సెగరోగము చేతను,నిరువది మంది యితర రోగముల చేతను బీడింపబడుచున్నారు.ఇక బ్రిటిషు సైన్యమునందు నూటికి నెనుబదిమంది యీ వ్యాధిగ్రస్తులై యున్నారు” అని సుఖవ్యాధుల గురించి వివరించాడు.” పాశ్చాత్యులనుండి గ్రహింపదగినవి యావగింజలో నరభాగమైన లేదు.రాజకీయవిషయముల మనము నేర్చుకొనదగినది పెక్కులున్నవి” అని అంటూ ధర్మసాధని ఇటువంటి నీతులుపదేశించి దేశీయులను మోసపుచ్చడం మంచిది కాదని సత్యం తెలుసుకొని హితోపదేశాలను ప్రచురించాలని హెచ్చరిస్తూ లవ్ పవిత్రతను తెలియచేశాడు.

వేరే లేఖలో మార్సెల్సు పట్టణం చేరుకున్న తర్వాత ప్యారిస్ పోవడానికి పాస్ పోర్ట్ కోసం 'బ్రిటిష్ కన్సల్' దగ్గరకు వెళ్లగా,ఆయన గదిలో భారతదేశ సంస్థానంలోని ప్రభువులు తమతమ సైన్యాలతో రణరంగంలో ఉరుకుతున్న చిత్రాలను చూసి ఆనందం కల్గిందని రాస్తూ పాస్ పోర్ట్ తీసుకొని ఫ్రెంచి గవర్నమెంట్ దగ్గర ' అధికార పత్రము' తీసుకోవడానికి వెళ్లగా ఫ్రెంచి పోలీసువాడు నవ్వుతూ చౌదరిగారి చేయిపట్టుకొని అధికారి దగ్గరకు తీసికెళ్లగా ఫ్రెంచి అధికారి" మీ ఇండియన్లు మా దేశంలో యుద్ధంబొనర్చు చుండిరి.కాన ఇండియనులైన నీకు నొక యధికారపత్ర మిచ్చుటకు నేనెంతయు సంతోషించుచుంటిని " అని రాశాడు భారతదేశ వీరుల ఘనత విదేశాల్లో ఏ విధంగా ప్రస్తుతింపబడిందో ఈ లేఖ నిరూపిస్తుంది.

చౌదరి గారు రాసిన ఉత్తరాల్లో సాహిత్య విషయం కూడా స్పృశింపబడింది.డబ్లిన్ నుండి 29-4-1916 నాడు రాసిన లేఖలో ఆంధ్ర నాటకాలను గురించిన విమర్శ గమనింపదగింది.పూర్వ కాలంలో గీర్వాణ కవులు వారి పాండిత్యాన్ని ప్రదర్శించుకోవడానికి,

రాజానుగ్రహం పొందడానికి,విద్వాంసుల్లో అగ్రపీఠం సంపాదించుకోవడానికి ఒకే ఇతివృత్తాన్ని గ్రహించి వారి ప్రజ్ఞలు చూపిస్తూ రచనలు చేశారని”నేడన్ననో నాటక మూలమున ప్రజలు జ్ఞానవంతులుగను,నీతిమంతులుగను జేయవలసిన బాధ్యత వర్తమాన కవులందున్నది” అని నిస్సంశయంగా తెలిపి పూర్వగ్రంథాల్లోని ఇతివృత్తాన్ని తీసుకొని వారి వారి శక్తిసామర్థ్యం వ్యర్థపుచ్చుకోవడం కన్నా వేరే కథను గైకొని ప్రజలను జ్ఞానవంతులుగా చేయడం సమంజసం అంటాడు.ఒకే ఇతివృత్తం తీసికొని పలువురు నాటకాలు రచిస్తే దానివల్ల వచ్చే లాభమేంటి? అని ప్రశ్నిస్తాడు.” నాటకములు పెంచుట,క్లుప్తము చేయుటయందు మనము గీర్వాణ నాటకముల నతిక్రమింపరాదు.ఈ యభిప్రాయముతో నేనేకీభవింపజాలను.కవికి స్వాతంత్రముండవలెను.
లేనిచో అనర్థములు పెక్కులు వాటిల్లును.గీర్వాణ నాటక సంప్రదాయములని,ఆంగ్లేయ నాటక సంప్రదాయములని కవి చేతులు గట్టివేయుట భాషాలతను మొదలంట గోసివేయుటయే”.అని ఇతివృత్త స్వీకరణలో కొత్తదనాన్ని ,మార్పును ఆశించి కవికి స్వేచ్ఛ ఉండాలని,పూర్వ సంప్రదాయాలను అతిక్రమించి నాటకం రసపుష్టి గావించడమే పరమోత్తమమని వ్యక్తం చేశాడు.
అలాగే భాష విషయంలో కూడా తన అభిప్రాయాన్ని లేఖల్లో తేల్చేశాడు.నీచోక్తులు,నీచుల గ్రామ్య సంభాషణ విషయంలో విమర్శిస్తూ” నాటక పాత్రము రంగమున వివిధ గ్రామ్య భాషా సంభాషణ మొనరింపరాదను వాదమాదరణీయమని నా యాశయము” అంటూ మూడు భాషలు మాట్లాడే ముగ్గురు విదేశీ వాళ్ళు వివిధ గ్రామ్యము లైన ఇంగిలీషులో మాట్లాడక సలక్షమైన ఇంగిలీషులో మాట్లాడితే ఉచితంగా ఉంటుంది అంటాడు.అక్బర్ పాదుషా’ మాకీ ,మీకీ ‘ అని మాట్లాడినా,నీచ తురుష్క పాత్ర గ్రాంథిక భాషను మాట్లాడినా కూడా హాస్యాస్పదమంటాడు.గీర్వాణ భాషలో చెప్పబడ్డ నియమాలు గీర్వాణ నాటకాలకే అన్వయిస్తాయి కానీ ఆంధ్ర నాటకాలకు పనికి రావని నిస్సంకోచంగా చెప్పాడు.” ద్రావిడ భాషలు దేశభాషలుగా నున్నచోటుల నా భాషల నీచపాత్రములకే గ్రామ్య భాష గాని,మిశ్రమ భాష గాని యుపయోగింపబడవలయును,ఉచ్చ పాత్రముకు భిన్న జాతీయుడైన నేమి,భిన్న మతస్తుడైన నేమి గ్రాంథిక భాషనే యుపయోగించుట సమంజసం”. అంటూ పాత్రోచిత భాషా విషయంలో త్రిపురనేని తన నిర్ణయాన్ని లేఖలో నిక్షిప్రం చేశాడు

 రామస్వామి గారి లేఖల్లో ఆయన అలవాట్లు,వ్యక్తిగత విషయాలను తెలుసుకోవచ్చును.వ్యక్తిగతం అయినప్పటికీ ఆనాటి సమాజపరిస్థితులను అవగాహన చేసుకోవడానికి ఉత్తరాలు ఎంతగానో ఉపకరణాలు అని చెప్పొచ్చు.

తలకు బట్ట చుట్టుకోవడం అంటే తలరుమాలు ధరించే వాడని తెలుస్తుంది.కేవలం శాకాహారాన్నే భుజించేవాడు.
కొలంబో నుండి బయలు దేరెటప్పుడు స్టీమరెక్కాడు.స్టీమరులో ఒక సంఘటన జరిగింది.జపాను భాష తప్ప వేరే భాష తెలియని జపాను ఉద్యోగి చౌదరి ముందుకు వచ్చి” కసాయి దుకాణము బరచెను.కత్తి,గరిటె మాంసము,చేపలు చూడగానే నా శరీరము జలదరించెను. ఏమి చేయను? సేవకునితో వీనిని దీసికొనిపోయి శాకములను గొనిరమ్మని యింగ్లీషులో జెప్పితిని.అయినా వాడికర్థం కాలేదు.చివరికి మాంసం వైపు చూపించి ఇవి అక్కరలేదా అని అడిగితే పండ్లు కానీ శాకము కానీ గానీ తెచ్చివ్వమంటే కొన్ని పండ్లు,బంగాళాదుంప కూర తెచ్చి పెట్టాడు.పదార్థాల్లో ఏదో వాసన వచ్చి తిన్నదంతా వాంతి” చేసుకున్నాడట.ఇదీ ఆయన అవస్థ.ఆయనకే కాదు అలవాటు లేని వారికెవరికైనా ఇదే పరిస్థితి.ఏడు రోజులకు ఒక పక్షి గాని,చెట్టుగాని కన్పించలేదట.కవిరాజు సున్నిత మనస్తత్వం ,మాంసాహారం పట్ల గల వైముఖ్యం మొదలగు విషయాలను ఈ లేఖలో తెలుసుకోవచ్చును.

డబ్లిన్ నుండి రాసిన ఉత్తరంలో తనకు నెలకు ఎంత ఖర్చు అవుతుందో తెలపమని అనేక ఉత్తారాలు వస్తున్నాయని పత్రికాముఖంగా తెలపడం సమంజసమని తనకు నెలకయ్యే ఖర్చును వివరంగా తెలియచేశాడు.ఆనాడు విదేశాల్లో ఖర్చు ఎలా ఉండేదో తెలుసుకోవడానికి యీ లేఖ పనికి వస్తుంది.

” ఈ వ్యయము సాధారణముగ విద్యార్థి స్థితిగతుల మీదను,సత్ప్రవర్తన మీదను నాధారపడి యుండును గాన ఎంత వ్యయమగునని నిశ్చయించుట దుర్లభమైనను,ప్రస్తుతము విద్యార్థులకగు వ్యయమును పరిశీలించిన కొంతవరకు తెల్లమగును.” సాధారణంగా చాలామంది విద్యార్థులకు సగటున 100 రూపాయలు ఖర్చు అవుతాయని, తాను 100 రూపాయల వరకు ఖర్చు పెడుతున్నట్లు తెలిపాడు.వారి వారి స్తోమతను బట్టి ఎంత పంపిస్తే అంత ఖర్చు పెడతారని చెప్తూ ఒక చిన్నగదిలో ఇద్దరు కలిసి ఒకే మంచముపై పడుకుని ఎట్లో కాలం గడిపే విద్యార్థుల్లో కూడా ఒక విద్యార్థి సంవత్సరానికి ఆరువేలు ఖర్చు చేసిన వాడున్నాడని తెలిపాడు.తుదకు తన అభిప్రాయాన్ని వ్యక్తం చేస్తూ ” దుర్వ్యయముల జోలికి బోక సర్వసుఖములనుభవించుచు ( నాటకములకు తరచు బోవుచున్నను) జాగ్రత్తగ సంచరించుచుండిన యెడల నూరు రూపాయలు చాలును “
అని వివరించాడు.దీన్ని బట్టి ఎంత జాగ్రత్తపరుడో,ఎంత పొదుపు పరుడో తెలుస్తుంది.నాటకాలు చూసే అలవాటుతప్ప అనవసరంగా డబ్బు ఖర్చుపెట్టేవాడు కాదని తెలుస్తుంది.క్రమశిక్షణ కలిగిన వాడుగా,శాకాహారము మాత్రమే తీసుకునే వాడుగా తెలుస్తుంది.
ఈ రకంగా కవిరాజు లేఖలను పరిశీలించినట్లయితే ఆయన అలవాట్లు, మనస్తత్వం,వ్యక్తిత్వం,

కుండబద్దలు కొట్టినట్లు నిజాన్ని చెప్పడం,పాత్రోచిత భాష, నాటికేతివృత్తం గురించి ఆయన అభిప్రాయాలు ,ఆనాటి సాంఘిక పరిస్థితులు ,ప్రయాణ అనుభూతి మొదలైన విషయాలను తెలుసుకోవచ్చు.ఆయనకు గల స్వాతంత్ర్య కాంక్ష కూడా తెలుస్తుంది.ఈ విధంగా లేఖలు సమాజానికి దర్పణాలు అనడంలో ఎట్టి సందేహం లేదు..

డా.చీదెళ్ళ సీతాలక్ష్మి
ప్రభుత్వ విశ్రాంత సహాయాచార్యులు
హైదరాబాద్
చరవాణి:
949036738

సర్ సి.ఆర్.రెడ్డిగా ప్రసిద్ధుడైన కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి ప్రతిభావంతుడైన  కవి,విమర్శకుడు, రాజకీయవేత్త, వక్త, హేతువాది, ఆదర్శవంతుడు. మైసూరు మహారాజా కళాశాల ఆచార్యులుగా,ప్రిన్సిపాల్ గా,తర్వాత సంస్థాన విద్యాశాఖాధికారిగా,ఆంధ్ర విశ్వకళా పరిషత్ అంటే నేటి ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయానికి వ్యవస్థాపక ఉపకులపతిగా(వి.సి) తన బాధ్యతను నిర్వహించడమే కాకుండా రాజకీయాలలో కూడా పాల్గొని ఎం. ఎల్.సి.గా ఎన్నికై ప్రముఖ రాజకేయవేత్తలతో కూడా సాన్నిహిత్యాన్ని పెంచుకున్నారు.

    అన్ని రంగాలలో తన ప్రతిభను చాటుకున్న  ఆచార్య సి.ఆర్.రెడ్డి గారు డిసెంబర్ 10 వ తేదీ 1880 సంవత్సరంలో  చిత్తూరు జిల్లా కట్టమంచిలో సుబ్రహ్మణ్య రెడ్డి,నారాయణమ్మ దంపతులకు మూడో సంతానంగా జన్మించాడు.ఐదో ఏటనే వీధిబడిలో విద్యను ప్రారంభించి చిన్నవయసులోనే భారతం,అమరకోశం,రామాయణాన్ని చదివాడు.ప్రతి పరీక్షలో ఉన్నతశ్రేణిలో పాసయ్యాడు.మద్రాసు క్రైస్తవ కళాశాలలో ఉన్నతవిద్యను పూర్తిచేశాడు.1902 లో బి.ఏ.పరీక్ష లో చరిత్ర,తత్వ శాస్త్రంలో అత్యధిక మార్కులతో బంగారు పతకాలను సాధించాడు.

1899 సంవత్సరంలో నవ్య కావ్యరచన పోటీలో తన 19వ ఏటనే “ముసలమ్మ మరణం” లఘుకావ్యానికి బహుమతి లభించింది. డిగ్రీలో అత్యధిక మార్కులు సాధించిన కారణంగా భారతప్రభుత్వపు విద్యార్థి వేతనంతో ఇంగ్లాండ్ లోని కేంబ్రిడ్జి విశ్వవిద్యాలయానికి   అనుబంధంగా ఉన్న సెయింట్ జాన్స్ కళాశాలలో ప్రవేశం పొంది తెలివితేటలతో సమర్థతను చాటుకుని అనేక పురస్కారాలు అందుకున్నాడు. 1903 సంవత్సరంలో ఇతని ప్రతిభకు, సామర్ధ్యానికి గుర్తింపుగా “రైట్ బహుమతి” లభించింది. ఆంగ్లేయుల మన్ననలు పొందాడు.1905 లో కేంబ్రిడ్జి లిటరరీ క్లబ్ కార్యదర్శిగా ఎన్నికై తన ఉపన్యాసాలతో అందరి మనసులు చూరగొన్నాడు.1906 సంవత్సరంలో ఎమ్.ఏ.పరీక్షలో ప్రథమశ్రేణిలో ప్యాసయ్యాడు.

ఇతని ప్రతిభను గుర్తించి బరోడా సంస్థానాధీశుడు శాయాజీ రావు గైక్వాడ్ తన సంస్థానంలో ఉద్యోగం ఇవ్వదలచి, దానికొరకు వివిధ విశ్వవిద్యాలయాలు సందర్శిచడానికి అమెరికాకు పంపించాడు.పర్యటన పూర్తయ్యాక 1908 సంవత్సరంలో స్వదేశానికి వచ్చి బరోడా కళాశాలలో ఆచార్యునిగా,ఉపాధ్యక్షునిగా ఉద్యోగం చేశాడు కట్టమంచి. తర్వాత మైసూరు మహారాజా కళాశాలలో ఆచార్యునిగా,ప్రిన్సిపాల్ గా, విశ్వవిద్యాలయ రూపకర్తగా,విద్యాశాఖాధికారిగా బాధ్యతలు నిర్వర్తించాడు. ఇక్కడ పనిచేసిన 12 సంవత్సరాలలో హరిజనులకు పాఠశాలలో ప్రవేశం కల్పించడానికి  చాలా కృషి చేశాడు.విద్యాశాఖాధికారిగా ఉండి “ప్రతి ఊరికి ఒక పాఠశాల” అనే ఉద్యమం ప్రారంభించాడు.1921లో ఆకస్మాత్తుగా పదవికి రాజీనామా చేసి రాజకీయాలలో పాలుపంచుకున్నాడు.

1922 సంవత్సరంలో జరిగిన ఉపఎన్నికల్లో చిత్తూరు జిల్లా నుండి అత్యధిక మెజార్టీతో శాసనసభకు ఎన్నికైనాడు.కొంతకాలం చిత్తూరు జిల్లా బోర్డ్ చైర్మన్ గా సేవ చేశాడు. తర్వాత ఆంధ్రవిశ్వకళాపరిషత్ మొట్టమొదటి కులపతిగా,తిరిగి అదే విశ్వవిద్యాలయానికి రెండవసారి ఉపకులపతిగా బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ఇలా సి.ఆర్.రెడ్డి అనేక రంగాల్లో సేవలు చేసి తన ప్రతిభను చాటుకున్న మేధావి.

 సర్ సి.ఆర్.రెడ్డి వేదం వెంకట రాయశాస్త్రి గారి శిష్యుడు.విశ్వకళా పరిషత్ అధ్యక్షునిగా వున్నప్పుడు గురుదక్షిణగా వేదం వారికి  “కళాప్రపూర్ణ” బిరుదును ఇవ్వమని యూనివర్సిటీ వారికి సూచించాడు.సి.ఆర్.రెడ్డి రాసిన గొప్ప విమర్శ గ్రంథం “కవిత్వ తత్త్వ విచారము”.

    కట్టమంచి లేఖలు రాయడంలో నేర్పరి.అయితే ఈయన లేఖలు ఎన్నో ఉన్నప్పటికీ ముద్రితమైనవి తక్కువే అని చెప్పాలి. సాహిత్య మిత్రులకు,రాజకీయవేత్తలకు,సన్నిహితులకు ఎన్నో లేఖలు రాశారు కానీ లభ్యమైనవాటిలో,అందులో ముద్రితమైన వాటిలో ఎక్కువ లేఖలు రాళ్లపల్లి ఆనంతకృష్ణ శర్మకు రాసినవే అవి కూడా ఆంగ్లభాషలో ఉన్నాయి.

  ఈ లేఖల్లో ఆరోగ్యవిషయాలు,కుటుంబ విషయాలు, సి. ఆర్.రెడ్డి ఆలోచనలు మొదలగునవెన్నో  చోటుచేసుకున్నాయి.ఒక  విషయం గురించి ఆచూకీ తెలుసుకున్నప్పుడు పరిపూర్ణ అవగాహనతో సూచనలు సలహాలు  ఇవ్వడం రామలింగారెడ్డి  గారి లేఖల్లో కనిపించే ప్రత్యేకలక్షణం.ఆయన వేమనకు సంబంధించి  అనేక ఉషయాలను  సూచిస్తూ  రాళ్లపల్లికి లేఖలు రాశారు.

సి.ఆర్.రెడ్డి రాళ్లపల్లికి రాసిన లేఖలో  ఆంధ్ర విశ్వకళాపరిషత్  వారు ఏర్పాటు చేసిన  వేమన ప్రత్యేకోపన్యాసాల గురించి ఎందుకు అప్లై చేయలేదని ప్రశ్నించాడు.  రాళ్లపల్లి ఆనంతకృష్ణ శర్మ చేత ఉపన్యాసాలు ఇప్పించాలని ఆయన కోరికగా కనిపిస్తుంది. అందువల్లనే లేఖ రాసి   ప్రత్యేకంగా ఉపన్యాసాల కోసం ఎందుకు అప్లై చేసుకోలేదని సూటిగా ప్రశ్నించాడు. ఇదే  వి.వి.శర్మ దగ్గర వేమన  గురించిన  సమాచారం చాలా  ఉన్నదని  ఎన్నికైన ఉపన్యాసకునికి  ఇవ్వడానికి ఒప్పుకున్నట్లు కూడా శర్మ  అంగీకరించాడని తెలిపాడు.

సి.ఆర్.రెడ్డి  రాళ్లపల్లికి ఒక  సుదీర్ఘమైన రహస్యలేఖను రాశాడు. ఇది చాలా విలువైనది.దీనిలో వేమనకు సంబంధించిన సమాచార సేకరణ ఉంది.

వి.వి.శర్మ. దగ్గర ఉన్న వేమనకు సంబంధించిన విషయాలను   తెప్పించుకోమని సలహా ఇచ్చాడు.

  బ్రౌన్ ముద్రణలో వేమనకు  సంబంధించిన  వంగూరి సుబ్బారావు రచనలు,క్రిస్టియన్ కాలేజీ  మ్యాగజైన్ లో వచ్చిన వ్యాసం చూడవలసిందని సూచిస్తూ  హాస్యగాడు అన్న పదం వేమనకు వాడవద్దని సూచించాడు.

పరిహాసరసం గురించి అధ్యయనం చేయాలని,సాహిత్యంలో పరిహాసరసం ఆవశ్యకత,అవసరం ఎంత వరకున్నదో లోతుగా పరిశీలించాలని  రాస్తూ, కాళ్లకూరి గోపాలరావు రచించిన ఆపూర్వ సంఘ సంస్కార గ్రంథపీఠికలో ఈ విషయాన్ని  తాను రాసినట్లు సి.ఆర్.రెడ్డి లేఖలో తెలిపారు.

    “కవిత్వ తత్వ విచారం” లో సి.ఆర్.రెడ్డి  పరిహాసరసం అంటే ఏమిటో రాస్తూ  వేమన పద్యాలలో పరిహాసరసం ఉన్నదని రాస్తూనే  “మరుగు  మరియాదలు  లేని మోటు విధముగా దిట్టడు. నొప్పిచెందువారు సైతం ఇతరులతో

కలిసి నవ్వునట్లు చేయ సమర్థుడు” అని వేమనను కొనియాడాడు.

     వావిళ్ళ వారు ముద్రించిన గ్రంథంలో  రాళ్లపల్లి రాసిన పీఠికను విమర్శిస్తూ

 సి.ఆర్.రెడ్డి తన లేఖల్లో ఇలా అంటాడు”  నీవు రాసిన పీఠిక  బాగున్నప్పటికీ కొద్దిపాటి న్యాయమే

జరిగిందనీ, ఇంకా లోతుగా పరిశీలించాల్సిన అవసరం ఉందని,

వేమన రచనారహస్యాలను వెలికి తీయాల్సిన అవసరం ఉన్నదని  విమర్శనాత్మకంగా  సూచిస్తూనే

సి.ఆర్.రెడ్డి  వేమనపై తనకుగల

అభిప్రాయాన్ని ఖచ్చితంగా ఇలా చెప్పాడు. “తెలుగు రచయితలలో

వేమన చాలా గొప్ప పండితుడని

వేమన ఒకరిని అనుకరించడు, వేమనను ఇంకొకరు అనుకరించలేరని,వేమన పద్యాలు సహజధోరణిలో  సుకుమారమైన శైలి కలిగి  సహజత్వాన్ని   కలిగి ఉన్నాయని”  రాశాడు.   

     ఈవిధంగా ఈ లేఖలో వేమన గురించి సమగ్ర సమాచారం అందిస్తూనే  తనకు అనారోగ్యంగా  ఉన్నదని,బెంగళూరుకు ప్రయాణమవుతున్నట్లు తెలుపుతూ,  తన ప్రయాణ విషయాన్ని గోప్యంగా ఉంచమని

రాశాడు.ఈ లేఖలో వేమన ఉపన్యాసాలకు రాళ్లపల్లి ఎన్నికైనట్లు కూడా తెలిపాడు. వేమన పద్యాలు ఎంత గొప్పగా ఉన్నాయో వేమనపై రాసే గ్రంథం కూడా  అంత గొప్పగా ఉండాలని  వేమన రచించాడా   అన్న అనుభూతి పొందేటట్లు రాస్తావని తన ఆశాభావం వ్యక్తం చేశాడు. రాళ్లపల్లికి రాసిన ఇంకో లేఖలో వేమన గురించి రాస్తున్నప్పుడు జాగ్రత్త వహించాలని

హితవు  పలికాడు. చుట్టుపక్కల వాళ్ళు చెప్పువాటిని పుక్కిటి పురాణాలను గుడ్డిగా నమ్మక  నిజాన్ని పరిశోధించాలి అంటాడు.  ‘కటారుపల్లి’ లో  వేమన సమాధి ఎదుట లభించే  కథలను నమ్మక, మీకు సమ్మతమని తోస్తే  “వేమన గాథలు” పేర అనుబంధంలో చేర్చాలని సూచించాడు.

          విగ్రహారాధనను,కర్మకాండలను,ఆచారాలను నిరసించిన వేమన సమాధి ఎదుటనే  దున్నపోతులను బలి ఇవ్వడమనేది  వేమన పట్ల  ఇంతకన్నా ఘోర అపచారమేముంటుందని  రెడ్డిగారు ఎంతో ఆవేదన వ్యక్తం చేశారు.హిందూ సమాజం దిగజారి కుళ్ళిన అంగంలా తయారైందన్న  ఏహ్య భావాన్ని వ్యక్తం చేశాడు.

    రాళ్లపల్లికి రాసిన ఇంకో లేఖలో వేమన గురించి తనకు తెలిసిన  ఇంకాస్త సమాచారాన్ని అందించే ప్రయత్నం చేసినట్లు కనిపిస్తుంది. వంగూరి సుబ్బారావు రాసిన గ్రంథం అత్యంత విలువైనదని సూచించాడు.పోతన వేమనలను పోలుస్తూ లేఖలో ఇలా వివరించాడు. “పోతన బోధకుడుగా నీతిని మాత్రమే బోధించాడని,వేమన అలాకాక సంఘాన్ని,సమాజపరిస్థితులను,

మతాచారాలను, జీవితాలను ఆకళింపు చేసుకుని  తన నీతి సూత్రాలను తన రచనలో

నిబంధించి  పోతన కంటే ఒక మెట్టెక్కి అసలుసిసలైన నీతిబోధకుడుగా  అవతరించాడని రాశాడు. దీన్నిబట్టి

సి.ఆర్.రెడ్డి గారికి వేమన పట్ల ఉన్న గౌరవం,అనురాగం వ్యక్తమౌతుంది.

     తంజావూరు  లైబ్రరీలో  ఉన్న వేమన చిత్రపటమే వంగూరి సుబ్బారావు  పుస్తకంలో ఉంది కాబట్టి  లైబ్రరీ కార్యదర్శిని  సంప్రదించాల్సిన అవసరం లేదని రాశాడు.

     ఈ మధ్య కాలంలో జపాన్ భౌతిక శాస్త్రవేత్త పాదరసంలోని  ఒక అణువును  బంగారం అణువుగా మార్చాడు. శాస్త్రీయాధారమన్నది కాదు సమస్య, నిజంగా   దొంగసన్యాసులు “హేమ తారక విద్య”   చేయగలుగుతారా లేదా  అన్నది సమస్య అని రాశాడు. వేమన రసవాదంపై  నీవే నిర్ణయాలు తీసుకోమని చెప్పాడు.

వేమన తెలుగు ప్రజలకే పరిమితం కాలేదన్న విషయం తమిళ  కన్నడ ప్రాంత ప్రజలు  వేమన  చెప్పిన  నానుడులు,

సామెతలను వాడుతుండడం బట్టి తెలుస్తుందని ఈ విషయాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని అధ్యయనం కొనసాగించాలని సూచించాడు.” వేమన తంజావూరులో చాలా ప్రఖ్యాతి గడించడానికి గల కారణం ” హేమతారక విద్య” పట్ల ప్రజలలో ఉన్న విశ్వాసమేనంటాడు.అయితే వేమన తనకీ విద్య వచ్చునని ఎక్కడా తెల్పనప్పటికీ ప్రజలే వేమనలాంటి యోగులకు కూడా ఈ విద్యనంటగట్టారంటాడు.

    సర్ కట్టమంచి ఇంకా ఇలా వివరించాడు.” భూమిపై సంతోషంగా జీవించాలంటే డబ్బు ఎంతో అవసరం” వేమన రచనలో కూడా పేర్కొన్నాడని వ్రాశాడు.

వేమన సమకాలీన సాంఘిక పరిస్థితులను చక్కగా అవగాహన చేసుకోవాలని సలహానిస్తూ ఆనాటి సమాజంలో స్త్రీని ఏవిధంగా చూసేవారో దృష్టిలో పెట్టుకుని స్త్రీ విషయంలో వేమన తీర్పును,వేమన దృష్టిని అధ్యయనం చేయాలని సూచనలిచ్చాడు.నిజంగా ఆనాడు సంఘంలో స్త్రీని చిన్నచూపు చూసేవారని, గ్రంథాల్లో కూడా స్త్రీ పట్ల చిన్నచూపున్నట్లే కనిపిస్తుందని,చారిత్రక దృష్టి కూడా అవసరమని రాశాడు. ఈ లేఖలో  వేమన గురించి అధ్యయనం చేస్తున్నప్పుడు వేమన సమకాలీన సాంఘిక పరిస్థితులు,చారిత్రకనేపథ్యాన్ని కూడా దృష్టిలో పెట్టుకుని సమగ్ర పరిశీలన చేసి చక్కని గ్రంథం వ్రాయాలన్న ఆకాంక్ష కలవాడుగా కనిపిస్తాడు.రాళ్ళపల్లికి రాసిన వేరే లేఖలో వేమనపై రాసిన ఉపన్యాస గ్రంథం పూర్తికావస్తున్నట్లుగా భావిస్తున్నానని రాస్తూ ఆ వ్యాసాలను సాధ్యమైనంత త్వరలో కాకినాడను వేదికగా చేసుకొని ఉపన్యాసాలిప్పించాలన్న కోరికను వ్యక్తం చేశాడు.

    ఇంకో లేఖలో” ఉపన్యాస పరంపర గ్రంథం వెలువడడంలో మీరు కృతకృత్యులయ్యారని అభినందనలు తెలుపుతూనే ఇది నాకంత ఆశ్చర్యాన్ని కలిగించలేదంటాడు.దీన్ని బట్టి ఎప్పటికప్పుడు రాళ్ళపల్లి చేసే శ్రమను ,పరిస్థితిని తెలుసుకోవడం వలన, రాళ్ళపల్లి ఈ విషయంలో పూర్తిగా కృతకృత్యుడౌతాడన్న విశ్వాసం ఉండడం వల్ల గ్రంథరూపంలోకి వచ్చాక రామలింగారెడ్డికి పెద్ద ఆశ్చర్యం కలిగించలేదు.రాళ్ళపల్లి రాసిన “మానిస్క్రిప్టు” లను విశ్వవిద్యాలయానికి బహూకరించమని తన ఉత్తరంలో కట్టమంచి కోరుతాడు.

     రాళ్ళపల్లికి రాసిన ఇంకో లేఖలో రాళ్ళపల్లి ” శాలివాహన సప్తశతి” అనువాదాన్ని మెచ్చుకుంటూ భావయుక్తంగా ఉన్నదని,సరళంగా వున్నదని,సుందరంగా వున్నదని,ఆకర్షణీయంగా వున్నదని ప్రస్తుతిస్తూ దాని మూలగ్రంథ రచయిత కాలం,ఇతర వివరాలు తనకు తెలియపరిస్తే పీఠికను వ్రాయడానికి ఇష్టపడుతున్నట్లుగా వ్రాశాడు.అయితే కేవలం 400 పద్యాలే వ్రాసి సంతృప్తిపడక పూర్తి గ్రంథాన్ని )అనువాదం చేయమని కోరాడు.” ఇది సమీక్షాత్మక లేఖ అనవచ్చు.

   ఇంకో లేఖలో తన ” కవిత్వ తత్త్వ విచారము” రెండో ముద్రణకు నోచుకుంటున్నట్లు తనకిది ఆశ్చర్యం కలిగిస్తోందని తెలిపాడు.” శాలివాహన సప్తశతి ” పీఠికకోసం రాళ్ళపల్లి సహాయాన్ని అర్థించాడు.

     సారస్వత లేఖలతో పాటు కుటుంబ విషయాలకు సంబంధించిన లేఖలున్నాయి.తన కూతురు తన డ్రైవరు భార్యను చూడాలని కుతూహల పడుతున్నట్లుగా తెలపడం వలన సామాన్యులను సైతం గౌరవించే ఉన్నత వ్యక్తిత్వం ,రామలింగారెడ్డి మనస్తత్వం ద్యోతకమౌతుందని తెలుస్తుంది.

   “స్వయంవరం” గురించి ప్రత్యేకంగా లేఖలో వివరించాడు.” స్వయంవరం” వల్ల యుద్ధాలు పరిణమిస్తాయని ,ఈ స్వయంవరంలో రాజులు వారిలో వారు కలహించుకుంటున్నప్పుడు వధువు తండ్రి కేవలం ప్రేక్షకునిగా మిగిలిపోతాడని ,స్వయంవరానికి అన్ని రకాల వయసు వాళ్ళు ,బ్రహ్మచారులు,బహుభార్యలు కలిగినవారు పాల్గొని ఆ పెళ్లికుమార్తె తమలో ఎవరిని వరిస్తుందోనని ఉవ్విళ్లూరుతుంటారని,తమను వరిస్తుందో లేదో అన్న అనుమానం కూడా వారికి కలదని రాశాడు.

తాను స్వయంవరం సిద్ధాంతాన్ని ప్రాథమికంగా ప్రాచీన “ఇండో ఇరానియన్ మ్యారేజ్ మార్కెట్” పద్ధతి ననుసరించి రూపొందించామని రాశాడు.ఈ మార్కెట్ లో  అందమైన అమ్మాయిలను అమ్మకానికి నిలబెట్టేవారు.దానికి సంబంధించి మన వైదిక సాహిత్యంలో కూడా ఆధారాలు కనిపిస్తున్నాయని రాశాడు.

  ” స్వయంవరం” గురించి గ్రంథరూపంలో వెలువడితే మంచిదన్న అభిప్రాయాన్ని వ్యక్తం చేశాడు.ఈ విధంగా సామాజిక లేఖలు కూడా రాశాడు.

    కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి కాలంలో కన్యాశుల్కం ఉండేది.ఆడపిల్లలను వేదించడం,స్త్రీలపట్ల అగౌరవంగా వుండటమనేది మనకు పూర్వంనుండి వస్తున్న ఆచారమే.ఈ కాలంలో కూడా అందమైన ఆడపిల్ల వెళుతుంటే ఈలలు వేసి గోలలు చేసి ఏడిపించడం చూస్తున్నాం.అందం అనేది కూడా స్త్రీ జీవితానికి ఆటంకమేనని తెలుస్తుంది.

   ఈ విధంగా కట్టమంచి లేఖలను పరిశీలించినట్లయితే వేమనపై సమగ్ర అవగాహన,సరియైన ఆధారాలు కనుగొని సమగ్రంగా వేమనపై గ్రంథం వెలువరింప చేయాలన్న ఆయన ఆసక్తి,మనస్తత్వం,సామాజిక అవగాహన,మొదలైన విషయాలు తెలుస్తాయి.

    వేమన అంటే తన కిష్టం కావడం వల్ల వేమనపై గ్రంథం తెలిసినంతవరకు విషయ సేకరణలో సహాయం చేసి ప్రోత్సహించే వాడుగా కనిపిస్తాడు.

     కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి మద్రాసు గవర్నరుకు లేఖ రాస్తూ,ఆంధ్ర విశ్వ విద్యాలయం ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేస్తున్నట్లు తెలిపాడు.అంతేకాక ఈ ఉత్తరం హృదయవేదనతోను,బాధతోను,విచారంతోను రాస్తున్నట్లు తెలియజేశాడు.

       స్వాతంత్య్రం,ప్రజానీకం యొక్కఆర్థికాభివృద్ధి ,బ్రిటిష్ ప్రభుత్వంలో శాశ్వతంగా లభించవన్న విశ్వాసంతోను,స్వజాతీయులు ఆబాలగోపాలం చేస్తున్న త్యాగాలు సి ఆర్.రెడ్డికి మనస్తాపం కలిగించి,ఉపాధ్యక్ష పదవిలో కొనసాగుటకు ఇష్టం లేక రాజకీయాల్లో చేరాలన్న ఆసక్తితో రాజీనామా చేస్తున్నట్లుగా తెలిపాడు.

     ఈ విధంగా రామలింగారెడ్డి లేఖల ద్వారా ఆయన మనస్తత్వం ,ఆలోచనా పద్ధతి తెలుసుకునే అవకాశం ఉంది సాహితీవేత్తలలో రామలింగారెడ్డి లేఖలకు కూడా ప్రముఖ స్థానముందని గమనించవచ్చు.

       బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి ,ఆజన్మ బ్రహ్మచారి ,సద్గుణవంతుడు, సాహితీవేత్త,విశ్వవిద్యాలయ ఉపాధ్యక్షుడు రాజకీయ దురంధరుడైన  సర్ సి.ఆర్ రెడ్డి 1951వ సంవత్సరం ఫిబ్రవరి 24 వతేదీ తన 70వ ఏట మద్రాసులో అనారోగ్యంతో తనువు చాలించాడు.

గురజాడ అడుగుజాడ ఎక్కడుందో తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేద్దాం.లేఖల్లో వెతుకుదాం.

ప్రముఖ కవి,నాటక కర్త,కథా రచయిత,సంఘసంస్కర్త,
వ్యావహారిక భాషా ప్రచారకులు, ముత్యాలసరం అనే పేరుతో కొత్తదైన మాత్రాఛందస్సును సృష్టించి తరువాతి కవులకు మార్గదర్శకుడై తనదంటూ ఒక ప్రత్యేకతను చాటుకొని గురజాడ- అడుగుజాడ అని కీర్తి గడించి నాది ప్రజల ఉద్యమం అని చాటి చెప్పిన ప్రజానాయకుడు,అభ్యుదయ కవి,ఆధునిక సాహిత్య యుగకర్త గురజాడ వెంకట అప్పారావు పంతులు.

దేశమంటే మట్టి కాదోయ్
దేశమంటే మనుషులోయ్ అని నినదించి దేశాన్ని ప్రేమించమని చెప్తూ దేశభక్తిని చాటిన గురజాడ 1862వ సంత్సరం సెప్టెంబర్ 21వ తేదీన యెస్ రాయవరం గ్రామం విశాఖపట్టణం జిల్లాలో వెంకటరామదాసు,కౌసల్యమ్మ దంపతులకు జన్మించాడు.

తండ్రి విజయనగరం సంస్థానంలో ఉద్యోగ జీవితం నిర్వహించి కన్నుమూశాక అప్పారావు గారు విజయనగరం వచ్చి వారాలు చేస్తూ జీవితాన్ని కొనసాగిస్తుండగా అక్కడ ఎం.ఆర్ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ చంద్రశేఖర శాస్త్రి చేరదీశారు. 1882లో మెట్రిక్కులేషన్,1884లో ఎఫ్.ఏ.చేసి అదే కళాశాలలో ఉపాధ్యాయుడిగా చేరిన తర్వాత బి.ఏ చదువుతుండగా సహాధ్యాయి గిడుగు రామమూర్తితో స్నేహం కొనసాగి ప్రాణస్నేహితులయ్యారు. వివిధ ఉద్యోగాల్లో తనదైన ముద్రవేసి,రచనా వ్యాసంగం కొనసాగించి ,అభ్యదయకవిగా సంఘసంస్కరణే ప్రధాన భూమికగా రచనలు చేసిన మహాకవి గురజాడ 1915 వ సంవత్సరంలో తన 53 వ యేట తనువును చాలించినా ఆయన రచనలు మన అందరిని ఇప్పటికీ ప్రభావితం చేస్తూనే ఉన్నాయి.

అప్పారావు గారికి సమకాలికులు వ్రాసిన లేఖల వల్ల, అప్పారావుగారే స్వయంగా సమకాలికులకు,మిత్రులకు,సన్నిహితులకు వ్రాసిన లేఖల వల్ల వ్యక్తిగత విషయాలు,అభిప్రాయాలు,
వివేచనాశక్తి,విమర్శనా పద్ధతులు,రచనా విశేషాలు నాటి సమాజపరిస్థితులు,ఆయన ఖచ్చితమైన దృక్పథం మొదలైన అనేక విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు.పంతులు గారి స్వభావం లేఖల వల్ల విదితమౌతుంది.

పాఠ్యపుస్తక నిర్ణయంలో కానీ, రచనలో వ్యావహారిక భాషను ప్రయోగించడంలోగాని అనేక నూతన సంస్కరణలను చేపట్టాడు గురజాడ.

మిత్రునికి వ్రాసిన లేఖవల్ల గురజాడ ఉద్యోగ జీవితం,సాహిత్యకృషి తెలుస్తుంది.మీ కృషిని గురించి వివరించండి అని మిత్రుడు రాసిన లేఖకు సమాధానంగా లేఖ రాస్తూ “ఎవరి కృషిని వారు చెప్పుకోవడం బాగుండదు.బాగుండని పని మీరు నా చేత చేయిస్తున్నారు” అని సవినయంగా చెప్పుకున్నప్పటికీ ఆయన నిర్వహించిన పాత్ర ఎంత సమగ్రమైనదో తన మాటల్లోనే వ్యక్తం చేశాడు. “సిండికేటు సభ్యులందరికీ నేను తెలుసు. నా కృషి ఏమిటో తెలుసు.నా సాహిత్య కృషి ఎందుకు అడగడం” అని ప్రశ్నిస్తాడు.ఒక వాక్యం వ్రాయనివారు, ఒక పుస్తకం కూడా ప్రచురించని పండితులు మనలో చాలామంది వున్నారు.” సృజనాత్మక శక్తికి పాండిత్యానికి భేదం చాలా ఉంది.ఒక కళాశాలలోనో,పాఠశాలలోనో పండితునిగా వున్నంత మాత్రాన తానొక కవిననుకోవడం ఎవరికీ భావ్యం కాదు” అని అంటూనే ” ప్రతి పండితుడు తానొక వచన రచయితననో,కవిననో భావించడం మన దేశ దౌర్భాగ్యం…. పనికిమాలిన పాండిత్యంతో కవిత్వం మీద విరుచుకుపదుతున్నారు.” అని విమర్శిస్తాడు.నాటి సమాజంలో కొద్దిగా తెలిసినవారైనా సరే పండితుడైనా సరే కవినని చెప్పుకుని తిరిగేవారు.ఏదో కవిత్వం రాసి మిడిసిపాటు పడే వారిని చూసి సహించని గురజాడ పనికిమాలిన పాండిత్యంతో కవిత్వంపై విరుచుకు పడుతున్నారని దెప్పిపొడిచాడు.పండితులపై ఒక విసురు విసిరి నిరసిస్తూనే తన గురించి గొప్పచెప్పడం మంచిది కాదనే చెప్తూ మీరు అడుగుతున్నారు కనుక చెప్తున్నానని తన ఉద్యోగ వివరాలను తెలియపరచాడు. విజయనగరం మహారాజా వారి కళాశాలలో కొన్ని సంవత్సరాలు ఉపన్యాసకుడుగా పని చేసినప్పుడు అక్కడ విద్యార్థులకు ఇంగ్లీషు,హిస్టరీ,సంస్కృతం బోధించేవాడు.తర్వాత విజయనగరం సంస్థానంలో శాసన పరిశోధకునిగా కొంతకాలం కృషి చేశాడు.విజయనగరంలో ” ప్రకాశిక” అనే పత్రికను నెలకొల్పి సంపాదకునిగా వున్నాడు.
ఈ లేఖలోనే తన సాహిత్యకృషిని కూడా వివరిస్తూ కన్యాశుల్కం,బిల్హణీయం నాటకాలు,నీలగిరి పాటలు,ముత్యాలసరములు,డామన్ పిథియస్,లవణరాజు కల,కాసులు మొదలగు గేయాలు,ఆంధ్ర భాషా సాహిత్యంపై కొన్ని వ్యాసాలు,విమర్శలు “ఆంధ్రపత్రిక,కృష్ణాపత్రిక,కేసరి,
శశిలేఖ,ఆంధ్ర ప్రకాశిక ” మొదలగు పత్రికల్లో ప్రచురించినట్లు తెలిపాడు. ఉత్తరాలవల్ల గురజాడ వ్యక్తిత్వం నిర్మొహమాటంగా ,ముక్కుసూటిగా వుండేవాడని తెలుస్తుంది.

విజయనగరం మహారాజా వారి సంస్థానంలో శాసన పరిశోధకునిగా వుండి చేసిన సేవ కొనియాడదగింది.గురజాడ స్వయంగా వ్రాసిన లేఖలో శాసనాల వల్ల భాషా స్థితి,లిపి స్వభావం ,అనేక రాజుల చరిత్ర తెలుస్తుందని,శాసనాలను ప్రకటించేప్పుడు తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలను సూచించాడు.భారతదేశంలో భాషా పరిశోధనా రంగం మరుగున పడిపోయిందనే బాధను వ్యక్తం చేశాడు.” ప్రాచీన భాషను మాండలిక భాషను పరిశీలించడం ఎంత ఉపయోగమో తెలుగు రచయితలు గుర్తించడం లేదు.దురదృష్టవశాత్తు ఈ కృషికి సి.పి.బ్రౌన్ మొదటివాడు.ఆఖరివాడు కూడా. తమిళమున అలాగ కాదనుకుంటాను” అని పరిశోధనా రంగంలో,భాషా పరిశోధనలో తెలుగువారి చాతగానితనాన్ని దుయ్యబట్టాడు.సి.పి బ్రౌన్ ను శ్లాఘించాడు.

శాసన పరిశోధనలో కష్టనష్టాలను ,చేసిన శ్రమను,అనుసరించాల్సిన పద్ధతులను లేఖల్లో సూచించాడు.తరువాతి తరం వారికి ఉపయోగపడే రీతిలో భద్రపరచాలని సూచనలిస్తూ పరిశోధనా రంగంలో అభివృద్ధి పొందాలని ఆకాంక్షించాడు. “జయవూరు చరిత్ర” గురించి పరిశోధిస్తూ మహారాజా వారు ఆమోదించినట్లయితే ఒక వ్యాసం రాస్తానని ఆసక్తిని వెలిబుచ్చుతూ ఆయన పరిశీలనలో తేలిన అంశాలను లేఖలో వివరిస్తూ” పల్లవులది భరద్వాజస గోత్రము.వివాహ సంబంధము వలన పల్లవులకు చాళుక్యులకు బాంధవ్యము కల్గినది.ఈ సిద్ధాంతము రాజా వారికి అంగీకారమయితే నేను వ్యాసము వ్రాస్తాను” అని రాజావారి అనుమతి కోరాడు.

మద్రాసు విశ్వవిద్యాలయంలో సిండికేట్ మెంబర్ గా నామినేట్ చేసినందుకు సంతోషాన్ని వ్యక్తం చేస్తూ గురజాడకు లేఖ రాస్తూ E.W.మిడిల్ మాస్ట్ ” ఇందులో ఏ రాజకేయ కారణాలు లేవు.కేవలం మీ పాండిత్యాన్ని ప్రతిభను పురస్కరించుకొని నామినేటయ్యారు” అనడం వల్ల ఆనాడు విశ్వవిద్యాలయం కూడా గురజాడ ప్రతిభా పాండిత్యాన్ని గుర్తించి ఉన్నత స్థానం ఇచ్చిన విషయం విదితమౌతుంది. సిండికేట్ మెంబర్ గా,పాఠ్యపుస్తక నిర్ణయాధికారిగా ఉండి గురజాడ చేసిన కృషి,తీసుకున్న నిర్ణయాలు,ఖచ్చితమైన అభిప్రాయాలు,సూచనలు,ఆయన తీసుకొన్న చొరవ,ఉద్యోగనిర్వహణ బాధ్యత,వ్యావహారిక భాషావశ్యకతను గుర్తించి ప్రచారం చేయడం మొదలైనవి మిత్రులు గురజాడకు రాసిన ఉత్తరాల వల్ల తెలుస్తాయి.

పాఠ్య గ్రంథాల్లో గ్రాంథిక భాషలో ఉన్న వాచకాలను పెట్టడానికి ప్రోత్సహించిన వారిని విమర్శించాడు.గున్నయ్య శాస్త్రికి రాసిన లేఖలో ” బడిలో వేసినప్పటినుండి చదువు పూర్తయ్యేవరకు కృతక గ్రాంథిక భాషలో ఉన్న వాచకాలను,పాఠ్యపుస్తకాలను చదవడం వల్ల మీరు పడికట్టు రాళ్లవంటి పదాలకు అలవాటు పడిపోయారు అంటూనే ” మీరు వ్రాస్తున్న దోషభూయిష్ట వచన గ్రంథాలను పఠించడం వల్ల యెస్ .యెస్.యల్.సి, ఇంటర్మీడియట్,బి.ఏ., ఎం.ఏ., విద్యార్థులు కూడా దోషభూయిష్టమైన భాషను అలవర్చుకుంటున్నారు.దృతముపై యడాగమాన్ని యథేచ్ఛగా వాడుతున్నారు.విసంధిని పాటించిన వచన గ్రంథాలను చదవడం వల్ల విద్యార్థులకు కావ్యశైలి అబ్బుతుందని మీ ఉద్దేశ్యమా? గ్రాంథిక వ్యాకరణం నేర్చుకోవడానికి అటువంటి పుస్తకాలు చదవాలి కదూ!” అని వ్యంగాస్త్రాన్ని ప్రయోగించారు.” గ్రాంథిక వ్యాకరణ యుక్త పదాలపై,వ్యవహారాల్లో నశించిన శబ్దాలపై రచయితకు మోజు వుంటే పద్యాలలో వాటిని ప్రయోగించి ఆనందించమనండి.కానీ వచనమైన వాడుకభాషలో వ్రాయవద్దా,వ్రాసి తీరాలి” అంటూ విద్యార్థుల పట్ల సానుభూతిని,వ్యవహార భాష పట్ల తన అభిప్రాయాన్ని నిక్కచ్చిగా చెప్పాడు గురజాడ. ఆనాడే వ్యావహారిక భాషలొనే పాఠ్య గ్రంథాలు,బోధన,పరీక్షాపత్రాలు వ్రాయడానికి అనుకూలంగా స్పందించిన విషయం సెనేట్ మెంబర్ గా తన బాధ్యతను ఎలా చక్కగా నిర్వర్తించాడో ఉత్తరాల వల్ల తెలుసుకోవచ్చు.

ఇంకో లేఖలో విద్యార్థుల పక్షపాతిగా కనిపిస్తాడు.సమాధానపత్రాలు దిద్దడంలో పొరపాట్లు పడి దిద్దితే విద్యార్థులకు అన్యాయం జరిగే అవకాశముంటుందన్న అభిప్రాయాన్ని వెల్లడించిన తీరు చూస్తే గురజాడ నిశితదృష్టి వ్యక్తమౌతుంది.” క్లాసికల్ తెలుగు పత్రాలను దిద్దిన సహాయ పరీక్షకులు శిష్ట వ్యావహారిక పదాలను వ్యాకరణ విరుద్ధప్రయోగాలుగా అపార్థం చేసుకుని,విద్యార్థులకు రావాల్సిన మార్కులను తగ్గించివేశారు” అని, వేదం వెంకటరాయశాస్త్రి గారికి రాసిన లేఖలో వ్రాస్తూ అభ్యర్థనలను ప్రోత్సహించాలన్న దృక్పథం కనిపిస్తుంది.మలయాళంలో ఎం.ఏ.లో కూచున్న అభ్యర్థు లేడుగురు ఉత్తీర్ణులయ్యారు.మనం కూడా ఈ విషయాన్ని జ్ఞాపకం పెట్టుకోవాలని అంటూ “సర్క్యులేషన్ పద్ధతి” లో అభ్యర్థుల ఫలితాలను ప్రకటిస్తే బాగుంటుందని అన్నాడు.” సర్క్యులేషన్ పద్ధతి” అంటే ఒకరు వేసిన మార్కులు తమ అభిప్రాయాలతో పాటు ఇంకొకరికి పంపించి వారి సూచనలు తాము తెలుసుకోవాలి.మాట వరసకి నేను సమావేశానికి రాలేకపోతాను.మీరు, రామయ్యగారు నేను వేసిన మార్కులు మార్చితే బాగుండుననుకుంటారు.నా పరోక్షంలో నాతో సంప్రదించనిదే మార్కులు మార్చకూడదు.నాకు సూచన చేసే అవకాశం ఉండి తీరాలి” అని వివరించాడు.విద్యార్థులు ఎక్కువ సంఖ్యలో పాస్ అవాలన్న ఆకాంక్షతో పాటు విద్యార్థుల శ్రేయస్సును ఆశించాడు.ఎం.ఏ.లో ఇద్దరు విద్యార్థులకు తక్కువ మార్కులు వచ్చాయని,మనం వారిని పాస్ చేయాలని కోరుతూ జయంతి రామయ్య పంతులుకు రాసిన లేఖలో ” రామయ్య గారికి ఇవాళ నేను ఫైనల్ లిస్ట్ పంపిస్తున్నాను.వాళ్ళకి చెరొక మార్కు వేస్తే ప్యాసవుతారు.అది వీరిద్దరి ఇష్టం” అని రాయడం వల్ల విద్యార్థుల పట్ల గురజాడ చూపిన ఔదార్యం,ఆదరభావం వ్యక్తమౌతుంది. జయంతి రామయ్య గారికి రాసిన లేఖలో మలయాళ భాషలో పరీక్షకు వెళ్లిన ఏడుగురు ప్యాసయ్యారని,” ఎం.ఏ.పరీక్షకు ఇది ఆఖరు సంవత్సరం కనక మనం విద్యార్థుల పట్ల సాధువుగా ఉండాలి” అని విద్యార్థులు ఫెయిల్ అవుతున్నందుకు విచారాన్ని వ్యక్రం చేస్తూ ” నేను దిద్దిన టెస్ట్ పేపర్లు మళ్ళా జాగ్రత్తగా చూశాను.కొన్ని మార్కులు కలపాలనిపించింది కలిపాను.కానీ టెక్ట్స్ పేపర్లో రావాల్సిన కనీస మార్కులకు ఒకొక్కమార్కు తక్కువ వచ్చింది. మీరు మీ పేపర్లలో రావాల్సిన కనీస మార్కులకు ఒకొక్క మార్కు తక్కువ వచ్బింది.మీ పేపర్లలో మీరు ఆ మార్కు ఇద్దరికీ అవకాశం ఉంటే కలిపి పుణ్యం కట్టుకోండి….నాతో మీరు,వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారు ఏకీభవిస్తే తప్పక మరిద్దరు అభ్యర్థులు ఉత్తీర్ణులౌతారు.అప్పుడు వారి సంఖ్య ఆరు అనడం వల్ల గురజాడకు విద్యార్థులపట్ల ఉన్న సహృదయ భావం అర్థం చేసుకోవచ్చు.విద్యార్థులు గట్టెక్కడానికి తన వంతు కర్తవ్యాన్ని నిర్వహిస్తూ మేలు ఏ విధంగా చేశాడో తెలుసుకోవచ్చు.

పాఠ్యపుస్తకాలను నిర్ణయించడంలో కూడా చొరవ తీసికొని తన అభిప్రాయాలను లేఖా ముఖంగా వ్యక్తం చేశాడు. “ద్రవిడభాషల బోర్డాఫ్ స్టడీస్ చైర్మన్ రామకృష్ణ పిళ్ళై” కి రాసిన లేఖలో పాఠ్య పుస్తకాల జాబితాను తయారు చేయడానికి తొందరపడి సమావేశాలలో నిర్ణయాలు చేయడం మంచిది కాదని సలహా ఇస్తూ బోర్డు వారు ముఖ్య విషయం గమనించాలని కోరుతూ “మెట్రిక్యులేషన్ పరీక్షకు వేసే పుస్తకాలు ప్రధానంగా ఆధునిక వచనంలో ఉండితీరాలి” అంటూ ఖచ్చితంగా తన అభిప్రాయాన్ని చెప్పాడు. ‘ ఫిలిప్స్’ రాసిన లేఖలో ఇంటర్మీడియట్లో పాఠ్యపుస్తకాలు నిర్ణయించడంలో తన అభిప్రాయాన్ని వెలిబుచ్చుతూ “పిల్లలపై మోపలేని భారాన్ని మోపకూడదు.ఒక ప్రాచీన కావ్యం,ఒక ఆధునిక గ్రంథం చెప్తే చాలును…తిక్కన విరాటపర్వ భాగాన్ని సూచించాను…బ్రౌన్ పరిష్కరించిన “వార్స్ ఆఫ్ ది రాజాస్ ” పఠనీయ గ్రంథంగా సూచిస్తూ ..వాస్తవిక జీవితంలో సంబంధం ఉన్న తెలుగు పుస్తకాలు చాలా తక్కువ.అందులో ఇది ఒకటి. బ్రౌన్ అతి నేర్పుతో ఈ పుస్తకాన్ని పరిష్కరించారు.” అనడం వల్ల విద్యార్థుల స్థాయిని దృష్టిలో పెట్టుకున్న వాడుగా కనిపిస్తాడు గురజాడ..’ ఎస్.ఎస్.ఎల్.సి బోర్డు కార్యదర్శి మేడాక్స్ కు వ్రాసిన లేఖలో ” శాస్త్రీయమైన దృక్పథంతో భాషాతత్వాన్ని అవగతం చేసుకునే పండితులు దేశంలో లేరని” వాపోతూ ఇలా తన అభిప్రాయాన్ని విస్పష్టంగా చెప్పారు. “థామ్సన్” గురజాడకు రాసిన లేఖలో “సంసారులు ,విద్యావంతులు మాట్లాడుకునే శిష్ట వ్యావహారిక భాషలో వచన గ్రంథములు వ్రాయవలెననే మీ వాదము న్యాయమైనది,సశాస్త్రీయమైనది” అంటూ గురజాడ వాదాన్ని ఆమోదించారు. పాఠశాలలో విద్యాబోధన పద్ధతులు విధిగా మారాలని ,అప్పుడే విద్యార్థుల స్థాయి పెరుగుతుందని,పాఠ్యపుస్తకాల్లో అశ్లీల శృంగారం ఉండరాదని విశ్వవిద్యాలయం నిర్దేశించిందని,వికృతమైన తెలుగు అపభ్రంశపు సంస్కృతం కలగాపులగం చేసి కొందరు రాసిన పుస్తకాలను విద్యార్థుల నెత్తిమీద మనం రుద్దకూడదు” అంటూ వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రికి రాసిన లేఖలో తెలిపాడు.

విద్యార్థులను దృష్జిలో పెట్టుకుని పాఠ్యపుస్తకాల నిర్ణయంలో గురజాడ ఎన్నో సూచనలు,సలహాలను ఇచ్చాడు.స్పష్టమైన అవగాహన కలిగినవాడు.వ్యావహారిక భాషపట్ల ఎక్కువ మొగ్గు చూపాడు .అందరిని ఒప్పించిన ధీశాలి.

విజయనగర సంస్థానంలో కూడా వ్యవహార దక్షునిగా సలహాలనందించి ఖ్యాతి గడించినట్లు ,మంచి పలుకుబడి,గౌరవం ఉన్న వ్యక్తి అనడానికి లేఖలే నిదర్శనం. రాజకుటుంబాల దావా విషయంలో సాక్ష్యం చెప్పవలసి వచ్చినప్పుడు విషయాలన్నీ తెలుసుకుని జాగ్రత్తగా ఆలోచించి సాక్ష్యం చెప్పడం వలన కలెక్టర్ ‘ పౌలర్ దొర’ గురజాడకు స్వయంగా రాసిన ఉత్తరంలో ” సంస్థానానికి అతి నమ్మకంతో మీరు చేసిన సేవ,మేలు మరువరానిది.తంత్రాలకు మీరు ఆమడ దూరం.మీది కేవలం ఋజుమార్గం.మీరు కావించిన సేవకు ప్రతిఫలం అందించే మహద్భాగ్యం నాకు పట్టింది” అని రాయడం వల్ల గురజాడ వ్యక్తిత్వం,ముక్కుసూటిగా పోయే చక్కని శీలసంపన్నుడు అని తెలుస్తుంది.

మహారాణి లలితా కుమారికి గురజాడ పట్ల గౌరవం,వాత్సల్యం,అభిమానం,చిత్తశుద్ధి,ఔదార్యం మొదలైనవి ఉన్నాయని విశాఖపట్నం పెద్దాసుపత్రి సర్జన్ కు ఆమె స్వయంగా రాసిన లేఖ వల్ల తెలుసుకోవచ్చు.అప్పారావు గారి ఆరోగ్యం దెబ్బతిన్నదని ఆందోళన చెంది ” మా ఆంతరంగిక కార్యదర్శి శ్రీ గురజాడ అప్పారావు గారు కొన్ని నెలల నుంచి అనారోగ్యంతో బాధపడుతున్నారు.ఆయన ఇప్పుడే విశాఖపట్నం బయలుదేరారు.ఇక్కడకంటే అక్కడ వాతావరణం బాగుంటుందని,తగిన వైద్య చికిత్స లభిస్తుందని ఆశ. పి.టి.శ్రీనివాసయ్యంగారింట దిగుతారు. మీరు వెంటనే అక్కడికొకమారు వెళ్లి వారి శరీరస్థితి జాగ్రత్తగా పరీక్షించి కావాల్సిన ఔషధములు వాడుతూ కంటికి రెప్పవలె కాపాడుతారని నమ్ముతున్నాను.ఆయన ఆరోగ్యము ఎలా వుంటున్నది ఎప్పటికప్పుడు నాకు తెలియ చేస్తూ ‘ బిల్లు’ నాకు పంపండి.బిల్లు ఎంతయినా సరే మీకు నేను చెల్లిస్తాను” అనడం వల్ల రాణిగారికి గురజాడ పట్ల ఉన్న ఆప్యాయత, శ్రద్ధ ,గురజాడకు ఉన్న స్థానం స్పష్టమౌతుంది.

వ్యావహారిక భాష కోసం గురజాడ పడిన తపన, శ్రమ, రచనాపధ్ధతి,
ఆశించిన మార్పు లేఖలద్వారా ద్యోతకమవుతుంది.” జ్ఞానేంద్ర మోహన్ దాస్” లేఖలో గురజాడ ఆశయం ” నిఘంటువులు,పండితుల,వైయాకరణుల సహాయం,అవసరం లేకుండా చదవగానే అందరికీ అర్ధమయ్యే విధంగా,భాషను సంస్కరించవలెనని మీ ఆశయం.
అదే నేటి సమస్య. మనమంతా భాషాసంస్కరణను కోరుతున్నాము.మన దేశంలో ఋజువర్తనగల మీవంటి ధీశాలురు,భాషా సంస్కరణ సమస్యను తరచి తరచి అవలోకిస్తున్నారు” అని రాయడం వల్ల వ్యావహారిక భాష కోసం గురజాడ తపన గోచరిస్తుంది.

జ్ఞానేంద్ర మోహన్ దాస్ ,జె.వి.యేట్స్ వ్రాసిన లేఖల ద్వారా గురజాడ వ్యావహారిక భాషోద్యమానికి ప్రోత్సాహమిచ్చినట్లు తెలుస్తుంది.”థామన్స్” లేఖలో “సంస్కారులు ,విద్యావంతులు మాటలాడుకునే శిష్ట వ్యావహారిక భాషలో గ్రంథములు వ్రాయవలెననే మీ వాదము న్యాయమైనది,సశాస్త్రీయమైనది” అని అభిప్రాయపడ్డాడు.
కాశీనాథుని నాగేశ్వరరావు పంతులు వ్రాసిన లేఖలో ” రాబోవు నంచికకు నూతన అభిప్రాయములతో మీరు ఏమైనా సూచనలు కావింపవేడుతున్నాను” అని వ్రాస్తూ ” భాష సజీవమైంది,సంఘం అభివృద్ధి చెందాలంటే భాషాసంస్కరణ కూడా జరగాలి.భాషా వికాసానికి ఏపద్ధతులు అమలు చేయాలో,ఉత్సాహవంతులైన వారిని చర్చలో పాల్గొనేలా చేయాలని ఉంటే మీ వలే క్షుణ్ణంగా నిశితంగా తరచి పరిశీలించే వారు అట్టే మంది లేరని నా అనుమానం” అని వ్రాస్తూనే సిద్ధాంతం కోసం పదప్రయోగం చేయొద్దని,వ్యావహారిక భాష పట్ల పక్షపాత వైఖరిని విడనాడి సహజ శైలిలో రచన చేయమని సూచిస్తూనే విమర్శించాడు,వెనక్కి లాగే ప్రయత్నం చేశాడు .
గున్నయ్య శాస్త్రికి రాసిన లేఖలో తన రచన పట్ల ఎంతో ధీమాను,విశ్వాసాన్ని,ప్రతిభను చాటుకున్నాడు గురజాడ.” తెలుగులో నవ్యరీతులకు,నూతన ప్రమాణాలకు ప్రయత్నించిన మొదటి కవిని నేనే.నా కావ్యకళ నవీనం,కావ్య యితివృత్తాలు భారతీయం.కవితలో నేను ఉత్తమ ప్రయోజనాలను ఉపలక్షించాను.జీవితాన్ని నూతన దృక్పథంతో దర్శించి కథా,కవితా రూపంలో దాని తత్వాన్ని అన్వయించడానికి ప్రయత్నించాను.నాకా కళల పట్ల, జీవితం పట్ల కొన్ని ఆదర్శాలు ఉన్నాయి ” అంటూ తన రచనా ప్రణాళికను,రచనా పద్ధతిని చెప్పుకున్నాడు గురజాడ.
ఇంకో ఉత్తరంలో ఆంగ్ల భాషాధిక్యం వల్ల ఇద్దరు మిత్రులు కలిస్తే ఆంగ్ల భాషలో మాట్లాడుకోవడం వల్ల ఇంగ్లీష్ లోనే ఉత్తరాలు వ్రాయడం వల్ల బహుభాషా సంకీర్ణమైన మన రాష్ట్రంలో “వాడుక భాషల సాహిత్యం పెంపొందడం లేదు” అని వాపోతాడు.

ముని సుబ్రహ్మణ్యంకు వ్రాసిన లేఖలో గురజాడ నా ఉద్యమం ప్రజల ఉద్యమం సంస్కృతీ పరుల భావ సంపద నాకు అండగా ఉంది.అసలు విషయాన్ని అర్థం చేసుకోజాలని ఎవరో కొందరు వ్యక్తులు నాకు వ్యతిరేకంగా వ్యూహాలను పన్నినా లక్ష్యపెట్టక వాడుక భాషోద్యమాన్ని కొనసాగిస్తానని శపథం చేస్తూ గ్రాంథిక భాష వ్రాయడం కూడా ఓక వ్యసనమే” అంటాడు. “లలితమైన,సుందరమైన వాడుక భాషలో గ్రంథరచన కొనసాగించే సంప్రదాయమొకటి తలెత్తాలంటే నీవంటి యువకులు నాకవసరం” అంటూ యువతరాన్ని మేల్కొల్పాడు.వెన్నుతట్టి ప్రోత్సహించాడు. ఎంతో మంది విమర్శలకు సమాధానాలిచ్చాక “ఇన్నాళ్లకు వాళ్ళు నన్ను గౌరవించడం నేర్చుకున్నారనుకుంటాను” అని తన లక్ష్యసాధన పట్ల ఎంతో విశ్వాసాన్ని వ్యక్తం చేశాడు. ప్రాచీన “గ్రాంథిక భాషను వ్రాస్తామని దర్పానికి పోతూ వాడుక భాషను కృతకం చేసే రచయితలు నాకవసరం లేదు” అని గంట భజాయించి మరీ చెప్పాడు. కలెక్టర్ పౌలరు దొర వ్రాసిన జాబులో ” అందుకోదలచిన ఆదర్శాలు మీరు అందుకుంటారు.మీ కలలు నిజమౌతాయి” అన్న మాటలు వృధా పోలేదు.గురజాడ ఆశయాలు (సాహిత్య,భాషా విషయాల్లో )మార్పు నెరవేరి నేడు వ్యావహారిక భాషా స్థిరత్వం పొంది గురజాడ కన్న కలలు నిజమయ్యాయి.వాడుక భాషకు పట్టం కట్టడం జరిగింది.

గురజాడ మిత్రులకు ,సన్నిహితులకు వ్రాసిన లేఖలొకయెత్తు. మునిసుబ్రహ్మణ్యం గారికి వ్రాసిన లేఖలొక ఎత్తు. దీనిలో ఆయన హృదయం విప్పి విషయాలన్నింటిని కూలంకషంగా వివరించాడు.” రానున్న తరంలో యువకులు మాకన్నా సాహిత్య కృషి చేయగలరన్న” విశ్వాసాన్ని కనబర్చాడు.

ఇంకో లేఖలో ” కవితా న్యాయం నిన్నమొన్నటిలాగా నేడు లేదు.మానవ జీవితాన్ని నేను చిత్రిస్తాను…..అయినా మానవ సమాజం పట్ల నాకొక మహత్తరమైన బాధ్యత ఉంది.” అంటూనే ” తోటి మానవుణ్ణి హృదయమిచ్చి ప్రేమించు.నిజమైన, ఆరాధించ తగిన ప్రేమ ఏది? ” అని విశ్వప్రేమను చాటాడు.ఇతరులను ప్రేమించడం వల్ల నిరవధికానందం సిద్ధిస్తుందని అంటాడు.మనం ఒకరికి ఇచ్చే ప్రేమ మళ్లీ మనకు ప్రేమను కొని తెస్తుంది”.మానవ ప్రేమ గురించి ఎంతో గొప్పగా వివరించాడు గురజాడ.

భారతదేశంలో సాహిత్య గ్రంథాలు కొనేవాళ్ళు తక్కువ.” పుస్తకాల చెల్లుబడి మందంగా ఉంది.ఒకరు ఒక పుస్తకాన్ని కొంటే దాన్ని ఎరువు తెచ్చుకొని చదివేవాళ్ళు ఇరవై మంది.మనది పేద దేశం” అంటూ సానుభూతిని వ్యక్తం చేస్తూనే ఒక చురక అంటించాడు.నేటి పరిస్థితి అదే.ఒట్టిగా ఇచ్చినా చదవరు.
గురజాడ తన రచనల ఉద్దేశ్యాన్ని లేఖల్లో వివరించాడు.విజయనగరం మహారాజా వారికి వ్రాసిన జాబులో ” అనేక సంఘటనలతో నిండి ఉన్న ఎంతో గాంభీర్యమూ,వైవిధ్యమూ గల నేటి జీవితాన్ని వీక్షించక ప్రపంచ ప్రసిద్ధికెక్కిన ప్రాచీన కాల్పనిక కథలనుంచి రచయితలు ఇతివృత్తాలను ఎందుకు స్వీకరిస్తారో అర్థం కాక నాకు ఆశ్చర్యం వేస్తుంది.ఈ కారణాల వల్ల నేను వాస్తవిక జీవితం నుంచి సమకాలిక ఇతివృత్తాన్ని స్వీకరించి దానిని తెలుగు వాడుకభాషలో నాటకంగా రూపొందించాను” అంటూ ఆదిభట్ల నారాయణదాసు గారికి రాసిన లేఖలో తన కన్యాశుల్క నాటక గొప్పతనాన్ని చాటుకున్నాడు.
” ఇతివృత్త స్వీకరణలో,నిర్వహణలో,హాస్యరస పోషణలో,పాత్రోన్మీలనంలో తెలుగు సాహిత్యంలో ఇది అత్యుత్తమ నాటకమనే విషయాన్ని మరువకండి” అంటూ తన రచనా ఔన్నత్యం పట్ల విశ్వాసాన్ని ప్రకటించాడు.
మధురవాణి పాత్రను సమర్థిస్తూ మునిసుబ్రహ్మణ్యం కు వ్రాసిన లేఖలో గురజాడ సానిపిల్లల్లో కూడా మానవత్వం ఉంటుందని,సానుభూతిని ప్రకటిస్తూ ఆ పాత్రను ఎంతో ఔన్నత్యంగా తీర్చి దిద్దిన విషయంలో తీసుకున్న శ్రద్ధ ,సమాజాన్ని అవగాహన చేసుకున్న తీరును మనం కూడా గురజాడ నాటి సమాజ స్థితే కాదు నేటికాలంలో కూడా రచయితలకు ,కవులకు సమాజం పట్ల పూర్తి అవగాహన ఉండాలని సూచించారు.సమాజాన్ని చదవాలన్న హితబోధ చేశాడు గురజాడ.

“ఆమె సైతం ఒక మానవవ్యక్తి అనే మాటను విస్మరించకు.ఆమె విచారం,కన్నీళ్లు,సంతోషం,ఆనంద బాష్పాలూ నీ నా సుఖదుఃఖాల వంటివే.మన అనుభూతుల
వలె అని గణుతింపదగినవే,గంభీరమైనవే.వ్యభిచారమే తన వృత్తిగా ” లేబిల్ వేయబడ్డ భోగపడచు సమాజాన్ని మోసగించడం లేదు.ఆమెకు ఉన్న లేబిల్ దృష్ట్యా ఆమె జీవితం సరియైన త్రోవనే సాగుచున్నది.ఆమె ఏ వివాహ బంధనాలను,వైవాహిక సూత్రాలను ఉల్లంఘించడం లేదు” అని సానుభూతిని వ్యక్తం చేస్తూనే స్త్రీ పురుష శారీరక వాంఛలను గురించి,కామ ప్రవృత్తిని గురించి కావ్యేతివృత్తాలలో మార్పు కనిపిస్తున్నప్పటికీ సాహిత్యం కేవలం వీటితోనే ఎందుకు నిండి ఉండాలని ప్రశ్నిస్తాడు.మానవజీవితం కాని,సారస్వతంలో కానీ స్త్రీ పురుష శారీరకానుభవాలు ,వాటి వర్ణనలూ ఉచిత స్థానంలో ఉండాలని సూచించాడు.
” ఉదాత్త గంభీరభావాల అనుభూతులు ,అభివ్యక్తీకరణకు వాడుక భాష అన్ని విధాలా యోగ్యమైనదని చూడడానికి బిల్హణుని కథను నాటకంగా రచిస్తున్నాను.” అంటూ వాడుక భాష వలన ప్రయోజనం ఆవశ్యకతను నొక్కి వక్కాణించాడు.ప్రజలకు అర్థమయ్యేవిధంగా ఉండాలని,అప్పుడు వారి హృదయంలో హత్తుకు పోతుందని,చదవడానికి అర్థం చేసుకోవడానికి సులభంగా ఉంటుందని గురజాడ అభిప్రాయం కావచ్చు.ఆర్భాటాలకు,
పటా టోపాలకు చాలా దూరం గురజాడ. వాస్తవికతకు ప్రాధాన్యతనిచ్చాడు.

‘ డామన్ పిథియస్ ‘ గురజాడ రచనను ప్రాచీన సంప్రదాయాలకు కట్టుబడిన పత్రికల వాళ్ళు సైతం ఎంతో మెచ్చుకుంటున్నారని వ్రాశాడు.

గురజాడ రచనలు నీలగిరి పాటలు,ముత్యాలసరములు,డామన్ పిథియస్,లవణరాజు కల,కాసులు ఇవన్నీ ఆంధ్రభారతి పత్రికలో ప్రకటితమయ్యాయని తెలిపాడు.
ఆయన సాహిత్యకృషి కూడా మునిసుబ్రహ్మణ్యం కు రాసిన లేఖ ద్వారా తెలుస్తుంది. ” నెల్లూరు జిల్లా వ్యావహారిక భాషా వ్యాకరణం నాకు అవసరం.నెల్లూరు జిల్లా వాడుకపదాలు,ముఖ్యంగా క్రియలు,క్రియాభేదాలు,విశిష్యములోని రూపభేదాలు తెలిపే ఒక పట్టికను తయారు చేసి పంపమని” వ్రాశాడు.మహాభారతంలో వ్యాకరణ విరుద్దప్రయోగాలను పంపించమని రాశాడు.
గురజాడ తన 21 వ ఏట ఆంగ్లంలో రాసిన సారంగధర పద్యాలను ” రీన్ అండ్ రయత్” పత్రికలో ప్రకటించగా చూసి చదివిన పత్రికాధిపతి ముఖర్జీ స్వయంగా గురజాడకు వ్రాసిన ఉత్తరం వల్ల యువకుడైన గురజాడలో మార్పువచ్చింది.

గురజాడ రచయితగా ఎదగడానికి,ఆత్మవిశ్వాసం పెరగడానికి యువకునిగా వున్నప్పుడు చక్కని సలహానిస్తూ 14/8/ 1883 సంవత్సరంలో వ్రాసిన ఉత్తరం అత్యంత కీలకమైంది. జలపాతాలను,ప్రవహించే సెలయేళ్ళను వీక్షించండి.మానవరూపంలో అరుదుగా అందంగా గోచరించే దైవాంశమును చూడడం మరువకండి.మీ హృదయాన్ని ఇతరుల హృదయాలను పరిశీలించండి.వాటి బలాన్ని,దౌర్బల్యాన్ని పరీక్షించండి.ఇతరులు సాధించిన గొప్పతనాన్ని తెలుసుకోండి కానీ ఇతరుల మీద ఆధారపడవద్దు.మీ ఆత్మశక్తి మీద మీరు విశ్వాసం ఉంచి అన్ని విధాలా దాని వికాసానికి కృషి చేయండి.”
” నిరంతర పఠనం అవసరం.మీరు అన్యభాషలో వ్రాస్తున్నారు కనుక
ఆ భాషపై సంపూర్ణ అధికారం మీకు సిద్ధించాలి. గొప్పగొప్ప కవులు తమ భావాలను ఎలా అభివ్యక్తి చేశారో ఆకళింపచేసుకోండి.భావవ్యక్తీకరణకు తగినంత శబ్దశక్తిని సాధించేవరకు మీ జీనియస్ కు సరిపడే నూతన మార్గాన్ని అన్వేషించేవరకు మీరు ఇతరులను అనుకరించవల్సిఉంటుంది ”
అంటూ ముఖర్జీ రాసిన మాటలు యువకుడైన గురజాడపై చెరగని ముద్రవేసి బాగా ప్రభావితుడు కావడానికి,యుగకవిగా రాణించడానికి,గురజాడ నూతన దృక్పథానికి తోడ్పడ్డాయని నిస్సంకోచంగా చెప్పొచ్చు. మహామనీషి కావాలంటే పెద్దల మాటల చద్దిమూటలే మరి. ఆమాటలు గురజాడకే కాదు ఎప్పటి వారికైనా ఆమోదయోగ్యాలే.
ఏ రచయితకైనా శిరోధార్యమే.

కన్యాశుల్కం నాటకం ఆనాటి మహామహుల అభిప్రాయాలు

రెంటాల సుబ్బారావు గారి ఉత్తరంలో ” మీరు ప్రేమికులు.మీరు ప్రేమించడం ఎరుగుదురు.మీ నాటకంలో కొన్నిచోట్ల షాక్ లు వున్నా అవి చురకలు మాత్రమే” అంటారు.
వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రి గారు
” మీ కన్యాశుల్కంలోని గిరీశం గూర్చిన కొంత భాగం ఆడినారు.పొట్ట చెక్కలగునట్లు నవ్వని వారు లేరు.అద్భుతముగా నున్నది.” అని వ్రాసారు.
కలకత్తా నుండి గురుదాస్ బెనర్జీ వ్రాసిన లేఖలో ” కన్యాశుల్క పీఠిక చదివి ఆనందించాను.నాకు తెలుగు భాష వచ్చిఉంటే మీ నాటకాన్ని చదివి ఉత్తేజితుడనై వుందును.నాకు మీ భాష రానందుకు విచారిస్తున్నాను.భావ ప్రేరణాత్మకముగా,ప్రతిభావంతముగా మీరు ఆంగ్లమున రచించిన నాటక పీఠికను చదివి ఆనందించాను.అనేక అమూల్య విషయములు గ్రహించగలిగాను.కన్యలను శుల్కములకు అమ్మజూపే దురాచారాన్ని మీరు ఖండించినందుకు సంతోషం.
ఈ దురాచారాన్ని మనువు సైతం నిరసించాడు.” అని వ్రాయడం వలన ఆనాడు కన్యాశుల్కం సమాజంలో ఎంతగా ప్రభావితం చేసిందో తెలుసుకోవచ్చు.

విమర్శ ఎలా ఉండాలి అన్న దాని గురించి కూడా గురజాడ లేఖల్లో పేర్కొన్నాడు.మునిసుబ్రహ్మణ్యంకు రాసిన ఉత్తరంలో ” విమర్శించేటప్పుడు నీ అభిప్రాయాలు నిష్కర్షగా ఉండాలి.మొగమాటం వద్దు.నిష్కర్షగా వ్రాయకపోతే అది పాక్షికమే అవుతుంది.పాక్షికవిమర్శలకు విలువలేదు.నీ అంతట నీవే నిర్ధారించుకుని ముందుకు సాగాలి.మనకు అభిప్రాయ భేదం వస్తే రానీ.కొంప మునిగి పోదు.రచయిత తాను ఏది వ్రాసినా అందుకు ఒక సమర్థన వుందనుకుంటాడు.సబబైనది కానీ దానితో మీకు నిమిత్తం లేదు.
” ఒక కావ్యాన్ని చదివి దానిని సునిశితంగా పరిశీలించి తూచినట్టు విలువకట్టే విమర్శకులు మనలో బహు అరుదు.ఇప్పుడు పత్రికలలో వెలువడుతున్న విమర్శలకు
నేనేమీ విలువ ఇవ్వను.నాగరికత,సంస్కారం,విజ్ఞానం గల నీ బోటి వ్యక్తుల అభిప్రాయమంటే నాకు విలువ హెచ్చు” అంటూ విమర్శ గురించి స్పష్టంగా వివరించాడు.
వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారి ప్రతారుద్రీయ నాటకాన్ని విమర్శిస్తూ ముని సుబ్రహ్మణ్యంకు రాసిన లేఖలో ” ఈ కాలంలో కొన్ని నాటకాల్లో కవితా ప్రౌఢిమ కల్పనా చాతుర్యము లోపించకపోయినా ప్రస్తుతం తెలుగులో వెలువడుతున్న నాటకాలన్ని ఒట్టి డొల్ల సరుకులు.చివరకు ప్రతాపరుద్రీయంలో సైతం పేజీలకు పేజీలు ఎన్ని తిప్పినా అవి నాటక కథాగమన విస్తరణకు, పాత్రల పెరుగుదలకు ఉపకరించవు.అయితే నాకు బాగా నచ్చిన ఒక లక్షణం మాత్రం ఉంది.మన దేశ చరిత్రలో గుండెలను కదిలించే వృత్తాంతాన్నొకదాన్ని తీసికొని దానిని నాటకంగా మలిచేటప్పుడు ఈ కవి సాహిత్యాత్మక దేశభక్తి పూరిత కాల్పనిక వాతావరణాన్ని సృష్టించుకుని దానిని నేర్పుతో జయప్రదం చేశాడు.కాని నాటకంలో చారిత్రక చిత్రీకరణ మటుకు కేవలం అభూతకల్పన అసంభావిత విషయాలు సారస్వత కట్టుబాట్లను లైసెన్సును అతిక్రమిస్తున్నాయి.” అంటూ తన అభిప్రాయాన్ని ఉన్నదున్నట్లు వ్యక్తం చేశాడు.

గురజాడ నిరంతరం శ్రమ పడడం వల్ల ఆరోగ్యం క్షీణించిందని జె.ఎ యేట్స్ ( 4/11/1915 ) నాడు రాసిన లేఖలో ” జబ్బుతో మంచాన పడ్డందుకు దుఃఖం వస్తోంది.అతి శీఘ్రంగా కోలుకొని మీరు ఆశిస్తున్నట్లు మీ ఆయుధాన్ని మళ్లీ మీరు చేత బుచ్చుకుంటారు.మీ ఆరోగ్యం ఎలా వున్నదో ఎప్పటికప్పుడు దయవుంచి నాకు తెలుపుతూ ఉండండి.మీ కృషి అనన్య సామాన్యమైనది.” అంటూ బాధను వ్యక్తం చేశాడు.. ఆనాడు కలెక్టర్,రాణిగారు లాంటి గొప్పవాళ్లకు కూడా గురజాడపై గల ప్రేమాభిమానాలు,గౌరవం ఎంత వుందో అందరి హృదయాలను అట్లా చూరగొన్న ఆ మహాకవి నవంబర్ 30 వ తేదీ 1915 సంవత్సరంలో తుదిశ్వాస విడిచాడు.

గురజాడ లేఖలను పరిశీలించినట్లయితే ఆయనొక సమర్థుడు,ఉత్తమఅధ్యాపకుడు,విద్యార్థులను ,సమాజాన్ని ప్రేమించేస్వభావం కలవాడు,నిరంతర కృషి,పట్టుదల,ఋజువర్తన,నిష్కళంకమైన వ్యక్తిత్వం కలవాడుగా కనిపిస్తాడు. తెలుగు సాహిత్యం ఉన్నంతకాలం గురజాడ మనమధ్యలో చిరంజీవిగానే ఉంటాడు. ఇట్లా సాహిత్యంలో గురజాడ లేఖలకు ఒక ప్రత్యేక స్థానముందని చెప్పవచ్చు.

ప్రముఖులు రాసిన లేఖల్లోని విశేషాలను తెలుసుకునే ధారావాహికలో భాగంగా మనమిప్పుడు ప్రముఖ
సాహితీవేత్త వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారి లేఖల ప్రాధాన్యాన్ని తెలుసుకుందాం.
సాహితీవేత్త,బహుగ్రంథకర్త ,ఆంధ్ర విశ్వకళాపరిషత్ ప్రప్రథమ ఉప కులపతి కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి గారు(సి.ఆర్.రెడ్డి)
శాస్త్రిగారి గురించి ప్రశంశిస్తూ ఆయన మాటల్లో ఇలా వివరించారు. “వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారు గొప్ప సాహితీవేత్త మరియు బహుగ్రంథ కర్త
‘కళాప్రపూర్ణ’ బిరుదానికి అర్హులని చెబుతూ

“ప్రతాపరుద్రీయాది స్వతంత్ర గ్రంథములు వీరి కవితాపరిపాటికిని,
విమర్శన వీరి సునిశితమగు విశేషమునకును,శృంగార నైషధాది వ్యాఖ్యానములును,కథా సరిత్సాగరాది భాషాఅంతరీకరణములను వీరి రసజ్ఞతకును
తార్కాణములు వారు వార్ధక్య దశలో మనః క్లేశము,దేహక్లేశములకు వెనుదీయక ఆముక్తమాల్యదకు సమగ్రమగు మహా వ్యాఖ్యానమును వీరు
ఇటీవలే రచించి ప్రచురించుట చూడగా
భాషా కృషి వీరికి కర్తవ్యముగానే గాక స్వభావము కూడా అని స్పష్టమగుచున్నది” అని రాశారు.

ఈ మాటల బట్టి చూడగా శాస్త్రి గారి రచనాసక్తి,సాహిత్య
తృష్ణ,వయసు సైతం లెక్కచేయని ఆయాన తెలుగు భాషా సేవ బహుధా ప్రశంసనీయం,చిరస్మరణీయం.

తెలుగు సాహిత్యంలో బహుముఖ ప్రజ్ఞను చూపి నాటక రచనలో పాత్రోచిత భాషను ప్రయోగించి తనదైన ప్రత్యేక ముద్రను వేసి కీర్తి గడించిన విద్వన్మణి వేదం వెంకటరాయ శాస్త్రి.

విమర్శకుడు,నాటకకర్త,,వ్యాఖ్యారచయిత,పరిశోధకుడు,పరిష్కర్త,అనువాదకుడు ,ముద్రాపకుడైన వేదం వారి ప్రతిభకు తార్కాణంగా అనేక బిరుదులు,సత్కారాలు ఆయన ఖాతాలో వచ్చి చేరాయి.

మహామహోపాధ్యాయ,కళాప్రపూర్ణ వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారు వేంకట లక్ష్మణ శాస్త్రి,లక్ష్మమ్మ దంపతులకు 1853 డిసెంబర్ 21 వ తేదీన మద్రాసులో జన్మించారు.సంస్కృతం,ఆంగ్ల భాషల్లో పట్టభద్రుడు వివిధ ప్రక్రియల్లో తనవంతు కృషి చేసి తెలుగు సాహిత్యాన్ని సుసంపన్నం చేసిన మహనీయుడు వేదం.
వేదం వారు ఆర్ధిక దురవస్థకు గురైన సమయంలో ఔదార్యవంతుడు, తనంటే అభిమానురాగాలు చూపే వెంకటగిరి మహారాజాగారికి తన మనోరథాన్ని తెలుపుతూ ఒక సుదీర్ఘ లేఖ రాశారు.

కుటుంబభారం కోసం ధనం సరిపోక సంపాదనార్ధం ధనాపేక్ష కలిగి ” విక్రమార్కాది పురాతన రాజర్షి చరిత్రాభిమానిత చేతను తచ్చరిత్ర పుస్తకములను
సంస్కరించి సటిప్పణ ములనుగా ముద్రించితిని. ఇట్టి ఉద్యమము వలన ముందున్న లేనికి తోడు ఋణములు సైతము
సంభవించినవి….
కొంత అపు తీర్చుటకై
జ్యోతిష్మతీ ముద్రాక్షర శాల లోని సామగ్రి విక్రయం చేత తీర్చి,శిష్టఋణమును నా జీవితము వలననే. తీర్చుచుంటిని”.
అని బాధను వెల్లడించారు. ఆర్ధిక సమస్యలు,అప్పులో ఉన్నా అప్పు తీర్చడం కోసం ఆయన పడే పాట్లు పురాతన రాజర్షి
చరిత్రపై వేదం వారికి ఉన్న అభిమానం కొద్దీ
టిప్పణాలు రాసి ముద్రించడం. శాస్త్రిగారి మనోభావాలు లేఖలో తొంగి చూస్తున్నాయి.

ఎన్ని సమస్యలున్నా కూడా,ఎన్ని ఆర్థిక బాధలనుభవిస్తున్నప్పటికీ సాహిత్యకృషిలో
మాత్రం శ్రద్ధ తగ్గలేదు.
ఆయన మాటల్లోనే,” సంస్కృత నాటకములను
పెక్కింటిని శాకుంతల,మాలతీమాధవ,

మహావీరచరిత్రోత్తర రామచరిత్రాదులను మూల విరుద్దార్థముగా నాంధ్రీ కృతములైనట్టి వానిని–వాస్తవార్థబోధకముగా వ్యాఖ్యాసమేతముగా –ప్రకటింపవలసియున్నది—వ్యుత్పత్తులనొసంగునట్టి నిఘంటువొకటి నిర్మించవలసియున్నది.శ్రీమదాంధ్ర మహాభాగవతమును సాధుపాఠ నిర్ణయ పూర్వకముగాను గూఢార్థ బోధన పూర్వకంగాను ప్రకటింపవల్సియున్నది.శిశుపాలవధాది కావ్యములను సంస్కృతాంధ్ర వ్యాఖ్యానాంధ్ర టీకా సమేతముగా ముద్రింపవలయును.

మహావీరచరిత్రోత్తర రామచరిత్రాదులను మూల విరుద్దార్థముగా నాంధ్రీ కృతములైనట్టి వానిని–వాస్తవార్థబోధకముగా వ్యాఖ్యాసమేతముగా –ప్రకటింపవలసియున్నది—వ్యుత్పత్తులనొసంగునట్టి నిఘంటువొకటి నిర్మించవలసియున్నది.శ్రీమదాంధ్ర మహాభాగవతమును సాధుపాఠ నిర్ణయ పూర్వకముగాను గూఢార్థ బోధన పూర్వకంగాను ప్రకటింపవల్సియున్నది– ఎల్లవారికిం బఠనీయముగా సకల నాటక కథావళి రచింపవలసియున్నది.శిశుపాలవధాది కావ్యములను సంస్కృతాంధ్ర టీకా సమేతముగా ముద్రింపవలయును. అమరకోశమునకు ఆంధ్రగీర్వాణ మయమైన సుబోధవ్యాఖ్య రచింపవలయును.కాశీఖండ సోమ హరివంశ పాండురంగ మహాత్మ్యాది దివ్యప్రబంధములను విషయ పద టీకలతో ముద్రితములంజేయవలయును.” అని చెప్పుకోవడంలో సాహిత్య సేవకై ఆయన తపన,ఆరాటం తెలుస్తుంది.నిరంతర శ్రమ చేసి ఏదో రాయాలని,ముద్రించాలని తహతహలాడేవారు.వేదం వారి వ్యక్తిత్వం,తెలుగు భాషా సాహిత్యం కోసం ఆయన పడ్డ శ్రమ,ఆందోళనను మహారాజుకు తన మనసు విప్పి చెప్పుకునే తీరు,మహారాజుతో ఈయనకు గల సాన్నిహిత్యాన్ని ఋజువు చేస్తుందీ లేఖ.” నా వ్యాపారము ప్రకృతమున నదీ మాతృకమయిన సుకృషి సుక్షేత్రము విత్తనము లేక చల్లకము మానినందున కంపతంపర మయిన రీతింబొందియున్నది.” నీటి వసతి ఉన్న నల్లనిమట్టి కలిగి చక్కని పండే భూమి వున్నప్పటికీ విత్తనాలు చల్లకపోతే కంపపెరిగి బీడు భూమిగా ఎట్లా అవుతుందో తన వ్యాపారం కూడా క్షీణించిందని తెలుపుతూ నాకు నిరంతరము ఏకాశ్రయులు,రాజవారేనని తన మనసులో ఉన్న విషయాన్ని బాధను వ్యక్తం చేసి రాజా వారి సహాయాన్ని అర్థించిన సాహిత్య పిపాసి.అరమరికలు లేకుండా తన మనోవ్యధను రాజవారికి తేటతెల్లం చేశారీలేఖలో.
ఈ లేఖ ద్వారా మనకు కూడా ఏదైనా పనిని చేయాలన్న తపన,దానికి తగ్గ శ్రమ ఎట్లా ఉండాలో సూచించినట్టుంది.

వేంకటరాయశాస్త్రి గారు నాగానందం నాటకాన్ని ఒక కొత్త మార్గంలో రచించారు.సంస్కృత నాటక మర్యాదలననుసరించి సంస్కృత భాష వుండేచోట సలక్షణ భాషను,ప్రాకృతాది భాషా భేదం వుండేచోట తెలుగు గ్రామ్య భేదాన్ని అంటే పాత్రోచితభాషను ప్రయోగించి అనువాదం చేశారు.” ఆంధ్ర భాషలో పాత్రోచిత భాషలో రచింపబడిన మొట్టమొదటి నాటకము నాగనందమే” కొత్తమార్గాన్ని కొందరు సహృదయులు ఆమోదించారు.వడ్డాది సుబ్బరాయ కవి శాస్త్రుల వారికి వ్రాసిన లేఖలో ” నీచ పాత్రములకు తెలుగు నాటకముల యందు దమరు చూపిన దారి నామట్టు కాదరణీయముగానే తోచుచున్నది.మఱియు దాని వలన ననేక లాభములున్నట్లు నేను దలంచుచున్నాడను.గ్రామ్యములేవో యగ్రామ్యములేవో యెఱుంగని వారలనేకులుందురు గాన వారిని గ్రామ్యములివి యాగ్రామ్యములివని తెలిసికొనుటకు వీలు కలుగుచున్నది.మఱియు వాడుక ప్రకారము అట్టి గ్రామ్యరూపములు వ్రాయుట కష్టమే.నాకు జూడ దన్నాటకము బహు రసవంతముగా నున్నది.” అని తన అభిప్రాయాన్ని లేఖాముఖంగా వెల్లడించారు.

ప్రతాపరుద్రీయము నాటకాన్ని రచించారు.పూండ్ల రామకృష్ణయ్య గారు లేఖ వ్రాస్తూ వెలగల యశస్సును తెచ్చి పెడుతుందని అచ్చునకివ్వమని ప్రోత్సహిస్తూ
“తాటాకు చప్పుళ్లను మీరు లక్ష్యము చేయకుడు” ఎవరెన్ని పోకడలు పోయినా లక్ష్యపెట్టవద్దని,విమర్శనలనెదుర్కోవాలని హితవు చెప్పి వెన్నుతట్టారు.

‘జక్కన విక్రమార్కచరిత్ర’ ముద్రణానంతరము అనేక ఆక్షేపణల నెదుర్కొన్నారు.” అన్ని పద్యములును అన్యాపదేశముగా వ్రాసి నిందించినారు.వానిలో తెలుగు భాషలో బాండిత్యము లేదని సూచింపబడియున్నది.మీరు సంస్కృత పండితులే గాని యాంధ్ర పండితులు గారట” అని రామకృష్ణయ్య గారి లేఖలో తెలిపారు.ఆనాడు కూడా ఓర్వలేనివారు ఏదో పేరు పెట్టి విమర్శించే వారని తెలుస్తుంది.అట్లాంటి వాటిని లెక్క చేయక దైర్యంగా ముందుకు పోతేనే అభ్యుదయం.జంకకుడు,వెనుకంజ వేయకుడు ” అంటూ సవ్యసాచిగా ఇప్పుడుండవలెనని ప్రోత్సహించారు రామకృష్ణయ్య గారు.నాడైనా,నేడైనా మంచి పని చేస్తున్నప్పుడు యేడ్చెవాళ్లు,వెనక్కి కాలు గుంజే వాళ్ళుంటారని తెలుస్తుంది.

ఆనాడు పూండ్ల రామకృష్ణయ్య గారికి వేదం వారికి గల మైత్రీబంధం,వెన్నుతట్టి వేదం వారిని ప్రోత్సహించే పధ్ధతి లేఖల ద్వారా స్పష్టమౌతుంది.

వేదం వారిపై గురజాడ అప్పారావు గారి అభిప్రాయం లేఖల ద్వారా తెలుస్తుంది.

ఏదైనా విషయాన్ని తీసుకుని చర్చ మొదలెడితే దాన్ని ఆమూలాగ్రం చర్చించే స్వభావం వేదం వారిదని ప్రస్తుతించారు అప్పారావుగారు.అదే ఆనాటి పండితులలో కన్పించదంటారు. జీవితంలో కల్సిపోయిన మన సంప్రదాయాలను,అలవాట్లను,ఒక్కసారిగా మార్చుకోవడం సులభం కాకపోయినప్పటికీ
” మీలాంటి నిజమైన తాత్వికవేత్తలు మీకున్న అనుభవసారం,సాహిత్య శక్తితో ఒక కొత్త సాహిత్య ప్రక్రియకు నూతన మార్గాలు కనిపెట్టి, నూతన పరిస్థితులకు అనుగుణంగా మార్పులు చేసి స్తంభించిపోయిన సాహిత్యాన్ని రక్షించగలరు” అని పెద్ద భారాన్ని గురజాడ వేదం వారిపై మోపారు.
వేదం వారి శైలిని గురించి విమర్శిస్తూ వ్యాకరణము,శైలి అంతా పూర్వకవుల పంథా లోనే సాగుతుంది మీ పద్యరచన అని అంటారు.

వీరేశలింగం పంతులు, వారి అనుచరులు. సాహిత్యపరంగా గ్రాంధికభాషకు అలవాటు పడిపోయి
మాట్లాడే మాండలిక పదాలను కూడా సీరియస్ గా సాహిత్యధోరణిలో రాస్తేనే అది అగౌరవంగానూ హాస్యాస్పదంగానూ ఉండదా!! వీరేశలింగం ఆధ్వర్యంలో ఉన్న ఈ పద్ధతి పట్ల (గద్యరచన) వేదం వారి అభిప్రాయాన్ని కోరుతూ లేఖలో పేర్కొన్నారు.

‘శృంగార నైషధ వ్యాఖ్య’ పై కూడా అభిప్రాయాన్ని తెలుపుతూ అప్పారావు గారు లేఖలో తెలుగు సాహిత్య విద్యార్థులకు
అమూల్యమైనదని,
తెలుగులో సగటు విద్యావేత్తలు ఎవరూ దానిని అర్థం చేసుకోలేరని,ఇప్పుడు మీరు చేయని చేయలేని గొప్ప కార్యాన్ని చేశారని ప్రస్తుతించారు. వేదం వారు యూనివర్సిటీ లో పరీక్షాధికారిగా ‘తెలుగు విభాగానికి’ నియుక్తులయ్యారు. పూండ్ల రామకృష్ణయ్య గారు ఈ విషయమై
లేఖ రాస్తూ “యీ మహాయుద్ధములో మిమ్మునాంధ్రముకే ఏర్పాటు చేయుట కొంత సుగుణమనియు విమతులకు శృంగభంగమనియు తలచెద.ఇక మాకందరికీ తమరు ‘ఎగ్జామినరగుట’ బ్రహ్మానందముగా నున్నది” అనడం వలన
ఆ కాలం నాటి సమాజపరిస్థితి కొంత అర్థం చేసుకోవచ్చు. ఒకరిపై ఒకరికి పడరానివారున్నారనీ,అడ్డుపుల్లలు వేసేవారని,కుయుక్తులు చేసేవారికి శాస్త్రి గారి పరీక్షాధికారి నియామకం వలన శృంగభంగమైందని తెలుస్తోంది.ఈ కాలంలో వలెనే ఆకాలంలో కూడా కుట్రదారులు,
కుళ్ళుపోతులు ఉండేవారని స్పష్టం.

‘ఆంధ్రభాషాభిమాని సమాజానికి’ అధ్యక్షునిగా ఉండి నీతిమంతంగా ప్రవర్తించి డబ్బు విషయంలో జోక్యం చేసుకోకుండా ఉండేవారని శాస్త్రి గారి ప్రవర్తన,గుణశీలాదులు
లేఖల ద్వారా తెలుస్తాయి.

ఈ విధంగా ప్రముఖుల చేత కూడా మన్నలను పొందిన ఉన్నత కవి వతంసులు,
బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి,’పాత్రోచిత భాష’కు ఒక కొత్త ఒరవడి చేకూర్చి తెలుగు సాహిత్యవనంలో గుబాళించిన పుష్పం శ్రీ
వేదం వెంకటరాయ శాస్త్రి గారు అని ఆయన లేఖల ద్వారా విశదమౌతుంది.

బహుముఖ విద్వన్మణి వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి గారు తెలుగు సాహిత్య సేవలో తరించి తన 76 వ ఏట1929వ సంవత్సరం జూన్ 18 వ తేదీన మద్రాసులోనే తుది శ్వాస విడిచారు.

మహా మహోపాధ్యాయుని జయంతి సందర్బంగా దివ్యస్మృతికి నివాళులర్పిస్తూ…

డా.చీదెళ్ళ సీతాలక్ష్మి.

కొడిగట్టి మిణుకు మిణుకు మంటున్న తెలుగు సాహిత్య జ్యోతిని శ్రమ అనే చమురుపోసి వెలిగించి కాంతులు వెదజల్లిన తెలుగు భాషాభిమాని బ్రౌన్ దొర.

బ్రౌన్ దొరగా ప్రాచుర్యం పొందిన ఆయన పూర్తిపేరు చార్లెస్ ఫిలిప్ బ్రౌన్. నవంబర్ 10 వ తేదీ 1798 సంవత్సరంలో భారతదేశం

కలకత్తాలో ఆల్దీన్ డేవిడ్ బ్రౌన్,కౌలే దంపతులకు జన్మించాడు.
తండ్రి క్రైస్తవ విద్వాంసుడు.తండ్రి స్ఫూర్తి వల్లనే బ్రౌన్ చిన్నప్పుడే గ్రీక్,లాటిన్,పారసీ,
సంస్కృత భాషల్లో పట్టు సాధించాడు. తండ్రి పోయాక వీరి కుటుంబం ఇంగ్లాండ్ వెళ్ళిపోయింది.
ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీలో ఉద్యోగ నిమిత్తం 1817 సంవత్సరంలో తిరిగి మదరాసు వచ్చి ఉద్యోగంలో చేరి తన బాధ్యతలో భాగంగా తెలుగు భాష మాట్లాడడం తప్పనిసరి అయి కోదండరామ పంతులు అను పండితుడి దగ్గర తెలుగు భాషను నేర్చుకున్నాడు బ్రౌన్.

తర్వాత 1820 సంవత్సరంలో కడపలో డిప్యూటీ కలెక్టర్ గా బాధ్యతలు నిర్వహిస్తూనే తెలుగు భాష,సాహిత్యం కొరకు ఎనలేని కృషి చేసిన మహనీయుడు బ్రౌన్. ఒక బంగళాను ప్రత్యేకంగా తెలుగు పుస్తకాల కోసం కొన్న భాషాభిమాని. తెలుగు గ్రంథాల సేకరణ,పరిష్కరణ చేయుటకై పండితులకు,పామరులకు వసతి నేర్పాటు చేసి అయోధ్యారెడ్డి అను అతని పర్యవేక్షణలో కొనసాగించాడు.

తెలుగుసాహిత్యంలో సీ.పీ.బ్రౌన్ చేసిన కృషి అనితరసాధ్యమైనది.
ఎన్నో కావ్యాలను సేకరించి,పరిష్కరించి ముద్రించాడు.

ఆ కాలంలో తన స్వంత డబ్బును ఖర్చుపెట్టి తెలుగువారు కూడా చేయలేనంత కృషిని తెలుగు సాహిత్యం కోసం చేసి తనదైన ఒక ప్రత్యేక స్థానం ఆక్రమించాడు.
ఈనాటికీ ప్రామాణికమైన నిఘంటువులను, వ్యాకరణాన్ని వ్రాసి ముద్రించడమే కాక వేమన పద్యాలను ఇంగ్లీష్ లో అనువాదం చేసి తెలుగుభాషకు ఖండ
ఖండాన్తరాలలో కీర్తిని తెచ్చిపెట్టిన ఘనుడు.

తెలుగు సాహిత్యంలో బ్రౌన్ చేసిన కృషి ఎలా ఉందో,ఎంత కష్టపడ్డాడో తెలుసుకోడానికి ఆయన పండితులకు రాసిన లేఖలు,పండితులు బ్రౌన్ కు రాసిన లేఖలు ఎంతో దోహదం చేస్తాయి. బ్రౌన్ లేఖలను పరిశీలించినట్లయితే వివిధ అంశాలను బట్టి బ్రౌన్ వ్యక్తిత్వం తెలుసుకొనవచ్చును. బ్రౌన్ ఒక వ్యక్తి కాదు ఒక సంస్థ లాంటి వాడు అనడానికి ఆ లేఖలే ప్రత్యక్ష సాక్ష్యం.

బేతంపూడి సుందరరాయుడు,రావిపాటి గురుమూర్తి శాస్త్రి,పాటూరి రామస్వామి శాస్త్రులు అను పండితులు బ్రౌన్ దొరకు ఉత్తరాలు రాశారు.ఈ లేఖల వల్ల ఆనాటి సామాజికస్థితి
బ్రిటిష్ దొరల పాలనలో తెలుగువారి దీనస్థితి కన్నులకు కట్టినట్లు తెలుపబడింది. కుటుంబ భారాన్ని మోయడానికి విద్య ఉన్నపటికీ ఉద్యోగం కోసం దొరలను ప్రాధేయపడడం,
వారి కొలువునాశ్రయించడం మొదలగు విషయాలతో పాటు బ్రౌన్ దొర వ్యక్తిత్వం ద్యోతకమవుతుంది.

కంపెనీ ఉద్యోగుల్లో పాశ్చాత్యులకు తెలుగు నేర్పే గురువులు మన తెలుగువారు కావడం తెలుగు నేర్చుకున్నాక
వారిని పరీక్షించే పరీక్షాధికారి బ్రౌన్ అని పండితులు రాసిన ఈ కింది లేఖాంశం వల్ల తెలుస్తోంది. “మార్చి నెలలో తమ సముఖములోనికి వచ్చి పరీక్ష ఇవ్వవలెనని ఉన్నారు.”

పండితులు ఉద్యోగాలిప్పించామని బ్రౌన్ కు లేఖలు రాశారు. బేతంపూడి సుందరరాయుడు బ్రౌనుకు రాసిన లేఖలో “కాలేజీ తెలుగు మునిషీలలో విశ్వంభర శాస్త్రులు రాజీనామా ఇచ్చినట్లు నాకు తెలిసినది. అక్కడ తిరిగి ఒకటి ఖాళీ అయితే నాకు ఇత్తురనే
అభిప్రాయంతో జీవనానికి గడియక నానా శ్రమ పడుతూ ఉన్నానని అంటూనే

“విశ్వరంభర శాస్త్రుల సర్టిఫికెట్ నాకు దయచేసి నన్ను పరీక్ష చేయవలెనని తమ అభిప్రాయం ఉంటే అది అయ్యేవరకు ఆ పని వకరకిన్ని ఇవ్వక నిలిపి పెట్టవలెనన్ని,నేను వచ్చిన మీదట నన్ను తమరు పరీక్ష చేసి తరువతనైనా నాకు ఆ పని ఖాయంగా చేసి ఇవ్వవలెనని ప్రార్థిస్తున్నాను.” అనడం వలన తెలుగు చదువుకున్న పండితుల పాండిత్యాన్ని తూచి విలువ కట్టే అధికారి ఆ కాలంలో బ్రౌనే అని తెలుస్తుంది.

పండితులు ఉద్యోగం ఇప్పించమని అర్థించడమే కాక కలెక్టర్ దొరగారితో…సిఫారసు చేసి కలెక్టర్ కచేరీలోనైనా తాలూకా కచ్చేరీలలో నైనా ఒక పని ఇచ్చేట్లు దయ చేయించవలెనని కూడా వ్రాయడం వలన
బ్రౌన్ కు ఉన్న అధికార హోదాను,పలుకుబడిని,అంచనా వేయవచ్చు. పై అధికారి సిఫారసు లేకుండా ఉద్యోగం లభ్యం కావడమనేది ఇప్పటి కాలపరిస్థితుల వలె ఆ కాలంలో కూడా
సులభం కాని విషయం అని తెలుస్తుంది.

బ్రౌన్ పండితులను ఆదరించేవాడు. పరోపకారి,ఎన్నో కుటుంబాలకు సహాయం చేసిన ఉదారస్వభావి అనడానికి పండితులు
బ్రౌన్ కు రాసిన లేఖలే నిదర్శనం.బ్రౌన్ ఉన్నత వ్యక్తిత్వం లేఖల్లో తేటతెల్లం అవుతుంది.
వారి వ్రాతలనే పరిశీలించినట్లయితే బ్రౌను సహృదయతను
గమనించవచ్చు.

రావిపాటి గురుమూర్తి శాస్త్రి గారి లేఖలో తన బంధువు గురించి “బందరు లో ఏమైనా ఒక పని కావలెనని ఆపేక్షించి సముఖమునకు వచ్చినాడు.తమ కోర్ట్ లో లాయర్ పని ఇప్పించితే తమ అనుగ్రహానికి పాత్రుడై కనిపెట్టుకుని ఉంటాడు.” అని రాశాడు.

పాటూరి రామస్వామి శాస్త్రుల లేఖలో తను చాలా కష్టంలో ఉన్నానని,నన్ను రక్షించే ప్రభువులెవరూ
ఇక్కడ లేనందున అన్న వస్త్రాలకు కూడా లేక పిల్లలతో చాలా శ్రమ పడుతూ ఏమీ తోచక
అనేక కుటుంబ సంరక్షకులయిన తమ దర్శనం చేసుకుని తమ సముఖములో నా విద్యమానము యావత్తు
శృతపరచుకొన్నట్టు అయితే తమరు నా గొప్పకుటుంబముతో కూడా నన్ను సంరక్షణ చేతురని యెంచి సముఖమునకు యీ మనవి వ్రాసుకొన్నాను” అని రాయడం బట్టి బ్రౌన్ దాన నిరతి,
పలు కుటుంబాలను రక్షించిన ధర్మప్రభువు అని తెలుస్తుంది. ఈ రకంగా సంఘంలో పండితుల యెదలో
బ్రౌన్ కు గొప్ప స్థానముందని గమనించవచ్చు.

ఇలా లేఖల ద్వారా ఆనాటి సామాజిక పరిస్థితి తెలుస్తుంది. దొరల ఏలుబడి కావడం వలన దొరలనాశ్రయిస్తే కానీ బ్రతకలేని దుర్భర పరిస్థితి ఆనాడు ఉండేది.

బ్రౌన్ కాలంలో ఒకరిపై ఒకరు చాడీలు చెప్పుకుని ఉద్యోగాలు కూడా తీసి వేయించారనే విషయం కూడా లేఖల ద్వారా విదితమౌతుంది.
పోట్లాటలు, అసూయలు ఒకరు పనిలో నిమగ్నమై ఉన్నప్పుడు. గిట్టనివారు లోలోపల
కుట్ర చేసి ఉద్యోగం నుండి ఊడబీకించే ప్రయత్నాలు చేయడం మొదలైన విషయాలు పాటూరి రామస్వామి శాస్త్రులు రాసిన లేఖ ద్వారా. ద్యోతకమవుతాయి.
ఉద్యోగంలో చిక్కులు ఆనాటి సమాజ వాతావరణం ఈ లేఖలో కళ్ళకు కట్టినట్లు తెలుపబడింది.
గవర్నమెంట్ ఆర్డర్ చొప్పున కాలేజీ బోర్డు వారు పనులను నిలిపివేయగా అన్న వస్త్రానికి లేక
కష్టపడుతున్న సమయంలో మారీస్ దొరగారు అడిషనల్ మునిషీ ఉద్యోగం ఇచ్చి
కథలను ఏర్పరచి వ్రాసే విధంగా ఏర్పాటు చేయగా ఉద్యోగనిర్వహణలో నిమగ్నమై ఉన్న సమయంలో గిట్టనివారు కక్ష కట్టి ” నా మీద లోలోపల తంటలు చేసి నన్ను ఆ పనిలోంచి తీసి వేయించారు” అని తన కథను ఈ లేఖలో పాటూరి దీనంగా వివరించాడు. దొరవారు నిజం తెలుసుకుని మళ్ళీ ఉద్యోగం ఇవ్వగా రౌలాన్స్ దొర మీకు ఇంగ్లీష్ రానందున అడిషనల్ మునిషీ పని అయినా ఇవ్వడానికి లేదని చెప్పడం వలన
ఆ కాలంలో కంపెనీ ఉద్యోగులకు ఇంగ్లీష్ భాష ఆవశ్యకత తెలుస్తుంది.

బ్రౌన్ తెలుగు కావ్యాలను అచ్చు వేయాలన్న ఆసక్తి కలవాడు.తెలుగు సాహిత్య అభివృద్ధిని కాంక్షించేవాడు.
హయగ్రీవశాస్త్రి గారి లేఖలో
“అచ్చు వేసే విషయమును గురించి తమరు సర్వసాధారణముగా
సహాయము చేయవలెనని తలంపులు గల ప్రభువులయినందు వల్లన్ను, ఆంధ్రభాష యందు గల పుస్తకములు శుస్టుగా
దిద్దివేయించవలెననే కోరిక గలవారైనందున
నున్ను, నా విషయముగా అచ్చునకు కావాల్సిన
పుస్తకములనిచ్చి సహాయము చేస్తామని
లోగడనొక తూరి జాబు వ్రాసి పంపించి యుండడము నున్ను,”
అని వ్రాయడం వలన
తెలుగు కావ్యముద్రణ పట్ల బ్రౌన్ కు గల శ్రద్ధ, ముద్రాపకులను ప్రోత్సహించి కావ్య ముద్రణాభివృద్ధిని
ఆశించడం బట్టి బ్రౌన్ కు తెలుగు సాహిత్యం పట్ల గల అనురాగం వ్యక్తమౌతుంది.

బ్రౌన్ వ్యాఖ్యాన సహిత వసుచరిత్ర కావ్యాన్ని ముద్రిస్తున్న సమయంలో మధ్యన అంతరాయం కలిగినట్లయితే డబ్బు ఖర్చు అవుతుందనే బాధను వ్యక్తం చేయక మధ్యలో ఆగిందనే ఆవేదన చెందేవాడు.”ఇంటికి గోడలు కట్టిన తర్వాత పైకప్పు మాత్రం ఖాళీ వుంచి ఆ కొంచం కుదిరించకుండా యిల్లు యావత్తు పాడు చెయ్యడం” లాంటిదని చెప్తూ ఒకరు మొదలుపెట్టిన పనిని వారే ముగించితే బాగుంటుందంటాడు.” పరులు యిందులో ప్రవేశించి కడకు సాగించిన పక్షమందు దీని యొక్క ఫలమేమి పెట్టుబడి రూకలు యేమి” అని చెప్పి పని పూర్తి చేస్తే దివ్యఫలము,శాశ్వత ఫలము కలదని చెప్పాడు.అచ్చు విషయంలో బ్రౌన్ కు గల శ్రద్దకు నిదర్శనం.ఏదైనా సగం చేసిన పనిలో తృప్తి వుండదు.చేసే పని పూర్తిగా చేస్తే తృప్తి వుంటుందనే మనస్తత్వం కలిగిన వాడు.

వేమన పద్యాలంటే బ్రౌన్ కు చాలా ఇష్టం.పండితులచేత పరిష్కరించి టీకా వ్రాయించేవాడు.
పండితులకు స్వయముగా లేఖలు వ్రాసి సలహాలు ఇచ్చేవాడు.
“కష్టమైన పద్యాలు వస్తే వాటి అర్థం మీరు తలుచుకున్న వెంటనే వక టీకా తగిలించవలసినది మంచి గుణము గల పద్యములు వచ్చేటప్పుడు వాటికి ఏమీ దుఃఖపడే దానికి అవసరం ఉండదు” అని వ్రాసి చేసే పని సవ్యంగా నిర్దోషంగా చేయాలంటాడు.

వేమన పద్యాలలాగానే తెలుగులో “సర్వ గ్రంథములకు మహా సులభమైన వక వ్యాఖ్య
అల్లించేటందుకు బుద్ధి ఉన్నది” “మార్గ దేశీ భేదం లేదు” గ్రామ్యోక్త గ్రంథం అయినా సరే అనడం వల్ల బ్రౌన్ ఆశయసిద్ధి వ్యక్తమౌతుంది. తెలుగు కావ్యాలు సామాన్య ప్రజలకు
అర్థం కావడానికి అందుబాటులో ఉండటానికి వ్యాఖ్యానాలు రాయించాడు.

కావ్యాలకు వ్యాఖ్యలు రాయించడానికి బ్రౌన్ చూపిన చాకచక్యం,మెళకువలు పైడిపాటి వెంకట నర్సయ్యకు రాసిన లేఖ ద్వారా తెలుస్తుంది. పెద్ద పెద్ద కావ్యాలకు టీకా రాయించేటప్పుడు పండితులకు తగిన సూచనలు ఇచ్చేవాడు. “శబ్దమునకు శబ్దము యంత మాత్రము అల్లించకుండా తేలే తాత్పర్యం
బోధ చేస్తే చాలుతుంది” అని రాయడం వలన ప్రతిపదార్థం అవసరం లేదని కావ్యంలో ఏవో కఠిన శబ్ధాలకు మాత్రం అర్ధం చెప్పి తాత్పర్యాన్ని బోధిస్తే సరిపోతుందని సలహా చెప్పేవాడు. కవిత్వ విషయాలను లోతుగా కావ్య పరిశీలన చేసి విమర్శించి విశదం చేయడం తనకిష్టం లేదని ఖచ్చితంగా చెప్పాడు. అట్లా అని ఏదో కావ్యాన్ని దాటి వేసే ప్రయత్నం కూడా లేదు.

పండితులు రోజుకెంత పని చేసేదో లేఖల ద్వారా తెలిపేవారు.

తెలుగు గ్రంథాల సేకరణ కొరకు బ్రౌన్ పడ్డ శ్రమ బ్రౌన్ స్వయముగా రాసిన లేఖ ద్వారా తెలుస్తుంది. ధర్మవరం సుబ్బన్నకు రాసిన లేఖలో గ్రంథసేకరణలో బ్రౌన్ కనబరిచిన తాపత్రయం వ్యక్తమౌతుంది. ఎవరైనా గ్రంథాలను జాగ్రత్త చేసి ఇస్తే ఊరికే తీసుకోకుండా విరాళంగా డబ్బు ఖర్చుపెట్టేవాడు.డబ్బుకోసం వెనుకా ముందు చూసేవాడు కాదు.తనకు కావలసిన గ్రంథాలు దొరికితే చాలు అనే తాపత్రయం కలవాడు. ఏ ప్రదేశాల్లో
కావ్యాలు దొరుకుతాయో తెలుసుకుని తెప్పించుకునే ఏర్పాటు చేసుకునే వాడు.పల్నాటి వీరచరిత్ర కావ్యాన్ని తెప్పించుకోడానికి కన్నడభాష కనుక కన్నడవాండ్ల వద్ద విచారించవలసినదని రాశాడు.
ఏయే ప్రాంతాల్లో దొరుకుతాయో వాకబు చేసేవాడు.గౌరన ‘నవనాథ చరిత్ర’ కావ్యం చేబ్రోలు శంభుదేవర గారి మతంలో వున్నదని తెలిసి గుండవరపు కృష్ణయ్య గారికి ఉత్తరం వ్రాసి తెప్పించుకునే పద్ధతి చూస్తే ఆశ్ఛర్యమేస్తుంది. కావ్య సేకరణలో బ్రౌన్ కనబర్చిన చాతుర్యం శ్రద్ధకు ఈ లేఖ ప్రత్యక్ష సాక్ష్యం.కావ్యం యొక్క మాతృక పంపించమని అడుగుతూ మాతృక పంపించే ధైర్యం లేకుంటే ‘కరదాకాగితా’ ల మీద వ్రాసి కాపీని పంపించమని అడిగాడు.తన దగ్గర ఒక ప్రతి వున్నా కానీ సంతృప్తి పడక చేబ్రోలులో వేరే ప్రతి వుందని తెలిసి అక్కడనుండి తెప్పించుకోవడానికి సిద్ధపడ్డాడు.
“ఒక వేళ మాతృక పంపించినట్లయితే నెల రోజుల లోపల పత్రిక వ్రాయించి తిరిగి నిరాయాసంగా మీ దగ్గరకు చేరేటట్టు” చేస్తానని వాగ్దానం చేసాడు. శైవ గ్రంథం కాబట్టి ఆరాధ్యుల దగ్గరుండొచ్చని ‘నవనాథ చరిత్ర’ అనే పేరు తెలియకుండా ‘సారంగధర చరిత్ర’ అని భ్రమపడే అవకాశమున్నదని కాబట్టి కవి పేరు సరిగా చూసి గ్రంథాన్ని పంపించాల్సిందని వ్రాశాడు.దీన్నిబట్టి చూస్తే బ్రౌన్ చూపే మెళకువ,జాగ్రత్తలు తెలియడమే కాకుండా పరిష్కరణ కోసం కావ్యం పనికి వస్తుందనే దూరాలోచన కలిగినవాడని తెలుస్తుంది.

‘పల్నాటి వీరచరిత్ర’ గ్రంథాన్ని తెప్పించుకోవడానికి ఐదు రూపాయలకు గాను యాభై రూపాయలు ఖర్చుపెట్టడానికైనా సిద్ధపడి డబ్బును లక్ష్యపెట్టక,
కావ్య సేకరణే పరమోద్దేశ్యంగా కలిగిన నిరంతర సాహిత్యపిపాసి బ్రౌన్ అని చెప్పవచ్చును.

ఇదే సందర్భంలో పెదగంజాం అప్పయ్యకు ముక్కుసూటిగా సమాధానం వ్రాసి ఆయన తలంచుకునే పద్ధతిలో నిర్మొహమాటంగా,నిర్భయంగా బదులిచ్చాడు ఎక్కడైనా ఉద్యోగమిప్పించమని అప్పయ్య అడిగినందుకు అప్పయ్యకు బ్రౌన్ వ్రాసిన జాబులో “మేము ఆడిగినకొద్దీ గ్రంథము నిమిత్తము మీకు యిది అది చేయవలెనని కలెక్టర్ సాహెబ్ పేరట జాబులు వ్రాయవలెనని మనవి చేసుకోవడము పెద్ద మనిషి నడక్కాదు” అని మందలింపు ధోరణిలో ఘాటుగానే వ్రాసి ‘పల్నాటివీర చరిత్ర’ గ్రంథం పంపిస్తే యాభై రూపాయలిస్తామని,
లేకుంటే వేరేవిధంగా గ్రంథం రాబట్టే మార్గం ఆలోచిస్తామని ముక్కుసూటిగా చెప్పడం వలన బ్రౌన్ ది లంచానికి మంచం వేసే స్వభావం కాదని,ఎదుటివానికి ఖచ్చితంగా సమాధానం చెప్పే వ్యక్తిత్వం కలవాడని తెలుస్తుంది.

ఈ విధంగా ఎందరెందరికో యెన్నెన్ని రకాలుగానో జాబులు వ్రాసి,ఆశలు చూపి,స్వంత డబ్బు ఖర్చు పెట్టి కావ్య ప్రతులు సేకరించి,శుద్ధ ప్రతులను తయారుచేసి,వ్యాఖ్యానాలు వ్రాయించి ముద్రించడంలో బ్రౌన్ ఎదుర్కొన్న కష్ట నిష్టూరాలు, నిరంతర కావ్యపరిశోధనకు “బ్రౌన్ లేఖలు” ఎంతో దోహదం చేస్తాయి అనడంలో అతిశయోక్తి లేదు.

బ్రౌన్ నిఘంటువు తయారు చేసేప్పుడు అనుమానం వస్తే పండితులకు ఉత్తరాలు వ్రాసి సందేహ నివృత్తి చేసుకునేవాడు.ఒక పదానికి అర్థ నిర్ణయం చేసేటప్పుడు “మేటికోఱు” మొదలగు వానికి పండితుల సలహాలు స్వీకరించేవాడు.
తిప్పాభట్ల వెంకట శివశాస్త్రి గారు,అద్వైత బ్రహ్మ శాస్త్రులు గారు వ్రాసిన లేఖలే దీనికి సాక్ష్యం.

కృష్ణారెడ్డి బ్రౌన్ కు వ్రాసిన లేఖ వలన కాలేజీ బోర్డు వారి గ్రంథాలయానికి కావ్యాలను ఇప్పించే యేర్పాటు చేశాడని తెలుస్తుంది. కృష్ణారెడ్డి బ్రౌన్ దొర మాటను గౌరవించేవాడు.”యే ప్రకారం శలవు అయితే ఆ ప్రకారం శిరసావహించి నడుచుకుంటూ వుంటాను” అని వ్రాయడం కృష్ణారెడ్డికి బ్రౌన్ పట్ల వుండే గౌరవభావం సూచిస్తుంది. గ్రంథాలయానికి యే ప్రాంతం నుండైనా పుస్తకాలు చేర్చే బాధ్యతను కృష్ణారెడ్డికి అప్పగించ ఆ పనిని సమగ్రంగా నిర్వహించిన విశ్వాస పాత్రుడు. బ్రౌన్ వ్యక్తిత్వం సంఘంలో బ్రౌన్ కు గల ఉన్నత స్థానం,పండితులకు బ్రౌన్ ఇచ్చిన విలువ,
పండితులకు బ్రౌన్ పట్ల వుండే ఆదరభావం,కావ్య సేకరణ,ముద్రణలో బ్రౌన్ పడ్డ పాట్లు,శ్రద్ధ అనేక విషయాలు లేఖల్లో నిక్షిప్తాలు.

ఆనాడు తెలుగు భాషను,సాహిత్యాన్ని నిలబెట్టడానికి కంకణం కట్టుకొని అహర్నిశలు కృషి చేసి ధనాన్ని వెచ్చించి జీవితాన్ని అంకితం చేసిన పాశ్చాత్యుడు బ్రౌన్. తెలుగు వాడు కాకపోయినా తెలుగు భాషను నేర్చుకొని రక్షిస్తే ఈనాడు ఆంగ్ల మోజులో పడి తెలుగు భాష ఔన్నత్యాన్ని తుంగలో తొక్కే ప్రయత్భం జరుగుతోంది. దిగజారుతున్న నేటి స్థితిని చూస్తే బాధ,ఆగ్రహం కలుగుతుంది.
అసలు బ్రౌన్ అనేవాడు లేకుంటే తెలుగు సాహిత్యం లేదనడంలో అతిశయోక్తి లేదు. ముద్రణా సౌకర్యం లేని ఆ రోజుల్లోనే అసూర్యం పశ్యగా వున్న తెలుగు కావ్యాలను సేకరించి పరిష్కరించి వ్రాతప్రతులను తయారు చేయించడం,ప్రచురణ చేయడం ఖర్చులన్నింటినీ ఒంటి చేత్తో భరించడం మామూలు విషయం కాదు. ముద్రణా యంత్రాంగం విస్తరించినాక తెలుగు సాహిత్య ప్రభ వెలిగింది. మార్గదర్శకుడు మాత్రం బ్రౌన్ దొర అని మనం గర్వంగా చెప్పుకునే తెలుగు భాషాభిమాని,తెలుగు వాళ్ళు మరిచిపోలేని మహనీయుడు,నిత్య స్మరణీయుడు బ్రౌన్ దొర ఇంగ్లాండ్ వెళ్లిన తరువాత కూడా లండన్ విశ్వవిద్యాలయంలో తెలుగు ప్రొఫెసర్ గా నియమింపబడ్డాక కూడా తెలుగు భాష కొరకే తన జీవితాన్ని ధారపోసిన బ్రౌన్ మహనీయుడు 1884 సంవత్సరం డిసెంబర్ 12వ తేదీన తనువు చాలించినప్పటికీ మన తెలుగు వారి మదిలో నిత్యం వెలిగే కాంతి పుంజం.
ఇలా తన జీతం,జీవితాన్ని తెలుగు భాష సాహిత్యం పునరుద్ధరణ కోసం ధారబోసిన త్యాగధనుడు,
ఆజన్మబ్రహ్మచారి,
కారణజన్ముడు,ప్రాతఃస్మరణీయుడు చార్లెస్ ఫిలిప్ బ్రౌన్.

లేఖా స్వరూపం
————————–
‘లిఖ్’ ధాతువునుండి లేఖ ఉద్భవించింది అనుకుంటే ‘లిఖ్’ అంటే వ్రాయడం అని అర్థం.ఏది రాసినా లేఖ అవుతుందా? ఎట్లా రాసిన లేఖ అవుతుందా? అంటే కాదు. దానికి కొన్ని నియమ నిబంధనలున్నాయి.

పూర్వకాలంలో ఒక విషయాన్ని ఇతరులకు తెలియజేయాలంటే మనిషి చేత కబురు పంపేవారు.అప్పుడు ఈ తపాలా సౌకర్యం గాని,వాహన సౌకర్యం గాని లేవు.కాబట్టి వారికి నమ్మకమైన మనిషితోనే సమాచారాన్ని తెలియనంపేవారు.ఒకరి అభిప్రాయం మరొకరికి తెలియజేయడానికి కేవలం మానవులే కాక రాయబారం నడపడానికి హంసలు,చిలుకలు,
పావురాలు కూడా వాటివంతు కార్యాన్ని నిర్వహించాయని చెప్పడానికి గ్రంథాలే సాక్ష్యం. కాలక్రమంలో అనేక సదుపాయాలు, 1954 సంవత్సరంలో మన దేశంలో పోస్టల్ వ్యవస్థ
సమకూరాక ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలు విరివిగా
కొనసాగుతున్నాయి.

లేఖ నిర్వచనం

లేఖ అనగా “ప్రత్యక్షంగా లేని మనిషికి పరోక్షంగా
తన మనోగత అభిప్రాయాన్ని వ్రాసి పంపడం లేదా తెల్పడం” అని నిర్వచనం చెప్పుకోవచ్చు. ఒక విధంగా లేఖ ఆత్మకథా రచనకు సంబంధించిందే అని చెప్పాలి.

చారిత్రిక ఆధారాలు పరిశీలిస్తే రాజ్యాంగపరమైన లేఖలను శాసనాలు తయారు చేయడంలోని విధానాలను తెలియచెప్పే అంశంలో
చాణుక్యుడు తన అర్థశాస్త్ర గ్రంధంలో
లేఖా లక్షణాన్ని విపులంగా వివరించాడు
” రాజుగారి ఆజ్ఞను జాగ్రత్తగా విని ఆ ఆజ్ఞ లోతుపాతులను, పూర్వాపరాలను,లక్ష్యాన్ని చక్కగా గ్రహించి సంక్షిప్తంగా రాయడానికి పూనుకొనవలెను. అన్య దేశపు రాజునకు ఉత్తరం వ్రాయునప్పుడు మర్యాదకరమైన భాషచే అతని రాజ్యమును,అతని సంపదను,వంశ క్రమమును,అతని పేరు ప్రస్తావించవలెను. లేఖను సర్వసామాన్యము,గౌరవనీయుడయిన
వ్యక్తికి వ్రాయునప్పుడు
అతని దేశమును,
పేరును మర్యాద వాచకములతో జోడించవలెను.
ఎవరికి ఆజ్ఞ జారీ చేయబడునో,అతని వంశము,కులము,
సంఘంలో అతని స్థానము,వయస్సు,
విద్యాప్రమాణం, వృత్తి
ఆస్తిపాస్తులు,
గుణగణాలు,
రక్తసంబంధం మొదలగువన్ని లేఖ ప్రారంభంలో సంబోధనా పద్ధతిలో వ్రాసి,కాలాన్ని,స్థలాన్ని తెలియపరుస్తూ ఆజ్ఞ
లేక ఉత్తరం ఎవరికి వ్రాయబడుచున్నదో
అతని హుందాకు తగిన స్వరూపములో
రాజుగారి భావము స్ఫుటముగా అవగాహన అగునట్లు లేఖకుడు లిఖించవలెను.
ఉన్నత స్థాయిలో గంభీరమైన సులభశైలిలో ,
స్వచ్ఛంగా,
అరమరికలు లేకుండా రాజుగారి అభిలాషను,ఎదుటి
వారి కర్తవ్యమును ఖచ్చితంగా ప్రదర్శించెడి మృదువైన భాషను ,పదజాలాన్ని ప్రయోగించి లిఖించడమే రాజ శాసనాల్లోని ప్రత్యేకతలు. విషయాలను,సమస్యలను వాటి అవసరాన్ని బట్టి ఒక క్రమ పద్ధతిలో రచింపవలెను.అభిప్రాయమును సూటిగా ఎదుటివాని హృదయమునకు తగులునట్లు సమస్యలకు సంబంధించిన కారణాలు,
ఉదాహరణలు అవసరమైతే చిత్ర పటాలతో సహా స్పుటమైన పలుచని గానటువంటి పదములను అవసరమైన చోట వాడవలెను. తృప్తికరమైన ఫలితాన్ని లభించునట్లు మిక్కిలి సొగసైన విధంగా భావమునకు తగిన పదములనుపయోగింపవలెను.”
రాజ్యాంగపరమైన అంశానికి సంబంధించినదైనా లేఖా లక్షణాన్ని ఎంతో చక్కగా వివరించాడు కౌటిల్యుడు.
ఉత్తరం రాసేటప్పుడు సంబోధన,స్థలము,
కాలము మొదలైనవి సూచించాలని చెప్తూ అభిప్రాయాన్ని సూటిగా ఎదుటివాని హృదయానికి తగిలేట్లుగా వ్యక్తం చేయాలని చెప్పాడు.
లేఖా స్వరూపాన్ని వివరిస్తూ లేఖల్లో వ్రాసే
భాష కూడా భావానికి తగిన పదాలను వాడి
సులువుగా అర్థం చేసుకునే విధంగా వుండాలన్నాడు. విషయాన్ని బట్టి పేరా విభాగాన్ని కూడా సూచించడం ఈ లేఖలో వివరింపబడింది. ఈ లక్షణాలన్ని నేటి లేఖా స్వరూపాన్ని వివరించడం చూస్తున్నాం.

మడికి సింగన్న తన”సకలనీతి సమ్మతం” లో లేఖ గురించి చెబుతూ “ఎవరిదగ్గరి నుండి వచ్చినా సరే అనాదరణ చేయక లేఖను పరిశీలించినట్లయితే సకల విషయాలు తెలుసుకోవచ్చునంటాడు.అంటే లేఖ వలన రహస్యాలు తెలిసే అవకాశం ఉంది.

ఏ నిఘంటువులో కూడా లేఖకు సరి అయిన నిర్వచనం ఇవ్వలేదు.”ఆంధ్ర వాచస్పత్యము” నిఘంటువులో లేఖ అనగా “రేఖ,లిపి,వ్రాత,కమ్మ,చీటి,జాబు,లెటరు, ఇచ్చిపుచ్చుకోలు పత్రము,ఉత్తరము అనే అర్థాలున్నాయి.

బ్రౌన్ ఇలా చెప్పాడు.

A letter of correspondence. Also a post mail of a letter bag – a Reply – అని నిర్వచించాడు.

‘బ్రిటానియా ఎన్ సైక్లోపీడియా’ లో లెటర్ ” A written or printed communication from one person to another. especially
a message longer than a note, an epistle”
అని నిర్వచించబడింది.
ఎన్ సైక్లోపీడియా-USAలో
letter గురించి నిర్వచిస్తూ “A communication in
writing or printing
addressed to a person or no.of
persons” అని వుంది.

“లేఖ ఒక హృదయం నుండి సుఖదుఃఖాలను రెండో
హృదయానికి అందించే అనాసక్త దూత” అని దోనేపూడి రాజారావు అన్నారు.

ఒక ప్రసిద్ధ ఉర్దూకవి లెటర్ గురించి తన అభిప్రాయాన్ని వెలిబుచ్చుతూ ఈ విధంగా అన్నాడు.
” ఆద్మీ పెహచానా జాతాహై
సియాఫా దేఖ్ కర్
ఖద్ కా మజ్మూ
భాక్ లేతేహై లిఫాఫా దేఖ్ కర్”
మనిషి ముఖం చూడగానే వాడి తత్వాన్ని తెలుసుకున్నట్లు ఉత్తరాన్ని చూడగానే ఎవరు ఎక్కడి నుండి
వ్రాశారు అన్న విషయాన్ని
తెలుసుకోవచ్చును.
సంజీవదేవ్” ఉత్తరాలు కేవలం పాఠ్యగ్రంథాల్లోని పాఠాలలాగా భోగట్టా ప్రధానంగా మాత్రమే ఉంటే ఎండుగా,నీరసంగా వుంటవి.వ్యక్తిగత విశేషాలుంటేనే అపరోక్షంగా కాక పరోక్షంగా ఇన్ఫర్మేషన్ అందజేయబడుతూండాలి కదూ! వినోదం కూడా విజ్ఞానం” అని అంటాడు.
ఉత్తరం ఎట్లుండాలో చలం రాసిన “ప్రేమ లేఖలు” లో ఇలా” చక్కని లేఖలు రాయాలంటే,అందులో వాజ్మయంలో విలువగల లేఖ రాయాలంటే ఎంత సంస్కారం,ఎంత విశాలమైన విద్య,జ్ఞానం,ఆత్మ ఔన్నత్యం వుండాలి” అనడంలో ఉత్తరం ఎట్లా ఉంటే బాగుంటుందో చక్కగా వివరించాడు.

లేఖకు చాలా పేర్లున్నాయి. ఉత్తరం,కమ్మ,లెటర్,
చీటీ,జాబు,కబురు.
పూర్వకాలంలో తాటాకు పైన రాసేవారు కాబట్టి కమ్మ అన్నారు.కమ్మ అంటే తాటాకు అని అర్థం. ఉత్తరం దక్షిణానికి వ్యతిరేకం.శ్రేష్టమైనది అని అర్థం.బదులివ్వడం అనే అర్థంలో ఉత్తరం,జవాబు,జాబు అని వాడారు.కబురందిందా,జాబు రాశాడా అని వాడుతుంటాం.అడిగిన విషయానికి సమాచారం వ్రాసి పంపడం,జవాబు వ్రాయడం కాబట్టి జవాబే జాబు గా మారింది.ఖబర్ అనేది ఉర్దూ పదం.ఖబర్ అంటే వార్త ఉర్దూ ప్రభావంచేత ఖబరే కబురుగా మారింది. కవర్ లోపల రహస్య విషయాలుండడం వల్ల కవర్ అందిందా అనే మాటను వాడుతారు. లెటర్ ఆంగ్ల పదం ఈ రకంగా వ్యవహారంలో లేఖ పలు నామాలతో వున్నప్పటికీ ఇవన్నీ లేఖకు పర్యాయ పదాలే అనొచ్చు.

పలువురు విజ్ఞుల అభిప్రాయాలను పరిశీలించిన తర్వాత తేలిన అంశమేమిటంటే లేఖ అంటే వార్త పంపడం లేదా ఒక విషయాన్ని అభివ్యక్తం చేయడం,మనసులో ఉన్న అభిప్రాయాన్ని రెండో హృదయానికి అందించే అనాసక్త దూత అని తెలుస్తుంది.దాపరికం లేకుండా ఎదుటివారికి తన మనసులో అంశాలను స్వేచ్ఛగా వెల్లడించేవి లేఖలు. ప్రత్యక్షంగా లేని మనిషికి పరోక్షంగా మనోగత అభిప్రాయాన్ని రాసి పంపడమే లేఖ.

లేఖా పద్ధతులు

లేఖ రాయడంలో కొన్ని పద్ధతులున్నాయి.
పూర్వకాలంలో రాజులకు వ్రాసేటప్పుడు శ్రీ మన్మహారాజ,
గండభేరుండ అంటూ వారి బిరుదులతో సంబోధించేవారు.
పెద్దలకు వర్ణాశ్రమ ధర్మాన్ని అనుసరించి,బ్రాహ్మణులకు గోత్రం,వంశం మొదలైన వాటితో సంబోధించి వ్రాసేవారు.పురుషులకు బ్రహ్మశ్రీ,వేద మూర్తులయిన అని పునిస్త్రీలకు శ్రీ మహాలక్ష్మీ సమానులైన అని విధవలకు గంగా భాగీరథీ సమానులైన అని సంబోధించేవారు.
నాడు,నేడు చిన్నవారిని ‘చిరంజీవి’ అని సంబోధించడం పరిపాటి. పెద్దలకు వారి వారి బిరుదనామాలతో
వరుసతో గౌరవంగా పాదపద్మాలకు నమస్కారమని ఎంతో మర్యాదగా ఉత్తరాలు వ్రాసేవారు.

అధునాతన కాలంలో ఎన్నో కొత్త పద్ధతులతో కొత్త సంప్రదాయ రీతిలో నూతనత్వాన్ని సంతరించుకుని విరాజిల్లుతోంది నేటి లేఖ.
ఇప్పుడు సామాన్యంగా ఒకే విధమైన లేఖలు వస్తున్నాయి.సంబోధన అప్పటి వలె దీర్ఘంగా, బిరుదనామాలతో లేకుండా చిన్న చిన్న సంబోధనలతో లేఖలు వ్రాయడం జరుగుతుంది.
ఆ కాలంలో ఉత్తరం చివర తేదీ రాసేవారు.ఇప్పుడు కుడి చేతి వైపు తేదీ, వ్రాసేవారి చిరునామా, ఎడమ వైపు ఎవరికి వ్రాస్తారో వారిని సంబోధిస్తూ ఉత్తరాలు వ్రాస్తున్నారు.ఇది పాశ్చాత్య పద్ధతి.
అంటే లెటర్ చూడగానే ఎవరు ఎవరికి,ఏ రోజు రాసారో తెలియచెప్పడం నేటి పద్ధతి.తరువాత విషయవివరణ,చివరికి ముగింపు ఉంటుంది.

ఈ శతాబ్ద ప్రారంభం లో సాహిత్య పత్రికలలో లేఖాసాహిత్యం బాగా సాగింది.
పత్రికలలో అనేక విషయాలుంటాయి.
వాటికి సంబంధించిన ఉత్తరాలు కూడా పాఠకులు వారి అభిప్రాయాలను సంపాదకులకు తెలియచేస్తారు.
ఆ కాలంలో లేఖలు లేని పత్రికలు లేవనడం నిర్వివాదాంశం.పత్రికలే కాక రేడియో లోనూ,టీవీ లోనూ కూడా ఉత్తరాలకు ప్రత్యేక స్థానముంది.
వ్యాసము,కథానిక,
నవల మొదలైన వివిధ ప్రక్రియలపై పాశ్చాత్య ప్రభావమున్నట్లే లేఖా రచనలో కూడా పాశ్చాత్య ప్రభావం కనిపిస్తుంది.జాతీయ,అంతర్జాతీయ రీతిలో ఎన్నో లేఖలు ఇప్పటికీ వస్తున్నాయి.
ఏ విషయం తెల్పడానికైనా లెటర్ అత్యవసర సాధనంగా,మనిషి జీవితంలో ఒక అంతర్భాగంగా స్థానమేర్పరుచుకుంది.
విషయాలు తెలుసుకోవడం,తెలియ చెప్పడం లేఖల పరమ ఉద్దేశ్యం.
క్షేమ సమాచారాలు మొదలుకుని నిత్యజీవితంలో ఎన్నో విషయాలకు సంబంధించిన అంశాలకే కాక రాజకీయంగానూ,
సాంఘికంగా పలు కార్యక్రమాలకు సంబంధించిన విషయాల్లోనూ లేఖలు ప్రముఖ ప్రయోజనాన్నే
అందిస్తున్నాయి.
కొందరు దినచర్యలో ఒక భాగంగా లేఖలు వ్రాయడం,చదవడం
కూడా చేస్తారు.ఈ విధంగా లేఖలకున్న విలువ అపారం.

లేఖల్లో సాంఘీక,రాజకీయ,
ఆర్ధిక,తాత్విక మొదలైన ఎన్నో విషయాలు వారి వారి అభిప్రాయాలు ప్రస్ఫుటమవుతాయి.కొందరు బయటికి బాహాటంగా చెప్పలేని విషయాలను వారి ప్రియమిత్రులకో,లేక వారి ముఖ్యులకో అనేక విషయాలను వెల్లడిస్తారు.దీని వలన
వారి వివేచనాశక్తిని తెలుసుకోవచ్చును.
అంతేకాక లేఖల్లో ఎన్నో సాహిత్యాంశాలు కన్పిస్తాయి.అందు
వలన సాహిత్యములో లేఖలకు ఒక ప్రత్యేక స్థానం ఉందని చెప్పవచ్చును.
భాషా విషయకంగా గానీ,వస్తు విషయకంగా గానీ,లేఖలు కొన్ని ప్రపంచ సాహిత్యంలో అగ్రశ్రేణి
నాక్రమించాయి.

“టెలిఫోన్ పుట్టకముందు సమాచార వాహికలు లేఖలే.ఆ లేఖల్లో వ్యక్తి గతాంశాలుండొచ్చు.
సమకాలీన,సామాజిక,సాంస్కృతిక,సాహిత్య సంబంధి వివిధ విషయాలుండొచ్చు.
విద్వాంసులు,
రచయితలు,
కళాకారులు పరస్పరం రాసుకునే లేఖావళి సాహిత్య శ్రేణుల్లోకే వస్తుంది.అయితే ఆయా లేఖల అర్హతను బట్టి అంచనా వేసుకోవాలి”అని అంటారు ఆచార్య సి. నారాయణ రెడ్డి గారు.

లేఖాసాహిత్యం పూర్వరంగం
————————

మనకు తెలిసినంత వరకు ప్రపంచంలో వెలువడిన మొట్టమొదటి లేఖ ఆచార్య నాగార్జునుడు రాసిన”సుహృల్లేఖ” తన మిత్రుడైన యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణికి ప్రాకృతభాషలో రాయబడింది.
సంస్కృత సాహిత్యంలో కూడా అక్కడక్కడా లేఖలు కన్పిస్తాయి.మహాకవి కాళిదాసు రాసిన “అభిజ్ఞాన శాకుంతలం”లో తామరాకుపై గోటితో శకుంతల తన భర్తకు లేఖ రాసినట్లు తెలుస్తుంది. సంస్కృత ప్రబోధచంద్రోదయంలో ద్వితీయాంకంలో మహామోహునికి మదనుడు పంపిన లేఖ వచనంలో ఉంది.
ప్రాచీన తెలుగు సాహిత్యంలో కూడా లేఖలు కన్పిస్తాయి. పింగళి సూరన “ప్రభావతీ
ప్రద్యుమ్నమ్” కావ్యంలో తృతీయాశ్వాసంలో ప్రద్యుముని ఉత్తరం వుంది.
ప్రాచీన కావ్యాల్లో అక్కడక్కడా లేఖలు దర్శనమిచ్చినప్పటికీ ఆధునిక తెలుగు సాహిత్యంలో లేఖలకు ప్రముఖ స్థానముంది.
కావ్య గమనానికి దారితీయడానికి లేఖలు మంచి ఉపయోగకారి.ఆధునిక సాహిత్యంలో నవల,కథల్లో ఉత్తరాలను బాగానే ఉపయోగించుకున్నారుకేవలం లేఖాత్మకమైన సాహిత్యం వెలువడడం విశేషం.

గోపీచంద్ రచించిన “పోస్టు చేయని ఉత్తరాలు” “ఉభయ కుశలోపరి” ,తిరుపతి వెంకటేశ్వరకవి రచించిన” గీరతం” తెలంగాణా తీరు తెన్నులు’,బోయిభీమన్న రాసిన” జానపదుని జాబులు” ,మిత్తింటి మందేశ్వరరావు గారి “లేఖా ప్రబంధం”,
చలం “ప్రేమ లేఖలు”,కె.యల్.
నరసింహారావు రాసిన”నాన్నకు జాబులు”, గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ రాసిన “ప్రేమ లేఖలు”,మల్లాది వెంకట కృష్ణమూర్తి రాసిన నవల ‘దూరం” మొదలైన రచనలు లేఖాత్మకమైనవిగా వెలువడ్డాయంటే సాహిత్యంలో లేఖకు గల ప్రాధానత తెలుస్తుంది.

ప్రముఖ సాహితీ వేత్తలకు సంబంధించిన ఉత్తరాలు పుస్తక రూపంలో వెలువడడం విశేషం.లేఖల్లో మనోగతాభిప్రాయలే కాక ప్రముఖ సాహితీవేత్తల వ్యక్తిత్వం తెలుసుకోవచ్చు.

” వ్యక్తిగత పరిధిని దాటినప్పుడు లేఖలకు సామాజిక విలువలు ఏర్పడి ఆ లేఖలు మొత్తం సమాజంలోని వ్యక్తులందరికీ చెందుతాయి.అందుకే ఇటువంటి లేఖలను ప్రచురించడం జరుగుతుంది.
ఈ లేఖలకున్న చారిత్రక,రాజకీయ,
సాంఘిక,సాంస్కృతిక విలువలు వాటిని వ్యక్తిగతం నుండి సాధారణం చేస్తాయి.అవి మనందరి సొత్తు అవుతుంది” అంటారు డా.డి.చంద్రశేఖర రెడ్డి.

ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే లేఖల్లో స్పృశించని,ప్రస్తావించని అంశాలే లేవు.సాంఘికోద్యమాలు,సాంప్రదాయ విలువల పునరుద్ధరణ,రాజకీయఆర్థిక విషయాల ప్రస్తావన,పరదేశీయుల సాహిత్యం,వారి విమర్శలు మొదలైన విషయాలెన్నో చోటు చేసుకున్నాయి.
అన్ని రంగాలను తనలో కలుపుకున్నా సాహిత్య పరంగా ప్రాధాన్యత కలిగిన లేఖలు తెలుగు సాహిత్యంలో ప్రత్యేకతను చాటుకున్నాయి.
విమర్శ రంగానికి కూడా లేఖలు దోహదం చేశాయంటే అతిశయోక్తి కాదు.

ఆంగ్ల సాహిత్యంలో లేఖారచనమొక ప్రక్రియ.కవులు రాసిన లేఖలను సేకరించి గ్రంథంగా ప్రకటించడమనే పద్ధతి ఆ భాషలో ఉంది.

నేటి ఆధునిక కాలంలో మారిన లేఖల స్థితి

మానవుడు శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాల్లో గణనీయమైన పురోగతిని సాధించి ప్రపంచాన్నంతా “గ్లోబాల్ విలేజ్’ గా మార్చేశాడు.కమ్యూనికేషన్ రంగంలో వచ్చిన విప్లవాత్మకమైన మార్పులు ఆధునిక జీవన విధానాన్నే అనూహ్యంగా మార్చి వేశాయి.ప్రపంచంలో ఏ మూలకున్నా ఒకటి,రెండు క్షణాల్లో మాట్లాడుకోగలుగుతున్నాం.
ఇది హర్షించదగిన పరిణామమే అయినా ఒకప్పటి మధుర భావాలు,గతస్మృతులుఅనుబంధాలు,ఆత్మీయతలు,ఇవాళ మనిషి కోల్పోతున్నాడు.
మానవ సంబంధాలు కృత్రిమంగా,స్వార్థంగా మారిపోతున్నాయి.ఈ ఎలక్ట్రానిక్ యుగంలో మనిషి ఎంతో అభివృద్ధి పథంలో పయనించినా మానవ సంబంధాలు తీవ్రంగా దెబ్బ తింటున్నాయి.ఎదుటి వ్యక్తితో మాట్లాడే తీరుబాటు లేకుండా పోతుంది. ఒకప్పుడు ఒక లేఖ కోసం ఒక మిత్రునిదో,ప్రియునిదో,ప్రియురాలిదో,అన్నదో,చెల్లిదో,తండ్రిదో – ఇలా రకరకాలుగా మనవాళ్ళు రాసే ఉత్తరం కోసం ఎదురుచూస్తూ వుండేవాళ్ళం.ఆ ఎదురు చూపుల్లో ఎంతటి మధురానుభూతి,ఎంత తీయని ఆత్మీయత,అనుబంధాలు దాగి ఉన్నాయో మాటల్లో చెప్పలేం.
ఒక లేఖ మనిషికి మనిషికి మధ్య మానసిక బంధాన్ని పెంచుతుంది.అందు
లోని తీయని మాటలు మనిషికి ఊరటనిస్తాయి.
ఆ మనిషి మన గురించి ఆలోచిస్తున్న తీరును భద్రంగా మనసుల్లో అలాగే పట్టి ఉంచుతాయి.ఇదంతా లేఖల గొప్పతనం.చరవాణి,అంతర్జాలం మహిమ వల్ల నేడు వ్యక్తిగత లేఖలు,సాహిత్యపరమైన లేఖలు బాగా తగ్గిపోయాయి అని చెప్పవచ్చు. అయితే వ్యక్తిగత ఉత్తరాలు పోస్ట్ చేయడం తగ్గిపోయినా దూరదర్శన్,
ఆకాశవాణి, సామాజిక మాధ్యమాలలో మరియూ పత్రికా రంగంలో అభిప్రాయమాలికలుగా ఉత్తరాలు నేటికీ
కొనసాగుతూనే ఉన్నాయి.
చరవాణిలో ఎప్పటికప్పుడే మెసేజ్ లు అంటే మనోగతాభిప్రాయాలు తెలియజేస్తూనే వున్నారు.

—1916 లో త్రిపురనేని రాసిన లేఖ.—

స్వగతం

ప్రముఖ సాహితీ వేత్తలు “చార్లెస్ ఫిలిప్ బ్రౌన్, కందుకూరి వీరేశలింగం పంతులు,వేదం వేంకటరాయ శాస్త్రి,గురజాడ అప్పారావు,కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి,త్రిపురనేని రామస్వామి చౌదరి,గుడిపాటి వేంకట చలం,దువ్వూరి రామిరెడ్డి,నార్ల వేంకటేశ్వర రావు,సంజీవదేవ్,దేవరకొండ బాలగంగాధర తిలక్,రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి,
గుంటూరు శేషేంద్రశర్మ” గార్ల లేఖలను పరిశీలించి “తెలుగులో లేఖా సాహిత్యం” అనే అంశం పై ఉస్మానియా విశ్వ విద్యాలయంలో పి.హెచ్.డి., చేశాను. గ్రంథ రూపంలో కాక వివిధ సంచికల్లోనూ,వ్యక్తుల సేకరణలోను మరెన్నో లేఖలున్నాయి.వాటి నన్నింటిని సేకరించి ప్రచురించాల్సిన అవసరముంది.
సాహిత్య కళాపరమైన లేఖలే కాక ఇతరంశాలతో కూడిన లేఖలపై కూడా పరిశోధన జరగాల్సిన అవసరముంది.
ఆనాటి భాష ,సంస్కృతి,వారి ఉద్దేశ్యం,వారి భావాలు లేఖల ద్వారా తెలుసుకునే అవకాశం వుంది.

గురజాడ అప్పారావు “నాది ప్రజల ఉద్యమం” అని చెప్పుకున్నాడు తన లేఖలోనే.
ఒక రకంగా చెప్పాలంటే లేఖా సాహిత్యం సామాజిక,సమకాలీన పరిస్థితులకు అద్దం పడుతుంది. తెలుగు సాహిత్య విమర్శకు ఒక ప్రాథమిక అవస్థను కల్పించింది.ఆధునిక యుగంలో భాగంగా ఎన్నో ప్రక్రియలు పుట్టుకొచ్చాయి.
ఆలోచనా విధానంలో గణనీయమైన మార్పులొచ్చాయి.
ఇలాంటి మార్పులు ఒకరినొకరు స్పష్టంగా అవగాహన చేసుకోవడానికి,
సాహిత్య విలువలు,సాంఘిక విషయాలు ప్రచారం చేసుకోవడానికే 20వ శతాబ్ది ఆరంభ దశలో ఈ లేఖా సాహిత్యం గణనీయమైన పాత్రను పోషించింది.చర్చలు,వాదోపవాదాలకు తెరతీసింది.
విమర్శనాత్మకత,సృజనాత్మకత అనే రెండు లక్షణాలను సంతరించుకుని లేఖాసాహిత్యం ఒక ప్రత్యేక ప్రక్రియగా తెలుగు సాహిత్యంలో విరాజిల్లుతోంది.
————————–