ఇంట‌ర్వ్యూలు

-పాములపర్తి వేంకట మనోహరరావు

ధార్మిక జీవనులు, పరోపకార పరాయణులు, ఆధ్యాత్మిక చింతనా పరులు అయినటువంటి  శ్రీమాన్ పాములపర్తి వేంకట మనోహరరావు గారితో మయూఖ ముఖాముఖి…

పరోపకారాయ ఫలన్తి వృక్షాః  పరోపకారాయ వహన్తి నద్యః

పరోపకారాయ దుహన్తి గావః పరోపకారార్థమిదం శరీరమ్…

        అని భర్తృహరి చెప్పినట్లు కొంతమంది తమ జీవితాలను ఇతరులకు ఉపకరించడానికే అన్నట్లు గడుపుతూ పరుల సేవలో తమ జీవితాన్ని సఫలం చేసుకుంటారు. అలాంటి వాళ్ళలో ప్రథమ గణ్యతలో లిఖించదగినవారు అయిన శ్రీ పాములపర్తి వేంకట మనోహరరావు గారి జీవితాన్ని వారి మాటల్లోనే తెలుసుకుందాం.

నమస్కారం సార్.. మిమ్మల్ని మా పాఠకులకు పరిచయం చేయడం నిజంగా మా అదృష్టం. మీ ద్వారా మీ జీవిత విశేషాలను తెలుసుకోవాలనే ఆసక్తితో మీ ముందుకు వచ్చాము.

మీ పుట్టు పూర్వోత్తరాలు, మీ బాల్యం గడిచిన విధానాన్ని గురించి చెప్పండి.

నమస్కారం అమ్మా! నేను నవంబర్ 18, 1935 వ సంవత్సరంలో పూర్వపు కరీంనగర్ జిల్లా వంగర గ్రామంలో జన్మించాను. అది ప్రస్తుతం హన్మకొండ జిల్లాలో ఉంది. మా అమ్మగారి పేరు రుక్మిణి, మా నాయన గారు పాములపర్తి సీతారామారావు గారు. మా గ్రామం విఖ్యాతమైనటువంటి గ్రామం. ఎందుకంటే మా అన్నయ్యగారు ప్రధానమంత్రి అయినారు కాబట్టి దేశ విదేశాల్లో ఆ ఊరు ప్రసిద్ధమైంది. మా బాల్యంలో పరిశుభ్రమైన వాతావరణం, ఆహారం, చేదబావుల్లోని మంచినీరు, మా చేలో పండించిన కూరగాయలు, పప్పు దినుసులు, గానుగ ఆడించిన నూనెలు, ఈతలు, పలురకాల ఆటలు..వీటితో పెరిగాము కాబట్టి ఇప్పటికీ దృఢంగా ఉన్నాం. ఒక ప్రత్యేకమైన ఆట ఉండేది. గుండు, గొనే అనేది. జామపండంత చెక్కబంతి(గుండు) రెండడుగుల పొడవుతో, చేతి కర్రంత కర్ర(గోనె) తో దృష్టి మరల్చకుండా కొడితే 100 అడుగులు పైబడి (నేటి క్రికెట్) పోయిపడేది. గుండు వేసినవారు దమ్ము ఆపకుండా రాం, రాం లాంటి కూతతో ఆ బంతిని పట్టుకోవాలి. ఇవికాక రకరకాల ఆటలు గ్రామ మైదానాల్లో ఆడినాము. ఇప్పటి పిల్లలకు అలాంటి అవకాశమేది? మా కుటుంబంలో నేను అందరికంటే చిన్నవాడిని కాబట్టి బాల్యంలో నేను చేసిన తుంటరి పనులు ఎవరూ చేయలేదని మా అన్నలు, అక్కయ్య నిన్న, మొన్నటివరకు గుర్తుచేసేవారు  (నవ్వుతూ).

మీ విద్యాభ్యాసం ఎక్కడ జరిగిందో తెలపండి.

మా ఊళ్ళో విద్యాభ్యాసానికి సరయిన బడులు లేకుండెను.  వెంకయ్య పంతులని సాతాని పంతులు వుండెను.  ఆయన దగ్గర మేము అ, ఆలు చదువుకున్నాము. ఆ రోజుల్లో చదువుకోవాలని ఎవరికుండె? అందుకని నాటి సర్కారు పట్టించుకోలేదు? ఆ తర్వాత నరహరి పంతులు అనే ఆయన దగ్గర క, ఖ ల గుణితాలు, పాత లెక్కలు, పాత కొలతలు ఇవన్నీ నేర్చుకున్నా. మా ఊరుకు 10 మైళ్ళ దూరంలో వేలేరులో శ్రీధర రావు గారికి (వరంగల్ జిల్లా) మా అక్క నిచ్చినం. ఆమెకు నాకన్నా 17 సంవత్సరాలు పెద్ద. ఆమె వివాహం, మా అన్నయ్య వివాహం కూడా నాకు తెలియదు. మా ఊళ్ళో చదువు తర్వాత మా అన్నయ్య గారు, నేను కూడా అక్కడే చదువుకున్నాం. వేలేరులో నాల్గవ తరగతి వరకు చదివి ఆ తర్వాత అన్నయ్య హనుమకొండలో 10 వ తరగతి వరకు చదువుకొని పై చదువు కోసం నాగ్ పూర్ వెళ్ళాడు. నేను కూడా మూడవ తరగతి వరకు అక్కడ చదువుకొని, హుజురాబాద్ పోవలసి వచ్చింది. ఆ తర్వాత మా అమ్మగారికి ఆరోగ్యం సరిగా లేక హనుమకొండలో 2,3 నెలలు చికిత్సకై ఉండవలసి వచ్చింది. నా చదువు ఆగిపోయింది. మళ్ళీ వంగరకు వచ్చేటప్పటికి అదే సంవత్సరం నాల్గవతరగతి గవర్నమెంటుది వచ్చింది. వంగరలో 4వ తరగతి పూర్తి చేసి మళ్లీ 5వ తరగతి కోసం హుజురాబాద్ వెళ్ళాను. 1947 లో భారత దేశానికి స్వాతంత్య్రం వచ్చింది. ఆ సమయంలోనే (1948 ) నిజాం గవర్నమెంట్ ఇండియన్ యూనియన్ లో కలవక పోయినందున గొడవలు మొదలైనాయి. ఇంకా నా పరీక్షలు కాకముందే ఉధృతంగా అల్లరులు జరిగినాయి. అప్పుడు అన్నయ్య కాంగ్రెస్ లో పనిచేస్తుండెను. వందేమాతరంలో పార్టిసిపేట్ చేసినాడు. కాంగ్రెస్ నాయకులంతా కాందిశీకులుగా వేరే చోటుకి పోవల్సిన పరిస్థితి దాపురించింది (అటు చాందా, బలార్ షా, షోలాపూర్ మహారాష్ట్ర ప్రాంతాలు, ఇటు విజయవాడ, కర్నూలు).ఇక్కడ పగటిపూట రజాకార్లు, రాత్రిపూట కమ్యూనిస్టులు. ఇవి రెండూ చాలా ఉధృతంగా జరుగుతున్నాయి. అప్పుడు అన్నయ్య ఇక్కడ మా కుటుంబంలో ఎవరు ఉన్నా అన్నయ్య గురించి అడుగుతారని, బాధిస్తారని మా నాల్గు ఫ్యామిలీలను చాందాకు తీసుకుపోయినారు. అక్కడ 7 మాసాలు నానా ఇబ్బందీ పడ్డాం. చాందాలో ట్రైనింగ్ క్యాంపులో పాల్గొన్నాను.  కాందిశీకుల జీవితం ఎట్లుంటదో తెల్సుకదమ్మా! పోలీసు యాక్షన్ అయిపోయిన తర్వాత ఊరికి చేరినాము.

ఇంతటి ఇబ్బందికర పరిస్థితుల్లో మీ చదువును ఎలా కొనసాగించగలిగారు?

మేము ఊరికి వచ్చి రెండు, మూడు నెలలు సెటిల్ అయింతర్వాత అన్నయ్య, నేను వరంగల్ కు పోయి పాములపర్తి సదాశివరావు గారి ఇంట్లో ఉన్నాం. ఆయన అన్నయ్య క్లాస్ మేట్. మాకు కొంచెం దూరపు బంధువు కూడా. అక్కడ మెహబూబియా స్కూల్లో ఆయన టీచరుగా కూడా ఉండేవాడు. అక్కడ నేను 6,7 తరగతులు చదువుకున్నాను. మళ్లీ ఆ తర్వాత హుజురాబాద్ కు పోయినాను. అక్కడ ఉంటే బియ్యమో, పప్పో మా ఊరినుండి తీసుకుపోవచ్చు. 3వ తరగతి నుండే వంట వండుకోవడం అలవాటు అయింది మాకు. ఇక అక్కణ్ణే 8,9,10 తరగతులు చదువుకున్నాను. దోమకొండలో జనతా కాలేజి అనే పేరుతో కళాశాల నడిపారు(బూర్గుల రామకృష్ణారావు ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు) 3,4 నెలలు అక్కడ ఉన్నాను. దాంట్లో మొత్తం కమ్యూనిటీ లైఫ్ ఉండేది. 40మంది దాకా ఒక్కో బ్యాచ్ లో ఉండేవారు. ఆ కాలేజీకి వి.పి. రాఘవాచారి గారు ప్రిన్సిపాల్ గా ఉండెను. దొరలు ఉన్నటువంటి పాత బిల్డింగ్ ఖాళీగా ఉంటే దాంట్లో పెట్టినారు. అదొక పెద్ద బిల్డింగ్. అక్కడ హాస్టల్ లో ఉన్నట్టుగానే ఉండేది. వానమామలై వరదాచార్యులు కల్చరల్ టీచరుగా ఉండేవారు.  మాకు పెద్ద గురువు ఆయన. మాకు భాగవతం, రామాయణం, భారతం భగవద్గీతలపై రోజూ గంటసేపు చెప్పేవారు. దాని ప్రభావం నామీద చాలా  పడింది. 4 నెలల ట్రైనింగ్ నా జీవితాన్ని మొత్తం మార్చింది. అక్కడ మేము బుర్రకథలు చెప్పడం, పక్క ఊళ్ళోకి వెళ్ళడం, కాలువలు బాగు చేయడం, పరిశుభ్రతను గురించి చెప్పడం చేసేవాళ్ళం. వాళ్ళను ఎడ్యుకేట్ చేయడమే కర్తవ్యంగా భావించేవాళ్ళం.

           ఆ తర్వాత ఇంటర్మీడియట్ చదువు. నానక్ రాం కాలేజీలో అప్లై చేసుకుంటే మొదటిలిస్టులో నాపేరు లేదు. అప్పటి కాంగ్రెస్ ప్రెసిడెంట్ రామానంద తీర్థ. ఆయన దగ్గర అన్నయ్య జనరల్ సెక్రటరీగా ఉండెను. మేమంతా నాందేడుకు పోయినాము. నాతోటి కెప్టెన్ లక్ష్మీ కాంతరావు గారు కూడా ఉన్నారు. నాందేడు లోని రామానంద తీర్థ కాలేజీలో సీట్లు దొరికినవి. అది సైన్సు కాలేజీ.  ఇంటికి వచ్చి అన్నీ సర్దుకొని ప్రయాణం అయి హైదరాబాద్ చేరేసరికి నానక్ రామ్ కాలేజీలో సెకండ్ లిస్టులో ఇరువురికి సీట్లు వచ్చాయి. ఇక అక్కడే రెండేళ్లు చదివిన తర్వాత అన్నయ్య బలవంతంగా ఆయుర్వేద కాలేజీలో చేర్పించాడు. ఆకారం నర్సింగం అని పెద్ద షావుకారు. ఆయనకు ఒక తోట ఉండేది. ఆ కాలేజీ కోసం ఫ్రీగా ఇచ్చాడు ఆయన. ఆ కాలేజీలో మొదటి, రెండు సంవత్సరాలు పూర్తి చేసినాను. నాకస్సలు ఇష్టం లేకుండింది. ఆ డెడ్ బాడీల దగ్గరకు పోవడం, డిసెక్షన్ చేయడం అసహ్యంగా ఉండేవి. “నువ్వు ముట్టుకోకపోతే ఎట్లొస్తదయ్యా” అనేవాళ్ళు మా లెక్చరర్లు(నవ్వుతూ). ఇష్టం లేని పని చేయడం ఇబ్బంది కదా! అందుకే చదువుకు స్వస్తి చెప్పి, వంగర చేరినాను (బహుశా 1960).

 గ్రామ సర్పంచ్ నుండి అనేక పదవులు నిర్వహించిన మీ అనుభవాలు ఎటువంటివి?

నేను ఆయుర్వేద కాలేజీలో చదువుతున్న మొదటి సంవత్సరంలోనే పెళ్ళి అయింది. నాకు చదువు ఇష్టం లేక ఒకటి, ఇప్పుడు సంసారం కూడా ఉంటుంది కాబట్టి  వంగరకు వచ్చి వ్యవసాయం మీద దృష్టి పెట్టి దాన్ని అభివృద్ధి చేయనారంభించాను. మొట్టమొదటగా మేము తోటలు పెంచడం, ఆయిల్ ఇంజన్లు పెట్టడం, కరెంటు మోటార్లు పెట్టడం చూసి గ్రామస్తులు అనుసరించారు. 1980 వరకు వంగరలో ఉన్నాము. 1964లో సర్పంచ్ పదవికి నా ఎన్నిక యూనానిమస్ గా జరిగింది. వెంకట్రావని ఒక సమితి ప్రెసిడెంటు కావలసిన నాయకుడు ఉండేవాడు. ఆయన వ్యవసాయం, గ్రామాల అభివృద్ధి వీటిపట్ల ఆలోచన కలిగి ఉండేవాడు. గ్రామస్తులలో అక్షరం ముక్క రానివారే ఎక్కువ. అలాంటి వాళ్ళు ఊరికి ఏం చేస్తారు? అని ” మనోహరరావు గారు ఉంటే మీకు అన్ని విధాలా గ్రామాభివృద్ధి, ఇతర సాయం ఉంటుంది. ఆయన అన్నయ్య కూడా పదవిలోఉన్నాడు. ఆయన ఉంటే గ్రామం అభివృద్ధి జరుగుతుంది” అని గ్రామస్తులకు చెప్పారు. వాళ్ళు కూడా అందుకు ఒప్పుకున్నారు. ఇక నా పిల్లలు, వాళ్ళ చదువు వీటి మీద దృష్టి పెట్టకుండా కేవలం గ్రామ అభివృద్ధి మీదే దృష్టి సారించాను. మొదటగా వీధిలైట్లు పెట్టించి, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్ర, వసతి గృహాల నిర్మాణానికి పునాది వేసాను. ముల్కనూరు చెరువు నుండి వంగర వరకు కంకర రోడ్డు, వంగర నుండి సైదాపురం వరకు రోడ్డు సాంక్షన్ చేయించి, గ్రామంలో జడ్.పి. మాధ్యమిక పాఠశాల మాత్రమే ఉండేది. దాన్ని ఒక్కో ఏడాది ఒక్కో తరగతి పెంచుతూ ఉన్నత పాఠశాలగా మంజూరు చేయించాను. ఉపాధ్యాయులు తక్కువ ఉంటే మూడు మాసాలు ఇంగ్లీష్, లెక్కలు ఉన్నత తరగతులకు నేను చెప్పినాను. రెండు కొత్త ట్రాన్స్ ఫారాలు మంజూరు చేయించి, 40 మంది రైతుల మోటార్లకు కరెంట్ సాంక్షన్ చేయించి, నా చేతనైనంత వరకు గ్రామాభివృద్ధి సాధించాను. అయితే “ఊరికి చేసిన ఉపకారం, శవానికి చేసిన శృంగారం” అని సామెత కదా! సరిగ్గా అలాగే జరిగింది(బాధగా). ఎందుకంటే నేను స్వయంగా ప్రొటెక్టర్ వాటర్ స్కీమ్ సాంక్షన్ చేయించి, ఎగ్జిక్యూటివ్ ఇంజనీరును ఇన్ఫ్లుయెన్స్ చేసి మా ఊళ్ళో మొట్టమొదటగా ప్రొటెక్టర్ వాటర్ సప్లై (మంచినీరు) వచ్చేలాగా చేసి,  వాడ వాడలా చాలా ఇండ్లకు కుళాయిలు ఏర్పాటు చేయించాను. ఈ స్కీము కరీంనగర్ జిల్లాలోనే ప్రథమం. అయితే బావి తవ్వించడం, పెద్ద విద్యుత్తు మోటారు పెట్టడం, పెద్ద పెద్ద సిమెంటు పైపు లైన్లు వేయడం వీటన్నింటికీ 60 వేల  రూపాయలు ఖర్చు అయినాయి. రెండవసారి ఎన్నికలు వచ్చేసరికి ఈ 60 వేలు ఈయన తిన్నాడని ప్రచారం చేసినారు నాటి కొందరు ధూర్తులు. అమాయకులు నమ్మినారు. ఇక నాకు ఇంట్రెస్ట్ తగ్గిపోయింది. ఈ లోపు మా అమ్మాయి పెళ్ళి జరిగింది. పిల్లల చదువులు… అందుకే మేము వరంగల్లుకు సంసారం మారినాము. కొత్తకొండ శ్రీ వీరభద్రస్వామి దేవాలయ ఛైర్మన్ గా ఆలయాన్ని 4లక్షల రూపాయల నిధులు తెచ్చి అభివృద్ధి చేశాను. వంగరలోని శ్రీ కైలాస కల్యాణి క్షేత్ర ఛైర్మన్ గా ఆలయాన్ని పునరుద్ధరింప చేసి, ఎక్కడా ఒక్క రూపాయి కూడా లంచం తీసుకోలేదు.

వరంగల్లు నుండి  హైదరాబాదుకు రావడానికి కారణం ఏమైనా ఉందా?

కారణం ఉందమ్మా!  హన్మకొండలో 12 ఏళ్ళు ఉన్నాం. అన్నయ్య ముఖ్యమంత్రి అయింతర్వాత పిల్లల కొరకు ఇప్పుడైనా ఏమైనా చేసుకుందాం. వ్యవసాయం చేస్తూ మనమేం సంపాదించగలం? అని హైదరాబాదుకు వచ్చి రెండేళ్లు ప్రయత్నం సాగించాను. వంగరకు పోయి కాంట్రాక్టులు అవి చూసుకొని, నాలుగు రాళ్లు సంపాదించుకొని హైదరాబాదుకు పోయి ఖర్చు పెట్టుడు (నవ్వుకుంటూ). ఎంతోమంది నా దగ్గరికి ఈ పని చేద్దాం, ఆ పని చేద్దామంటూ వచ్చేటోళ్లు. తర్వాత మా తల్లిదండ్రుల పేర్ల మీద వరంగల్లులో ఒక స్కూల్ పెట్టినాను. అది కూడా సరిగ్గా నడవలేదు. 2010 దాకా చేతి నుండి డబ్బు పెట్టుకుంటూ నడిపించాను. జీతాలు కూడా వెళ్లకపోయేది. 1991 లో అన్నయ్య ప్రైమ్ మినిస్టర్ అయినాడు. ఇక అంతే. మీకేం తక్కువ అని ఊళ్ళో వ్యవసాయం చేయనివ్వలేదు. భూమిని మాకు దానం చేయండి అని జెండాలు పాతినారు. నా దగ్గర 50,60 గేదెలు, ఆవులు ఉండేవి. 4,5 నాగళ్ళు ఉండేవి. పెద్ద వ్యవసాయం మాది. పశువులకు నీళ్లు కూడా పట్టేవాళ్ళు లేకపోతే ఎట్లా? అందుకే వంగర నుండి వరంగల్లు, అక్కడి నుండి హైదరాబాదుకు మారాల్సి వచ్చింది.  మరి ఇక్కడ ఉండాలంటే నిలదొక్కుకోవాలి కదా! ఇబ్బందులు ఎన్నో ఎదుర్కొన్నాను. తర్వాత నేను “సర్వార్థ సంక్షేమ సమితి ” స్థాపించి దాదాపు 30 సంవత్సరాలు సాహిత్య, ఆధ్యాత్మిక కార్యక్రమాలు ధారాళంగా సలిపినాను.

మీరు ఊళ్ళో ఆలయాన్ని పునర్నిర్మాణం చేయించిన విశేషాలు చెప్పండి.

మా మూడు కుటుంబాల ఇళ్ళకు పోలీసుల బందోబస్తు ఉండేది. అందులో ఒక జవానుకు కల వచ్చింది. అదేంటంటే గ్రామం పక్కన ఉన్న చెరువు మధ్యలో ఒక మట్టి దిబ్బ ఉండేది. అయితే  చిన్నపిల్లలు చనిపోతే ఆ గడ్డ పక్కన పాతి పెట్టేవారు. ఆ భయంతో అటువైపు మేము వెళ్ళక పోయేది. ఆ మట్టి దిబ్బ పైన చెట్లు, పుట్టలతో ఉన్న శిథిలమైన ఆలయంలో శివలింగం ఉన్నట్టు ఆయనకు వచ్చిన కల. గ్రామస్తులు పోలీసుల సహాయంతో ఆ చెట్లు, పుట్టలను తొలగించగా  అందులో పెద్ద శివలింగం, పెద్ద పుట్ట, ఆ లింగానికి చుట్టుకున్న శ్వేతనాగు కూడా కనిపించినవట. మేము దీపావళి వ్రతం కోసం ఊరికి వెళ్ళినప్పుడు ఈ విషయాలు మాకు తెలిసాయి. ఆ శివాలయ నిర్మాణ బాధ్యత నాపై పడింది. మా ఫ్యామిలీలో ఇంతమంది ఉండగా అది నాకే చుట్టుకోవడం పరమేశ్వరుని అనుగ్రహం. అన్నయ్యకు, అప్పటి ముఖ్యమంత్రి కోట్ల

విజయభాస్కర్ రెడ్డి గార్లకు ఈ విషయం వివరించి 14 లక్షల  నిధులు మంజూరు చేయించి పని ఆరంభించాను. 2010 లో కూడా 17 లక్షలు సాంక్షను చేయించి మిగతా పనులు కూడా పూర్తి చేయించాను. నేను కైలాస మానసరోవరం పోయి వచ్చినందుకే నాకు ఈ మహద్భాగ్యం కలిగిందని అర్థం చేసుకొని, అమ్మవారి పేరు కూడా కలిపి “శ్రీ కైలాస కళ్యాణి క్షేత్రం” అని నామకరణం చేశాను. ఏది చేసినా ఊళ్ళో రాజకీయాల మీద, తాగుడు తందనాల మీద ఉన్న ఆసక్తి దేవుడి మీద ఉండదు కదా! నలుగురు కూడా గుడికి పోయేటోళ్ళు లేరు. రామకళ్యాణం, శివకళ్యాణం, శివరాత్రి ఇలాంటి సందర్భాల్లో పక్క ఊళ్ళ నుండి కూడా జనాలు చాలామంది వస్తారు. ధూపదీప నైవేద్యాలకు కూడా డబ్బు ఏర్పాటు చేశాను. ఎన్ని చేసినా నేను ఇక్కడినుండి చేయడం కష్టం. ఊరివాళ్లను ఎవరినైనా బాధ్యత తీసుకోమంటే ముందుకు రావడం లేదు. వయసు రీత్యా నేను చేయలేక పోతున్నా. అందుకే భద్రకాళి ఆలయ ట్రస్టుకి అప్పగించేవిధంగా మొన్ననే కమిషనర్ గారి నుండి అనుమతి తీసుకున్నాను.

భారత ప్రధానిగా అనన్య సేవలందించిన పీవీ నరసింహారావు గారి ప్రభావం మీమీద ఎలా ఉంది?

నాకు కుటుంబపరంగా వచ్చిన ఆత్మీయత అన్నయ్య. సర్పంచ్ అయిన తర్వాత నాకు ఈ రాజకీయాలు వద్దు అనిపించింది. ఇక అన్నయ్య మార్గం మొత్తం అదే. మీకు తెలిసిందే. ఆయన నిరాడంబరుడు. నిష్కల్మషుడు. నిరంతర దేశసేవా పరాయణుడు. రోజు రోజుకు మారే రాజకీయాలలో కూడా తన వ్యక్తిత్వాన్ని కోల్పోకుండా నిలబెట్టుకున్న ఘనత అన్నయ్యది. ఆయన నాకే కాదు అందరికీ ఆదర్శవంతుడు. రాజకీయం నచ్చకపోయినా అన్నయ్య ఎం.పి గా నాల్గుసార్లు పోటీ చేసినప్పుడు, ఎమ్మెల్యేగా నాల్గు సార్లు పోటీ చేసినప్పుడు ఆయనతో పాటే తిరిగిన. ప్రచారం చేశాను. మోడీ లాంటి వాళ్ళు దేశం దేశం అని వేలాడుతుంటారు. అలాంటి వాళ్ళు రాజకీయాల్లో కొంతమంది మాత్రమే ఉంటారు? దాన్ని అర్థం చేసుకునేవాళ్ళు ఎంతమంది ఉంటారు? వ్యతిరేకించే వాళ్లే ఎక్కువ. దేశాన్ని కాంగ్రెస్ వాళ్లు ఏ పరిస్థితికి తీసుకుపోయారో అందరికీ తెలుసు. అందుకే బీజేపీనా, కమ్యూనిస్టా, కాంగ్రెసా అని కాదు. దేశం కోసం నిస్వార్థంగా సేవ చేసేవాళ్లకు సపోర్ట్ చేయాలి. అన్నయ్య తదనంతరం ఆయన జయంతి సందర్భంగా గోల్డ్ మెడల్స్ ఇవ్వడం లాంటివి చేసి, శత జయంతి సందర్భంగా సభల్లో మాట్లాడటం, పెద్దలచే చెప్పించడం లాంటివి చేశాను. “సర్వార్థ సంక్షేమ సమితి” తృతీయ వార్షికోత్సవ సందర్భంగా అన్నయ్యకు ‘స్థితప్రజ్ఞ’ బిరుదునిచ్చి సత్కరించుకున్నాను. ఆనాడు ఆయన అమోఘ ప్రసంగం ఇచ్చారు. అన్నయ్యకు ఊళ్ళో ఏ పని వున్నా, పిల్లలకు సంబంధించిన పెళ్ళిళ్ళు, వ్యవసాయం మొదలైన కార్యాలకు నాతో మాట్లాడేవాడు. ఇద్దరమూ చర్చించుకుని నిర్ణయించేవాళ్ళం.

 సాక్షాత్తు రామలక్ష్మణులు అన్నట్టుగా కొనసాగిన మీ ఇరువురి అనుబంధాన్ని వివరించండి.

మా ముఖాలు అచ్చుపోసినట్లు జన్మించాము. బ్రహ్మ సృష్టి (నవ్వుతూ). నన్ను చూసి అన్నయ్య అనుకొని పొరబడిన సందర్భాలు కూడా అనేకం. రాముడు ఏం చేశాడో మనకు తెల్సు. లక్ష్మణుడు ఏం చేశాడో కూడా తెల్సు. అలాగే అన్నయ్య ఏ పనిలోనైనా నేను వెనకాల ఉండేవాణ్ణి. ఇంతకుముందు చెప్పాను కదా! రాజకీయం ఇష్టం లేకపోయినా అన్నయ్యతో రాజకీయపరంగా అన్నిచోట్లకు తిరిగాను. నా ఏడేళ్ళ వయస్సులో మా నాన్నగారు చనిపోయారు. అప్పటి నుండీ అన్నయ్యే నాన్న లాగా ఆదరించారు. మాకు తండ్రి ఆయన. ఎవరికి వాళ్ళకు కుటుంబాలు ఏర్పడ్డాక కూడా ఇండ్లు మాత్రం పక్క పక్కనే నేటికీ ఉన్నాయి. వ్యవసాయం ఉంది. భగవంతుడు ఇచ్చిన దాంట్లో తక్కువేమీ లేదు. ఆయన చివరి క్షణం వరకు ఇది అది అని కాకుండా అన్ని విషయాలు దాపరికం లేకుండా మాట్లాడుకునేవాళ్ళం.

మీలో ఇంతటి పాండిత్యానికి, ధార్మిక చింతనకు పూర్వీకుల నుండి సంక్రమించినదని భావించవచ్చా?

వారసత్వం కొంతవరకు. వానమామలై వరదాచార్యులు గారి ఇంప్రెషన్ ఉండింది నాకు. మా ఇంటి లైబ్రరీలో రామాయణాలు, భాగవత, భారతాలు, ఇతర సాహిత్య గ్రంథాలు చాలా ఉన్నాయి. ఎప్పుడూ ఏదో ఒకటి చదవడం అలవాటుండేది. ఇప్పటికీ అలాగే చదువుతాను. పుస్తకపఠనం నా జ్ఞానాన్ని పెంచింది. అలాగే ‘జన్మగత సంస్కారం’ కూడా. నేను 5,6 ఏండ్ల వయస్సున్నప్పుడు మా నాన్నగారు పండరీపూర్ నుంచి ఎవరో వస్తే వాళ్ళతోటి 21 రోజులు రామాయణం చెప్పించారు. ఏ హరిదాసులు వచ్చినా మా ఇంటి ముందు హరికథా కాలక్షేపం జరుగవల్సిందే. వాళ్లకు భోజనాలు, వసతి అంతా మా ఇంట్లోనే. అది మా చిన్నన్నకు, నాకూ ఇద్దరికీ వచ్చింది. మా చిన్నన్నయ్య పేరు మాధవరావు. ఆయనకు చిన్నతనంలో స్ఫోటకం వల్ల రెండు కళ్ళు పోయాయి. కానీ అద్భుతమైన జ్ఞాపకశక్తి ఆయనది. అంతేకాక భాగవతం లోని, శతకాలలోని ఎన్నో పద్యాలు, పౌరాణిక గాథలు, మంగళహారతులు కంఠపాఠంగా వచ్చేవి.  వ్యవసాయం, గ్రామ రాజకీయాల్లో ప్రజ్ఞా పాటవాలను ప్రదర్శించేవాడు. మాకు సలహాలు, సూచనలు ఇచ్చేవాడు. ఆర్గనైజేషన్ అంతా మళ్ళా నేనే. ఆంధ్రప్రదేశ్ మొత్తంలో ఉన్న హరిదాసుల్లో “మేం వంగరకు పోలేదన్న” హరిదాసును ఒక్కణ్ణి చూపించండి (పూర్తి నమ్మకంగా చెప్తూ). ఆ కాలంలో ప్రజలు మనం చెప్తే వినేవాళ్ళు. వానమామలై వరదాచార్యులు గారు మా ఇంట్లో ఉన్నప్పుడు ఆయనతో ప్రవచనం పెట్టించాము. భద్రాచలం నుంచి నర్సింహమూర్తి అనే వైష్ణవుడు మా ఇంట్లో ఉండి 40 రోజులు భారతం హరికథ చెప్పించాము. బాగా నల్లగా, లావుగా ఉండేవాడు. ఆయన హరికథ చెప్తూ బల్లమీద కథకు అనుగుణంగా అడుగులు వేస్తుంటే బల్లలు విరిగిపోతాయా అన్నట్టుండేది(గట్టిగా నవ్వుతూ). పైన లైటు ఫిట్ చేయిస్తే చుట్టుపక్కల 4,5 గ్రామాలనుండి ప్రజలు వచ్చి 40 రోజులూ కథ విన్నారు. అట్లా నాకు వాటి మీద ఆసక్తి పెరిగింది. చదువుతో పాటు వినడంతో సాహిత్య సముపార్జన పెరిగింది. ఇప్పుడు కూడా పుస్తకాలకు ముందు మాటలో, సమీక్షో చేయాలంటే దానిలోని మంచి, చెడు నిర్ణయించాలి కదా! అందుకోసం చదవాలి. కాబట్టి ఇప్పటికీ చదువుతుంటా. నాకు డైరీ రాసే అలవాటుంది. రాయనిదే నిద్రపోను. ఇప్పటికీ రాస్తుంటా. మేము మానస సరోవర యాత్రకు పోయినప్పుడు నెలరోజులు ఎక్కుడు, దిగుడు, తిన్నది, పడుకున్నది మొదలగునవన్నీ రాసుకున్నాను. వచ్చిన తర్వాత ఇవే విషయాలు పదే పదే అందరికీ చెప్తుంటే మా అమ్మానాన్నల పేరుమీద ఉన్న స్కూల్ లోని హెడ్మాస్టర్ ” సార్! ఇలా ఎంతమందికి చెప్పుకుంటూ పోతారు? ఒక పుస్తకం రాయండి” అని సలహా ఇచ్చాడు. దాంతో ‘కైలాస దర్శనం’ అనే పుస్తకం రాశాను. అది నా మొదటిపుస్తకం. డైరీలో రాసుకున్నదే సరిపోదు కదా..అందుకోసం 22 గ్రంథాలు చదివి, విషయాలు తెలుసుకున్నాను. అక్కడికి పోయి దర్శనం చేసుకునేలా చేసిందీ, ఆ పుస్తకం రాయించుకున్నదీ ఆ పరమేశ్వరుడే. మన చేతుల్లో ఏముందమ్మా..??

మీరు చేసిన బ్రహ్మ మానస సరోవర యాత్ర అనుభవాలను బట్టి యాత్రలు మనిషి పైన ఎటువంటి ప్రభావాన్ని చూపుతాయని చెప్పొచ్చు?

యాత్రలు ఇప్పుడు చేస్తున్నవి కాదు. పురాణ కాలం నుండీ ఉన్నాయి. మనం ఇక్కడి నుంచి కాశీకో, మరో రాష్ట్రానికో పోతే. ఇక్కడి వాతావరణం అక్కడ ఉంటుందా? మనలాంటి మనుషులు దొరుకుతారా? లేదు కదా! అక్కడి వాతావరణానికి  అలవాటు పడాలి. ఇక్కడ దొరికే భోజనం అక్కడ దొరకదు కాబట్టి సర్దుకోవాలి. ఇంకోటి ఏంటంటే వారి సాంఘిక ఆచారాలు, పరిస్థితులు ఎట్లా ఉన్నాయో మనకు అవగాహన కావాలి. వెనకట బద్రీనాథ్, కేదారినాథ్ లకు నడిచి పోయేవాళ్ళు. నా చిన్నతనంలో జనకమ్మ అని ఒక షావుకారు. వాళ్ళు కొంతమంది బద్రీనాథ్, కేదార్ నాథ్ లకు వెళ్లారు. కుంపట్లలో నిప్పులు వేసుకొని పొట్టకు కట్టుకొని, మీద నుంచి గొంగళ్ళు కప్పుకొని పోయి, మంచిగా దర్శనం చేసుకొని వచ్చినారు. దానికి ఎంతో మనోధైర్యం కావాలి. కార్యదీక్ష వుండాలి. అందుకే ఆ కాలంలో “కాశీకి పోతే కాటికి పోయినట్లు” అనే నానుడి వచ్చింది. మేము నెల రోజులు యాత్రకు పోయినప్పుడు కూడా ఎక్కుడు, దిగుడు, చలి, పలు ఆటంకాలు అన్నీ ఉన్నాయి. కానీ ఇవాళ నాల్గు రోజుల్లోనే చారధామ్ చూడగలిగేంత సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. కానీ నా అనుభవం మీద చెప్తున్నా. భగవద్దర్శనం చేసుకోవాలని ఆత్రుత ఉంటుంది కదా! అప్పుడు కష్టపడి ఆ తపనతో దర్శనం చేసుకుంటే కలిగే ఆనందం గంటలో పోయి వచ్చేవారలకు ఏమి తెలుస్తుంది? ఆ ప్రకృతి సౌందర్యాలు, ఆ అనుభూతి, ఆ అనుభవాలు ఇవేం పొందగలుగుతారు? కోవెల సుప్రసన్నాచార్యులు గారు, డా. మృత్యుంజయ శర్మ, భార్గవ రామశర్మ, డా. శ్రీ భాష్యం విజయసారథి వీళ్లంతా నా కైలాస యాత్రా దర్శనంపై ప్రత్యేకమైన మంచి ఆర్టికల్స్ ఇచ్చారు. యాత్రలు మనిషి మీద ఎంతో ప్రభావాన్ని చూపుతాయి. నిత్యజీవితంలో ఎదుర్కొంటున్న అలజడుల నుండి కొంత మానసిక ఉపశమనం లభిస్తుంది. మన దేశ స్థితిగతులు, వివిధ ప్రాంతాలలోని సంస్కృతీ సంప్రదాయాలు, ఆహారపుటలవాట్లు,వేష భాషలు, జీవన విధానం అవగతమవుతుంది. ప్రతీ ఒక్కరు మనమెంతో కష్టపడుతున్నాం అనుకుంటారు కదా! పోయి చూస్తే మనకంటే ఎంతో బాధాకరంగా జీవితాలను గడిపేవాళ్లను కూడా మనం చూస్తాం. ప్రతీచోట సౌభాగ్య, దౌర్భాగ్యాలు పక్కపక్కనే మనకు కనిపిస్తాయి. ఏది ఏమైనా మనిషి అప్పుడప్పుడు తనున్న వాతావరణం నుండి కొంత బయటి ప్రదేశాలకు వెళ్ళడం వల్ల కలిగే ఆనందం, అనుభవం మరువరానిది.

శివపూజా విధానాన్ని ఒక క్రమబద్ధంగా ఉండేలా ‘రుద్రాభిషేకం’ పేరుతో పుస్తకంగా అందరికీ అందుబాటులో తేవాలనుకున్న ఆలోచనకు ప్రేరణ ఏంటి?

దానికి కారణం ఒకటున్నది. 1970-75 ప్రాంతంలో అనేక యాత్రలకు పోయి దర్శించాము. పక్కనే ఎనిమిది మైళ్ళలో మోనయ్యగారు అనే పురోహితుడు ఉండేవాడు. మనం ఎక్కడికి పోయినా ఆలయాల్లో అభిషేకాలు అవి పురోహితులే చేస్తారు కదా! మనం రోజూ చేసుకోవాలంటే ఎట్లా? అని నేనొక చిన్న పుస్తకం తీసుకొని 1970 నుండి అభిషేకం చేసుకోవడం మొదలుపెట్టాను.  చేస్తున్నప్పుడు మనకు అర్థాలు కూడా తెలవాలి కదా! నేను వాటికి సంబంధించిన వ్యాఖ్యానాల పుస్తకాలు అన్నీ చదివి భస్మధారణ అంటే ఏంటి? సంధ్యావందనం ఏంటి? గంధమెందుకు, అక్షంతలెందుకు? ఇట్లా మొత్తం తెలుసుకున్నా.  అభిషేకం చేయాలంటే ముందు గణపతి పూజ చేయాలి. అక్కణ్ణించి మొదలుపెట్టి నా సొంతంగా కాదు. పండితులు రాసినవి సేకరించి వాటి సారాంశాన్ని మొత్తం ఈ పుస్తకంలో కూర్చిన. సంధ్యావందనం గురించి అంటే ఒక పుస్తకం కావాలి. నమక చమకాలకు ఒక పుస్తకం కావాలి. ఇట్లా కాకుండ మొదటి నుండి ఆసాంతం వరకు శ్రీసూక్త, పురుష సూక్తాలతో సహా వివరణలతో తయారుచేశాను. అది తయారుకావడానికి 7 సంవత్సరాలు పట్టింది. అంగన్యాస, కరన్యాసాలకు ఎక్కడా నాకు వివరణ దొరకలేదు. విఠల్ సిద్ధాంతి, నేను ఇద్దరం కలిసి ఒక పండితుని దగ్గరకు వెళ్లి ఆయన చెప్పిన వివరణతో ఆ పుస్తకం ముద్రించ బడింది(2003).

478 పేజీలున్న ఈ పుస్తకం చేతిలో పట్టుకోగలిగే సైజులో వయస్సు పైబడిన వారు కూడా చదువుకునే అక్షరాల సైజులో రూపొందించాను. ఈ పుస్తకం చేతిలో ఉంటే అభిషేకం గురించి ఏమీ తెలియని వాళ్ళు కూడా సులభంగా తమంతట తాము చేసుకోవచ్చు.

నేటితరం విద్యార్థులకే కాక మానవుడు తనను తాను ఉద్ధరించుకునే దిశగా “సద్విద్య-సత్పథం” అనే గ్రంథాన్ని రాశారు..దానిలో ప్రస్తావించబడిన విషయాలు ఏవి?

ఈరోజుల్లో చదువు ఎట్లా ఉందో మీకు చెప్పవలసిన పనిలేదు. తెల్సు కదా!  విద్య అనేది వినయాన్ని, సంస్కారాన్ని, క్రమశిక్షణను ఇవ్వకుండా నైతిక విలువలు పతనమయ్యే దిశలో సాగుతున్నది. నా ఉద్దేశ్యంలో “ధర్మ మూల మిదం జగత్తు” ఆ ధర్మాన్ని తెలియచెప్పాలనుకున్నా. అందుకే శీలం విలువను గురించి, మతాల భావాల గురించి,సంస్కృతి గురించి, మాతృభాషను గురించి, తల్లిదండ్రులు,గురువుల స్థానం గురించి, అష్టకష్టాల గురించి, నవవిధ భక్తుల గురించి, చతుర్వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, షడంగాలు, పురాణాలు. వాటిలో వుండే ధర్మాలు..ఇవన్నీ పుస్తకంలో చేర్చాను. .మనిషి ఎట్లా ఉండాలి, ఎట్లా ఉండ కూడదు? వీటన్నింటినీ దీంట్లో వివరించి,  ఊరికే చెప్పడమే కాక 70 పేజీల ఈ పుస్తకాన్ని కొన్ని ఉన్నత పాఠశాలలకు స్వయంగా పోయి పంచి, ప్రధానోపాధ్యాయులు, తెలుగు ఉపాధ్యాయులతో మాట్లాడి పరీక్షలు నిర్వహింప చేశాను. పుస్తకంలోని విషయాలపై 100 ప్రశ్నలు తయారుచేసి, వాటిని అటు ఇటుగా మారుస్తూ 10 సంవత్సరాలు పరీక్షలు ఏర్పాటు చేసి, వాటికి ప్రథమ బహుమతిగా 5000 రూ. ద్వితీయ బహుమతిగా 3000 రూ. తృతీయ బహుమతిగా 2000 రూ. ఇవ్వడం జరిగింది. రాను రాను ఫోనులో కూడా పరీక్షలు నిర్వహించి బహుమతులు ఇచ్చాను. ఉపాధ్యాయులే కాకుండా విద్యార్థుల తల్లిదండ్రులు కూడా పుస్తకాన్ని చూసి, చాలా బాగుందని మెచ్చుకొని పరీక్షలకు పిల్లల్ని సిద్ధం చేస్తామన్నారు. క్రమంగా పాల్గొనేవారి సంఖ్య తగ్గడం మొదలైంది. కారణం తెలిసిందే. నేటి విద్యావిధానం, ఉపాధ్యాయుల, తల్లిదండ్రుల అనాసక్తత.

పుట్టుకనుండి ధర్మార్థకామమోక్షాలు. మొట్టమొదట ధర్మం. దాన్ని అనుసరించి మిగతావి ఉండాలి. కానీ ఈరోజు దాన్నే విడిచిపెట్టి, మధ్యలోని రెండింటి మధ్య  (అర్థం, కామం) ప్రపంచం నడుస్తున్నది. పాపం పెరిగిపోతున్నది. “యథా రాజా తథా ప్రజా” అన్నట్లు ఉన్నది. పాలకులు ఉన్న దాన్ని బట్టే ప్రజలు నడుస్తారు. అన్నయ్య పదవిలో ఉన్నప్పుడు తన వాళ్లకు పదవులు ఇచ్చుకున్నడా? కరప్షన్ ఏమైనా జరిగిందా? ఇపుడు మోడీ తన వారికి పదవులు ఏమైనా ఇచ్చాడా? మరి కుటుంబాలకే పదవులు ఇస్తున్నవారు ఉన్నారు కదా!  ప్రధానమంత్రులలో గుల్జారీ లాల్ నందాకి సొంత ఇల్లు లేదు. కనీసం ఉన్న ఇంటికి కిరాయి కట్టే పరిస్థితి కూడా నాడు లేదు. మరి వాళ్ళు వారి జీవితాలను ఎట్లా గడిపినారు? దేశం మీద మమకారం, ప్రజల పట్ల ఉన్న ఆదరణ మాత్రమే. ఇప్పుడు నాయకులు తమ స్వార్థం కోసం ఆలోచిస్తున్నారు. ప్రజలూ అంతే. ఒక్కటే అమ్మా! మనిషికి తాను చేస్తున్నపనిలో ధర్మ బద్ధత ఉంటే ఎవరూ పాపం చేయరు. అది వాళ్ళ మనసు ఆలోచించే తీరును బట్టి ఉంటుంది. ఒకరు చెప్పాల్సిన పనిలేదు. దేనికైనా దృఢ సంకల్పం, దీక్ష ఉండాలి. అప్పుడే దేన్ని అయినా సాధించగలుగుతాం.

     ఈ పుస్తకాన్ని కేవలం 15 రోజుల్లోనే తయారు చేయడం జరిగింది. కేవలం విద్యార్థులను దృష్టిలో పెట్టుకొని రాసినా తల్లిదండ్రులకు, ఉపాధ్యాయులకు కూడా ఉపయుక్తంగా ఉండాలని భావించాను. దీనికి ఇంకొక కారణం ఉంది. అన్నయ్య నిర్వహించిన అనేక పదవుల్లో రాష్ట్రంలో, కేంద్రంలో విద్యాశాఖ మంత్రి పదవి.

నూతన విద్యావిధానాల రూపకల్పన, నవోదయ పాఠశాలలు ఆయనవే. ఎందరో మహానుభావులు విద్యార్థి దశ నుండే అంకురించిన కారణంగా సనాతన సంస్కృతిని, దేశ ఖ్యాతిని ఇనుమడింప చేసే విద్య రూపొందాలనే ఆయన కాంక్ష నాకు ఆదర్శం. వారి స్మృతి చిహ్నంగా నాల్గు కాలాల పాటు నలుగురికీ లాభించాలన్న చిన్ని ప్రయత్నం ఈ పుస్తకం. అన్నయ్యకు అనుజుడు అనే పారితోషికంతో నన్ను ఆ భగవంతుడు పుట్టించి, వారిలోని ఛాయలను కూడా నాకు అనుగ్రహించాడు. అంతకన్నా కావల్సింది ఏముంది? అందుకే ఈ చిన్న కృతిని కీ.శే. అన్నయ్యకు అంకితమిచ్చాను. ఇకముందు అయినా ఈ పుస్తకం విద్యార్థులకు ఉపయోగ పడేటట్లు చేయడానికి ప్రభుత్వం పూనుకుంటుందన్న ఆకాంక్ష. వందమందిలో ఒక్కరైనా ఇందులోని విషయాలను గ్రహిస్తే నా ధ్యేయం నెరవేరినట్లు భావిస్తా.

“సర్వేజనాః సుఖినోభవంతు” అన్న సదాశయంతో మీరు స్థాపించిన “సర్వార్థ సంక్షేమ సమితి” కి మీకు లభించిన సహకారం ఎటువంటిది? ఆ సంస్థ నిర్వహించిన కార్యక్రమాలు ఏవి?

వేరే వాళ్ళు ఎవరూ నాకు సహకారం లేరు. హైదరాబాదుకు వచ్చిన తర్వాత ఒక ట్రస్ట్ పెట్టుకోవాలనే ఆలోచనతో పెట్టుకున్నదే. పేరుకు ” సర్వార్థ సంక్షేమ సమితి.” కానీ మనోహరరావు ఒక్కడే. 30 ఏండ్లలో ఎవ్వరినీ ఒక్క పైస అడగలేదు. 1992లో ఆధ్యాత్మిక, సామాజిక, సాంస్కృతిక సమితిగా దీన్ని ప్రారంభం చేసి, శ్రీశ్రీశ్రీ విశ్వయోగి విశ్వంజీ మహారాజ్ గారు గౌరవ అధ్యక్షులుగా, సభ్యులుగా పి.వి. మదన్ మోహనరావు గారు, పి.వి.రాజమోహన్ గారు, పి. రాజిరెడ్డి గారు, బుడి సత్యనారాయణ సిద్ధాంతి గార్లతో స్థాపించాను.  పెద్ద పెద్ద యజ్ఞాలు చేసినాము. ఒక సందర్భంలో 20 లక్షల రూపాయలు ఖర్చు పెట్టి యాగ త్రయం చేసినపుడు మాత్రం టిటిడి వారి సహాయం కోరాను. రమణాచారి గారు ఈవో గా ఉన్నప్పుడు రెండు, మూడు లక్షలు ఇచ్చినారు. తర్వాత సుబ్రహ్మణ్యం గారు వచ్చిన తర్వాత ఆయన 5 లక్షలు ఇచ్చారు. అప్పుడు 22 లక్షలతో  350 మంది ఋత్వికులను పెట్టి వైష్ణవం, శైవం, శాక్తేయాలకు సంబంధించిన 3 యజ్ఞాలు చేశాము. అయితే ఈ యజ్ఞ యాగాదులన్నీ దేవాదాయ శాఖవారు చేయించాల్సినవి. మనం చేయాల్సినవి కాదు కదా!  చేసిన వాటిని కొంతమంది ప్రోత్సహించారు. అందరూ ఒప్పుకోరు కదా!

           దీనిద్వారా ఎందరో మహానుభావులకు, పండితులకు సన్మాన సత్కారాలు చేయడం, బిరుదులు ఇవ్వడం చేశాము. ఆధ్యాత్మిక వేత్తల చేత సప్తాహలు, ప్రసంగాలు చేయించి, వారిని ఉచితరీతిలో సత్కరించుకున్నాము. లోక కళ్యాణం కోసం వందకు పైగా యజ్ఞ యాగాదులు నిర్వహించాము. అనేక సాహిత్య , సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు నిర్వహించాము. ఉచిత హోమియో, ఉచిత మందులతో దవాఖాన, తుపాను, భూకంప బాధితులకు సహాయం చేయడం, వృద్ధాశ్రమాలకు, సేవా సంస్థలకు విరాళాలు ఇవ్వడం లాంటివి చేస్తూనే ఉన్నాం.  మన సనాతన ధర్మ రక్షణకు 3000 దేవాలయాల్లో ధూప దీప నైవేద్యాలకు 3000 మంది పేద బ్రాహ్మణులకు కనీస పోషణ నిమిత్తం మా సంస్థ చేసిన కృషి వల్ల పూజారుల నియామకం జరిగింది. మొన్ననే కాశీలో పుష్కర సందర్భంగా 10 అన్న సత్రాలకు 30 వేల రూపాయల చొప్పున స్వంతంగా సహకరించాను. ఇది నీటి బిందువు మాత్రమే. మనం చేసే మంచి పనుల వల్ల కలిగే పుణ్యమే మనతో వచ్చేది. ఏదీ రాదు మన వెంట. అంతే కదా!

మీ దాంపత్య జీవితంలో మీతో ప్రయాణం కొనసాగిస్తూ, మీ ఆదర్శాలకు చేయూతనందిస్తున్న మీ సతీమణి శ్రీమతి సరస్వతమ్మ గారి గురించి వివరించండి…

నాకు 1958 లో వివాహం జరిగింది. అప్పటినుండి ఆమె నాకు అనుకూలవతిగా నా అన్ని పనుల్లో చేదోడు వాదోడుగా ఉంటూనే ఉంది ఇప్పటివరకూ.. ఆమెకు యజ్ఞయాగాదులు అంటే చాలా ఇష్టం. అతిథి సత్కారం మాఇంట్లో ఆనవాయితీగా పూర్వం నుండి వస్తూనే ఉంది. ఈనాటికీ మా ఇల్లు ఒక సత్రం లాగానే ఉంటుంది. ఎవ్వరు ఏ సమయానికి వచ్చినా ఆతిథ్యం ఈయవల్సిందే. రోజు విడిచి రోజైనా మూడవ వ్యక్తి లేకుండా మా ఇంట్లో భోజనం చేయడం జరుగదు. ఈ విషయంలో నాకంటే ఎక్కువగానే ఆమె వారిని బలవంత పెడుతుంది. ఏ సమయం లోనూ చీకాకును ప్రదర్శించకపోవడం, చిరునవ్వుతో ఆదరించడం ఆమె ప్రత్యేకత.  వంగరలో అదే నడిచింది. హన్మకొండలో అదే నడిచింది. ఇక్కడ కూడా అదే నడుస్తున్నది. ఎందుకంటే వచ్చినవారిని మనం ఆదరించబట్టే వాళ్ళు మన దగ్గరకు వస్తారు కదా! అది పూర్వజన్మ సుకృతంగా నేను భావిస్తున్నాను. 

మీరు నిర్మాతగా టీవీ సీరియళ్ళు చేశారని విన్నాం. వాటి గురించి చెప్పండి.

భాగవతం వంటి భక్తి రసాత్మకమైన కావ్యాన్ని మనకు అందించిన పోతన జీవితం గురించి అందరికీ తెలియాలని  “భక్తకవి పోతన” అనే పేరుతో 13 భాగాలుగా చేసి హైదరాబాద్ దూరదర్శన్ ఛానల్ ద్వారా ప్రసారం చేశాము.  పోతన భాగవత పద్యాలు, ఆయన జీవితం ఇందులో ఉండడం వల్ల మంచి ప్రజాదరణ పొందింది. అందులో ఒకటి, రెండు వేషాలు కూడా నేను వేశాను. నేను తిరిగిన పుణ్యక్షేత్రాలు, తీర్థాలు వీటిలో ఒక 13 ప్రముఖ ఆలయాలను తీసుకొని ( సింహాచలం, అన్నవరం, విజయవాడ కనకదుర్గ, తిరుపతి, రామేశ్వరం, శబరిమల అయ్యప్ప మొ..) వాటి చరిత్ర అంతా “సంస్కృతీ శిఖరాలు” పేరిట టీవీ సీరియల్ గా చిత్రీకరించి, 1998, 99 లలో ఒకదాని తర్వాత ఒకటి వరుసగా వచ్చాయి. షూటింగ్ తీస్తున్నప్పుడు బృందంతో నేను కూడా రామేశ్వరం, శబరిమలకు వెళ్ళాను.

రాబోతున్న సినిమా ‘ప్రజాకవి’ కాళోజీ బయోపిక్ లో మీ సోదరులు నరసింహారావు గారి పాత్రలో మీరు అలరించబోతున్నారని తెలిసింది. ఆ వివరాలు చెప్పండి. ఇంకా వేటిలోనైనా నటించారా?

అవును. నిజమే. సెప్టెంబరులో  కాళోజీ జయంతి సందర్భంగా ఆయన బయోపిక్ సినిమాగా రాబోతున్నది. అందులో ప్రధానిగా అన్నయ్య ఆయనతో ఫోన్లో మాట్లాడిన సన్నివేశం, ఆయనకు పౌర సన్మానం చేసే సన్నివేశంలో అన్నయ్య పాత్రను నేను పోషించాను. “Sand Storm” అని ఒక హిందీ సినిమా 2016 లో వచ్చింది. రాజస్థాన్ లో జరిగిన ఒక యదార్థ గాధ ఆధారంగా తీసిందది. ఒక అమ్మాయి మీద గ్యాంగ్ రేప్ జరుగుతుంది. ఆ అమ్మాయి ధైర్యంగా అందరినీ ఎదిరించి కోర్టులో కేసు వేసి నిందితులందరినీ జైల్లో పెట్టిస్తుంది. అప్పుడు ప్రైమ్ మినిస్టర్ ఆమె ధైర్యాన్ని ప్రశంసిస్తూ బహుమతి ఇచ్చే సందర్భంలో ఆ పాత్ర చేశాను.

 ప్రస్తుతం ఉన్న సామాజిక పరిస్థితులను గురించి మీ అభిప్రాయం చెప్పండి.

అమ్మా! మీకైనా, నాకైనా మనిషికి కావల్సింది పుట్టుకనుండి ధర్మార్థకామమోక్షాలు. మొట్టమొదట ధర్మం. దాన్ని అనుసరించి మిగతావి ఉండాలి. కానీ ఈరోజు దాన్నే విడిచిపెట్టి, మధ్యలోని రెండింటి మధ్య  (అర్థం, కామం) ప్రపంచం నడుస్తున్నది. పాపం పెరిగిపోతున్నది. “యథా రాజా తథా ప్రజా” అన్నట్లు ఉన్నది. పాలకులు ఉన్న దాన్ని బట్టే ప్రజలు నడుస్తారు. అన్నయ్య పదవిలో ఉన్నప్పుడు తన వాళ్లకు పదవులు ఇచ్చుకున్నడా? కరప్షన్ ఏమైనా జరిగిందా? ఇపుడు మోడీ తన వారికి పదవులు ఏమైనా ఇచ్చాడా? మరి కుటుంబాలకే పదవులు ఇస్తున్నవారు ఉన్నారు కదా!  ప్రధానమంత్రులలో గుల్జారీ లాల్ నందాకి సొంత ఇల్లు లేదు. కనీసం ఉన్న ఇంటికి కిరాయి కట్టే పరిస్థితి కూడా నాడు లేదు. మరి వాళ్ళు వారి జీవితాలను ఎట్లా గడిపినారు? దేశం మీద మమకారం, ప్రజల పట్ల ఉన్న ఆదరణ మాత్రమే. ఇప్పుడు నాయకులు తమ స్వార్థం కోసం ఆలోచిస్తున్నారు. ప్రజలూ అంతే. ఒక్కటే అమ్మా! మనిషికి తాను చేస్తున్నపనిలో ధర్మ బద్ధత ఉంటే ఎవరూ పాపం చేయరు. అది వాళ్ళ మనసు ఆలోచించే తీరును బట్టి ఉంటుంది. ఒకరు చెప్పాల్సిన పనిలేదు. దేనికైనా దృఢ సంకల్పం, దీక్ష ఉండాలి. అప్పుడే దేన్ని అయినా సాధించగలుగుతాం.

ధన్యవాదాలు సార్ …మీ గురించిన అనేకమైన విషయాలు తెలుసుకున్నాం. మీ అమూల్యమైన సమయాన్ని కేటాయించి మా ప్రశ్నలన్నింటికీ ఎంతో ఓపికగా సమాధానాలు ఇచ్చిన మీకు మా తరఫున, మా పాఠకుల తరఫున కోటి వందనాలు…

శ్రీ.టేకులపల్లి. గోపాల్ రెడ్డి గారి ఇంటర్వ్యూ

నమస్కారం సార్
మీ నవల(జీవన స్రవంతి) విస్తృత ప్రజాదరణ పొందినందుకు ముందుగా మీకు అభినందనలు. ఒక అంధుడు నవల రాయడం బహుశా తెలుగు సాహిత్యంలో మీతోనే మొదలైందని చెప్పవచ్చు.అది చదువుతున్నంతసేపు ఒక చారిత్రక డాక్యుమెంటరీని చూసిన అనుభూతి కలిగింది.అందులో ఎన్నో చారిత్రక,రాజకీయ,ఆర్థిక,సాంఘిక పరిస్థితులను కళ్ళకు కట్టినట్టు చూపించారు.ఈ నవల మొదటిభాగమే దాదాపుగా 500 పేజీల ఉద్గ్రంథంగా తయారయింది. ఇది భవిష్యత్తులో ఒక గొప్ప వ్యక్తిత్వ వికాస గ్రంథంగా విరాజిల్లుతుందని నా ప్రగాఢ విశ్వాసం. నేను మీ శిష్యుడనయినందుకు నాకు ఎంతో గర్వంగా ఉంది.

గోపాల్ రెడ్డి సర్ గారు: నాకు ధూళిపాల అరుణ,మహేందర్ ఇంకా మీలాంటి శిష్యులు లభించడం నా అదృష్టంగా భావిస్తాను. నా నవల విస్తృతంగా ప్రచారం కావడానికి దోహదం చేసిన మీకు, ఈ ఇంటర్వ్యూను ప్రచురించి నా నవలకి విస్తృత ప్రచారం కల్పిస్తున్నందుకు మయూఖ ఆన్లైన్ ద్వైమాసిక పత్రిక నిర్వాహకురాలు శ్రీమతి కొండపల్లి నిహారిణి గారికి మరియు నా నవల చదివి మంచి ఫీడ్ బ్యాక్ అందిస్తున్న పాఠకులకి నా హృదయపూర్వక ధన్యవాదాలు.

ప్రశ్న:1 సర్ మీజననం మరియు కుటుంబ నేపథ్యం గురించి చెప్పండి?

“జననీ జన్మభూమిశ్చ స్వర్గాదపి గరీయసి” అనే వాక్యం రాముని నోట వెలువడింది.ఇది ఉత్తమోత్తమమైన వాక్యం. ప్రతి వ్యక్తి జీవితంలో జనని ఎంత ముఖ్యమో జన్మభూమి కూడా అంతే ముఖ్యం. జనని కుటుంబానికి పరిమితమైతే జన్మభూమి పూర్తి సమాజానికి సంబంధించినది. జననిని ప్రేమించినట్టే జన్మభూమిని కూడా ప్రేమిస్తారు,ఆరాధిస్తారు, అవసరమైతే ప్రాణమైనా ఇస్తారు. నాకు కూడా నా జన్మభూమైన పోచారం చాలా ఇష్టం. ఇది తెలంగాణ లోని కామారెడ్డి జిల్లా,నాగిరెడ్డిపేట మండలంలో ఒక అందమైన పల్లెటూరు. నేను నా తల్లిదండ్రులైన రామకృష్ణారెడ్డి,సత్యమ్మలకు ఏప్రిల్ 1,1954 న జన్మించాను. ఒకవైపు ప్రాజెక్టు నీళ్ళు మరోవైపు పచ్చని పంట పొలాలు కలిసి మా ఊరును సుందరమయం చేశాయి. మా అందమైన పల్లెటూర్లోనే నా ఊహా శక్తి మొగ్గ తొడిగింది. ఊరు చుట్టూ నా పాదముద్రలు లేకపోయినా ఊహాశక్తితో నా పల్లె అందాన్ని దర్శించగలిగాను. అదే నా నవలలో చేర్చగలిగాను. నాకు ఇద్దరు సోదరీమణులు ముగ్గురు సోదరులున్నారు. నాకు ఇద్దరు పిల్లలు .కూతురు చైతన్య ప్రియదర్శిని,అల్లుడు విజయ్ భాస్కర్ రెడ్డి. కుమారుడు కృష్ణ కిషోర్ రెడ్డి,కోడలు సంగీత.శశాంక్ అన్వేష్ రెడ్డి,చతుర్వేద,సమీక్ష,మేఘవర్షిణి నా మనవడు మనవరాళ్లు. మాది పెద్ద కుటుంబమే.

ప్రశ్న:2 సర్ మీకు అంధత్వం పుట్టుకతో వచ్చిందా? లేక మధ్యలో వచ్చిందా?

దివ్యాంగులలో అంధత్వం చాలా బాధాకరమైనది. చూపు లేకపోతే ప్రపంచాన్ని దర్శించలేరు, ఇతరుల సహాయం లేనిదే ఎక్కువగా పనులు చేసుకోలేరు. ఇది బాధాకరమైన విషయమే. ఈ అంధత్వం మూడు రకాలుగా ఉంటుంది. ఒకటి పుట్టుకతో వచ్చేది, రెండవది ప్రమాదవశాత్తు పోయేది. మూడవది ఏదైనా జబ్బు చేసి నాటు వైద్యం వికటించినప్పుడు పోయేది. నాకు మూడవది సంభవించింది. నాకు నాలుగు సంవత్సరాల వయసు వరకు అందరిలాగే కళ్లు బాగా కనిపించేవి. ఒకరోజు నాకు కళ్లకలక వచ్చింది దాంతో కంటిపై పొరలు ఏర్పడ్డాయి.అప్పుడు నాటు వైద్యుడి వద్దకు తీసుకెళితే అతను నా కంటిలో బీరాకు పసరు వేయడంతో అది వికటించడంవల్ల,మెదక్ చర్చ్ఆసుపత్రిలోని నర్స్ నాకు ప్రాథమిక చికిత్స సరిగ్గా చేయకపోవడం వలన నా చూపు పోయింది. తర్వాత చికిత్స కోసం హైదరాబాద్ వెళ్తే డాక్టర్లు ఎడమకంటికి కొంత చూపు తీసుకు రాగలిగారు. అందువల్లనే కొంతకాలంపాటు రంగులను గుర్తించగలిగాను, రాత్రింబగళ్ళను గుర్తించగలిగాను.

ప్రశ్న 3. మీ బాల్యం,విద్యాభ్యాసం గురించి చెప్పండి .

నిజానికి బాల్యం ఎవరికైనా చాలా అద్భుతంగా ఉంటుంది. చాలా అందమైన జీవితమది.కల్మషం లేని మనసులు, కావలసినంత స్వేచ్ఛ ఈ సమయంలో దొరుకుతుంది. కాబట్టి ఎవరికైనా ఇది చాలా మధురమైందిగానే అనిపిస్తుంది. ఈ బాల్యం గురించి పెద్ద పెద్ద కవులు కూడా కవితలు రాశారు. శ్రీశ్రీ గారు శైశవగీతిలో బాల్యం గురించి అద్భుతంగా చెప్పారు. నా జీవితంలో నా బాల్యం కూడా మధురంగా గడపాలనుకున్నాను.. నేను మా ఇంటి బయట కూర్చుండి పిల్లలు ఆడుతుంటే గమనించేవాడిని.కొన్ని రోజులు నాకు పాక్షిక చూపు ఉండడం వల్ల వాళ్లతో ఆడుకోగలిగాను. తర్వాత తర్వాత నా వయసు రీత్యా ఆటలని తగ్గించుకున్నాను.నేను ఆ సమయంలో మా అక్కయ్య వాళ్ళతో పాఠశాలకు వెళ్లే వాడిని ,పరిసరాలు గమనించేవాడిని, మాటలు వినే వాడిని ,కానీ నాకు బాహ్య ప్రపంచం గురించి తెలిసింది మాత్రం రేడియో తోనే. 1959లో మా నాన్నగారు ఒక రేడియో కొన్నారు.దాని ద్వారా నాకు ప్రపంచంలోని చాలా విషయాలు అవగతమయ్యాయి. నిజానికి నా జీవితంలో రేడియో అనేది అత్యంత ప్రముఖ పాత్ర వహించింది. అందులో ముఖ్యంగా శారద శ్రీనివాసన్ అనే రేడియో ఆర్టిస్టు నన్ను విశేషంగా ఆకర్షించింది. ఆమె మాటలతో ఊహల్లో తేలిపోయేవాడిని. ఒక రకంగా చెప్పాలంటే నా ఊహ ప్రేయసి ఆమెనే…రేడియోలో వచ్చే కథానికలు,నాటకాలు,నవలలు నన్ను ఉత్తేజపరిచేవి,కార్యోన్ముఖుడిని చేసేవి.నా లక్ష్యాన్ని సాధించేలా ప్రేరేపించేవి. ఎప్పుడైనా ఇంట్లో గొడవ జరిగినప్పుడు నా మనసు బాధపడి నేను ఇంటి పై గదిలోకి వెళ్లి ఈ కార్యక్రమాలను,శారదాశ్రీనివాసన్ మాటలు విని సాంత్వనపొందేవాడిని. ఈ విధంగా మా నాన్నగారు రేడియో తెచ్చి నాకు ఎంతో మేలు చేశారు. రేడియోతో నా బాల్యం బాగా గడిచిపోయింది.

విద్యాభ్యాసం: నేను మొదటిసారిగా 1965లో మలక్పేటలోని అంధుల పాఠశాలలో చేరాను. నేను పాఠశాలలో లేటుగా జాయిన్ కావడానికి కారణం మా నాన్నగారి భయం. నా చూపు కోసం మా నాన్నగారు మద్రాస్ అపోలో హాస్పిటల్ కి రాయవెల్లూరు హాస్పిటల్ కి తీసుకువెళ్లారు. అక్కడ వాళ్ళు చూపు వస్తుందని చెప్పారు.అయితే వాళ్ళు ఇచ్చిన మరో సలహా ఏంటంటే నన్ను స్కూల్లో జాయిన్ చేయమని అయితే మా నాన్నగారు నేను ఎలా ఉండగలుగుతానని అనుకున్నారో ఏమో నన్ను వెంటనే పాఠశాలలో జాయిన్ చేయలేదు. రెండోసారి హాస్పిటల్ కి వెళ్ళినప్పుడు మరోసారి డాక్టర్లు నన్ను అంధుల పాఠశాలలో చేర్పించమన్నారు అప్పుడు నా వయసు 12 సంవత్సరాలు. అప్పుడు మా నాన్నగారు నన్ను పాఠశాలకు తీసుకెళ్లారు కానీ వాళ్ళు జాయిన్ చేసుకోమన్నారు. అయితే మా నాన్నగారు కొన్ని రికమండేషన్లతో నన్ను జాయిన్ చేశారు.అలా నా విద్యాభ్యాసం 1965లో ప్రారంభమైంది నేను జాయిన్ అయిన రెండు సంవత్సరాలకి మా నాన్నగారు క్యాన్సర్ తో చనిపోయారు. అది నన్ను బాగా కలచివేసింది.మా నాన్నగారు లేకపోవడం నాకు తీరనిలోటు.ఆ సమయంలో నేను ఇంటికి వచ్చాను. చదువులో కూడా కొంత గ్యాప్ వచ్చింది.నేను 1968లో ప్రైవేటుగా 8వ తరగతి పాసయ్యాను.1971లో ఉస్మానియా మెట్రిక్ పాసయ్యాను. 1972లో పియుసి పూర్తయింది.1972-74 వరకుDOL ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్తు కళాశాలలో విద్యాభ్యాసం చేశాను ,1975 లో తెలుగు విశారద,పండిట్ శిక్షణ పూర్తిచేశాను,1973-76 లో సికింద్రాబాద్ ఆర్ట్స్ అండ్ సైన్స్ కాలేజీలో డిగ్రీ పూర్తి చేశాను, 1976-78లో ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో M.A.తెలుగు పూర్తి చేసి చదువులో నా స్నేహితులను అందుకోగలిగాను. తరువాత జూనియర్ లెక్చరర్(1978-98) గా, డిగ్రీ లెక్చరర్(1998-2012) గా విధులు నిర్వర్తించాను.

ప్రశ్న 4.చదువులో మీకు మిత్రుల సహాయం ఎలా వుండేది?

ఒక సందర్భంలో నందిని సిధారెడ్డి గారు ఏమంటారంటే “కోట్ల రూపాయలు సంపాదించుకోవచ్చు కానీ ఒక మంచి మిత్రుడిని సంపాదించుకోవడం కష్టమని”. అది కష్టాలలో ఆదుకునే స్నేహితుడు కావాలి,మనోధైర్యాన్నిచ్చే స్నేహితుడు కావాలి అంటాడు. నిజమే స్నేహితుడనే పదానికి అర్థం అదే కదా! నాకు కూడా నా జీవితంలో మంచి స్నేహితులు తారసపడ్డారు నేను అంధుల పాఠశాలలో ఉన్నప్పుడు ఆదినారాయణతో నా స్నేహం కుదిరింది.ఇతనిది ఆంధ్రా ప్రాంతం. మేము సన్నిహితంగా ఉండేవాళ్లం. మా స్నేహాన్నిచూసి హాస్టల్లో మా ఇద్దరిని జంటకవులు అనేవాళ్ళు. నిజానికి నాకు మనోధైర్యాన్ని ఇచ్చింది ఆయనే. కర్ర పట్టి ఏ విధంగా నడవాలో నేర్పింది ఆయనే. కర్రపట్టి నడుస్తున్నప్పుడు గోడ దగ్గర కొడితే ఒక రకంగా శబ్దం వస్తుంది. తారు రోడ్డుపైన కొడితే ఒక రకమైన శబ్దం వస్తుంది. బస్ పక్కన కొడితే ఇంకొక రకమైన శబ్దం వస్తుంది,బైక్ పక్కన కొడితే మరొక రకమైన శబ్దం వస్తుంది. ఇలా కర్రతో కొట్టినప్పుడు వచ్చే శబ్దాలను ఎలా ఉంటాయి, నడిచేటప్పుడు మనం ఎలాంటి జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి అనే విషయాలను, అదేవిధంగా ఎత్తుపల్లాలలో ఏ విధంగా నడవాలో కూడా చెప్పేవాడు .నేనెప్పుడైనా పరీక్షల కోసం హైదరాబాద్ వెళ్ళినప్పుడు అక్కడ వారం రోజులు వుండవలసిన వచ్చేది. ఆ సమయంలో తను నాకు భోజనసదుపాయం కల్పించి,పుస్తకాలిచ్చి ఎంతో సహాయం చేసేవాడు. ఎగ్జామ్ కు ఏ విధంగా ప్రిపేర్ కావాలో,ఎలా రాస్తే ఎక్కువ మార్కులు వస్తాయో ఇలాంటి విషయాలను చెప్తుండేవాడు. నాకు దొరికిన మంచి మిత్రుడు తను. ఇదే తరగతిలో మోహన్ రావు అనే స్నేహితుడు వుండేవాడు.అతను కూడా నాకు సహాయపడ్డాడు.అదే విధంగా పీజీలో ఉన్నప్పుడు తుపాకుల సిద్ధారెడ్డి (కర్నూల్)అని మరో మిత్రుడు పరిచయమయ్యాడు.ఇతను పీజీ ఎగ్జామ్స్ కి ఎలా ప్రిపేర్ కావాలో చక్కని సూచనలు చేసేవాడు. ఇలా ఒక్కొక్క దశలో ఒక్కొక్కరు పరిచయమై నా గమ్యం చేరుకోవడానికి ఎంతో సహాయపడ్డారు.వారికి హృదయపూర్వక ధన్యవాదాలు.

ప్రశ్న 5 మీరు జీవితంలో ఎన్నోసార్లు ఒంటరి ప్రయాణం చేశారు. మీకు ఆ ధైర్యం ఎలా వచ్చింది? ఎప్పుడూ భయం వేయలేదా?
నేను హైదరాబాద్ లో ఉన్నప్పుడు నెలకోసారైనా ఇంటికి ప్రయాణించాల్సి వచ్చేది.ఆ సమయంలో నన్ను ఆర్థిక సమస్యలు వెంటాడేవి. అందుకే నేను ఎక్కువగా రైలు ప్రయాణం చేసేవాడిని.ఎందుకంటే మాకు టికెట్టు కన్సెషన్ ఉండేది. రైలు ప్రయాణంలో ఇంటికి వెళ్ళాలంటే అక్కన్నపేటలో దిగాలి.అక్కడ దిగేసరికి ఒక్కోసారి అర్ద రాత్రి 12 గంటలయ్యేది. ఆ సమయంలో రైలు పట్టాలు దాటేటప్పుడు విపరీతమైన భయంవేసేది.అయినా ఆర్థిక సమస్యల ముందు అవేం పెద్ద సమస్యలు కావని ముందుకు వెళ్లే వాడిని. అంతేకాకుండా నాకు కష్టం వచ్చినప్పుడల్లా నా గమ్యం గుర్తొచ్చేది.గమ్యాన్ని చేరుకోవాలనే తీవ్రమైన కోరికే నా లోపల భయాన్ని పోగొట్టేది. నిజానికి ఆ సమయంలో మాకు 30 ఎకరాల వ్యవసాయ భూమి ఉండేది,డబ్బు కూడా ఉండేది కానీ నా ఆత్మాభిమానం మా వాళ్ళని అడగనిచ్చేది కాదు,వాళ్లూ అర్థం చేసుకొని తగినంత మొత్తం ఇచ్చేవాళ్ళు కాదు. ఆ సమయంలో డబ్బుల విషయంలో తీవ్రంగా ఇబ్బందులకు గురయ్యాను. ఆ ఇబ్బందులే నాకు జీవితంలో ఎన్నో పాఠాలు నేర్పాయి.ఎన్ని కష్టాలు ఉన్నా ముందడుగే వేశాను.అందుకే నన్నందరూ మొండివాడనేవారు.
ప్రశ్న:6 మీరు భూస్వామ్య కుటుంబం నుంచే వచ్చారు.మీరున్న పరిస్థితిలో ఏదైనా వ్యాపారం చేసుకోవచ్చు కానీ చదువుని గాఢంగా నమ్ముకొని దానివైపే అడుగులు వేశారు దానికి కారణం ఏమిటి?

వ్యవసాయం చేద్దామంటే తప్పకుండా నేను రోజు పొలానికి వెళ్ళాలి,జీతగాళ్ళ జీతాల వ్యవహారాలన్నీ కూడా చూసుకోవాలి.అది నాకు సాధ్యపడదు. నిజానికి నాకు మొదట్లో పాఠశాలకు వెళ్లడం ఇష్టం ఉండేది కాదు. నాకు రేడియో ద్వారా చాలా విషయాలు తెలిసేవి. అందువల్ల పాఠశాల అవసరం లేదనుకున్నాను. అంతేకాకుండా చదువుకున్న చాలామంది నా దగ్గరికి వచ్చి వార్తలు అడిగి తెలుసుకునేవారు. నాకు అప్పుడు కొంచెం గర్వంగా ఉండేది.అందువల్ల విద్య అనేది కేవలం పాఠశాలకు వెళ్తే మాత్రమే వచ్చేది కాదని, అది రేడియో ద్వారా కూడా నేర్చుకోవచ్చని అనిపించింది .కానీ మా నాన్నగారు మలక్ పేట అంధుల స్కూల్లో నన్ను జాయిన్ చేసినప్పుడు రేడియో కంటే కూడా చాలా విషయాలు స్కూల్లో తెలుస్తాయనే విషయం అవగతం అయింది నాకు. నన్ను హాస్పిటల్ తీసుకుపోయినప్పుడు మా నాన్నగారికి నన్ను స్కూల్లో జాయిన్ చేయమని అక్కడి డాక్టర్లు చెప్పేవారు.అలాగే వెంకటరెడ్డి సార్ గారు మా నాన్న గారితో చదువు ప్రాముఖ్యం చెప్పి నన్ను చదువులో ప్రోత్సహించమనేవారు. అందువల్ల మా నాన్నగారు ఇక నన్ను చదివించాలనే నిర్ణయాన్ని గట్టిగా తీసుకున్నారు . నీ అన్ని సమస్యలకు చదివే పరిష్కారం చూపెడుతుందని చదువే నువ్వు ఎదగడానికి దోహదపడుతుందని అందువల్ల నువ్వు తప్పకుండా చదవాలని మా నాన్నగారు నన్ను ప్రోత్సహించేవారు. ఆయన ప్రోత్సాహంతోనే నేను చదువుకోగలిగాను. నాకు ఎప్పుడైనా నిరాశ ఎదురైనప్పుడు మా నాన్నగారి మాటలని గుర్తు చేసుకొని పునరుత్తేజితున్నయ్యే వాడిని. మా నాన్నగారి మాటలతో ఎప్పటికైనా చదువులోనే విజయం సాధించాలని నేను దృఢంగా నిర్ణయించుకున్నాను. నా సమస్యలన్నింటికీ చదువే పరిష్కారం చూపెడుతుందని,చదువే సమాజంలో గౌరవాన్ని పెంచుతుంది అర్థమైంది.అందుకే నేనెప్పుడూ చదువును వదలలేదు.నాకు చదువులో మా చెల్లెలు, మిత్రులు జగన్మోహన్ రెడ్డి, లెక్కలు చేయడానికి షాప్ లోని మిత్రుడు, ఇంగ్లీష్ నేర్చుకోవడానికి మా ఊర్లో నిజాం చేత బహిష్కరణ గురైన స్వామీజీ, శివరాం సార్ గార్లు సహాయపడ్డారు. అలాగే స్క్రైబర్స్ కూడా ఎంతో సహాయపడ్డారు. ప్రధానంగా లెక్కల పరీక్షల్లో స్క్రైబర్స్ చేసిన సహాయాన్ని నేను ఎప్పుడూ మర్చిపోలేను వారికి నా ధన్యవాదాలు.

ప్రశ్న:7 ప్రస్తుతం అంధుల పాఠశాలల్లో ఇంకా ఎలాంటి సౌకర్యాలు కల్పిస్తే బాగుంటుందని మీరు భావిస్తున్నారు?

నిజాం రాజు ఒకరకంగా అంధులకు ఎంతో మేలు చేశాడని చెప్పవచ్చు. అతను ముందుగా స్వచ్ఛంద సంస్థల ద్వారా అంధుల పాఠశాలను స్థాపించాడు. మొదట్లో డఫ్ అండ్ డం పాఠశాలలుండేటివి అందులో వికలాంగులు,అంధులు అందరూ కలిసి ఉండేవాళ్ళు .తర్వాత కాలంలో వేరు వేరుగా అంటే అంధుల పాఠశాలలుగా,డఫ్ అండ్ డం పాఠశాలలుగా వేరు చేసి నడపబడ్డాయి. ఇవి ఎంతోమందికి మేలును చేకూర్చాయి.ఎంతోమంది జీవితాలను నిలబెట్టాయి. అంధుల పాఠశాలల్లో నిజానికి అప్పటికంటే ఇప్పుడు ఎక్కువ సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. అయితే ఇప్పుడు అంధులకు జంతువులు ఏ విధంగా ఉంటాయో తెలిసేలా, వాటి మోడల్ బొమ్మలను ఆ పాఠశాలలో ఏర్పాటు చేస్తే వాళ్లు స్పర్శ జ్ఞానం ద్వారా తెలుసుకోగలుగుతారు. అంతేకాకుండా విజ్ఞాన విషయాలను అందించే ఇప్పుడున్న పరికరాలను వాళ్ళకి అందుబాటులోకి తేవాలి. అప్పుడు వారు కూడా మిగతా వాళ్ళతో సమానంగా ముందుకు వెళ్ళగలుగుతారు.

ప్రశ్న:8 మీరు సాహిత్యం వైపు మళ్ళడానికి కారకులు ఎవరు? మీ పూర్వీకులలో ఎవరైనా సాహిత్యకారులు ఉన్నారా?
పూర్వీకులలో సాహిత్య కారులు ఉంటేనే మనకు సాహిత్యం అలవడుతుందనేది సరైనది కాదు. ఉదాహరణకు సి.నారాయణ రెడ్డి గారు,నందిని సిద్ధారెడ్డి గార్ల కుటుంబాలలో వీళ్ళకంటే ముందు ఎవరు సాహిత్య కారులు లేరు.మా కుటుంబంలో కూడా సాహిత్య కారులు ఎవరూ లేరు. అయితే మా నాన్నకి మాత్రం చదువంటే చాలా ఇష్టం ఉండేది. మా నాన్నగారు కాంగ్రెస్ నాయకులు,పుస్తకాలు బాగా చదివేవారు. అందులో ప్రధానంగా స్వామి దయానంద సరస్వతి రాసిన “సత్యార్థ ప్రకాశిక”గ్రంథాన్ని రోజు ఆరు పేజీల చొప్పున చదివేవారు అలాగే మా ఇంట్లో పెట్టె నిండా ఉర్దూ పుస్తకాలు ఉండేవి. వాటిని కూడా చదివేవారు. అలా మా నాన్నగారు చదివేవారు ,నేనేమో రాస్తున్నాను మా నాన్నగారి చదివే అలవాటే నేను చదువుకోవడానికి, రాయడానికి కారణం అనుకుంటున్నాను‌.మనకి ఒక్క బ్రాహ్మణులలో లో తప్ప ఇంకా మిగతా ఏ కులాలలో కూడా వాళ్ల పూర్వీకులు ఎక్కువగా చదువుకున్నట్టు సాహిత్య కారులైనట్టు నాకైతే కనిపించలేదు.

ప్రశ్న:9 మీ జీవితంలో మిమ్మల్ని ప్రభావితం చేసిన వ్యక్తులు ఎవరు?

నిజానికి ప్రతి ఒక్కరి జీవితంలో ఎవరో ఒకరు ప్రభావితం చేస్తే వ్యక్తులు కనిపిస్తారు. నన్ను కూడా ప్రభా చేసిన వారున్నారు.అందులో మొదటగా మా నాన్నగారు. మా నాన్నగారి వ్యక్తిత్వం నన్ను ఎంతగానో ప్రభావితం చేసింది. మా నాన్నగారు 10 సంవత్సరాలు మా ఊరికి సర్పంచ్ గా ఉన్నారు.ఆ సమయంలో అతను ఎన్నో సంస్కరణలు చేపట్టాడు.ఉదాహరణకి లేబర్స్ కి హాలిడే ప్రకటించడం,అంతేకాకుండా ఎవరైనా పంచాయతీ చెప్పమని వచ్చినప్పుడు వారికి జరిమానా విధించేవాడు కాదు.ఎందుకంటే వారివి అప్పటికే చితికిపోయిన బతుకులు. కష్ట సమయంలో ఏ విధంగా ఉండాలి,గమ్యం చేరడం కోసం కోసం ఏ విధంగా ముందుకెళ్లాలి మొదలైనవన్నీ మా నాన్నగారి నుంచే నేర్చుకున్నాను. ఇక రెండవది రేడియో నా జీవితంలో రేడియో చాలా ప్రముఖ పాత్ర వహించింది. రేడియోలో వచ్చే నాటకాలు ఆ నాటకాలలోని మంచి విషయాలు నన్ను ఎంతగానో ప్రభావితం చేశాయి. నాకు అది విజ్ఞానాన్ని అందివ్వడమే కాకుండా నా గమ్యం వైపు ముందుకెళ్లేలా ప్రేరేపించింది. నాకెప్పుడూ నిరాశ కలిగిన నేను రేడియో వినేవాడిని. ఈ విధంగా నేను మా నాన్నగారు మరియు రేడియో నాటకాలద్వారా ద్వారా ఎక్కువగా ప్రభావితమయ్యాను.

ప్రశ్న:10 సాహిత్యంలో మిమ్మల్ని ప్రభావితం చేసిన వ్యక్తులు ఎవరు?

నేను మలక్ పేటలో చదువుతున్నప్పుడు నాకు తెలుగు సాహిత్యంతో పెద్దగా పరిచయం లేదు,తర్వాత కాలంలో అంటే PUC లో తెలుగు ఆప్షనల్ సబ్జెక్టు కావడంతో చదివేవాడిని. ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్తులో DOL చదవడం ద్వారా,M.A తెలుగు చదవడం ద్వారా నాకు సాహిత్యం పై కొంత అవగాహన కలిగింది. అంతకంటే ముందే నాకు రేడియో పరిచయమైంది కాబట్టి నాకు చాలావరకు దాని ద్వారానే సాహిత్యం పరిచయమైంది.నాకు సాహిత్యంలో ప్రాచీన సాహిత్యం రామాయణ,మహాభారతాలకంటే కంటే ఆధునిక సాహిత్యం అంటే ఎక్కువగా ఇష్టం.ఎందుకంటే ఆధునిక సాహిత్యంలో అభ్యుదయపథం వుంటుంది. అభ్యుదయ భావాలతో సాహిత్యం సృజించిన గురజాడ గారు కన్యాశుల్కం నాటకంలో, ముత్యాల సరాలలో బాల్యవివాహాలను ఖండించాడు.శ్రీశ్రీ కార్మికుల,కర్షకుల పక్షాన కవిత్వం రాశాడు,దాశరథి కృష్ణమాచార్య అగ్నిధార, రుద్రవీణ ద్వారా ఉద్యమ స్ఫూర్తి రగిలించాడు అప్పటి పరిస్థితులలో నిజాం వ్యతిరేకంగా కవిత్వం రాయడం సాహసమనే చెప్పాలి. ఆయన తిరుగుబాటు తత్వం నన్ను ఆకర్షించింది‌. జాషువా తన “గబ్బిలం” కావ్యంలో కుల వ్యవస్థను ఖండించాడు. ఆయన ఎప్పుడూ నిమ్న వర్గాల గురించే కవిత్వం రాసేవాడు. నాకది బాగా నచ్చింది. దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి గారు భావ కవిత్వంలో ఓలలాడించాడు. తన ఊహ ప్రేయసి ఊర్వశి పై ఎంతో అద్భుతమైన కవిత్వాన్ని రాశాడు. అది చదువుతున్నంతసేపు మనం కూడా అతనితోనే ప్రయాణిస్తాం. సినారె గారి కవిత్వంలో ప్రణయతత్వం ఉంటుంది.నాగార్జున సాగరంలో దాన్ని చూడవచ్చు. అదేవిధంగా కర్పూర వసంత రాయలు కావ్యం లో లకుమ పాత్ర చిత్రణ అద్భుతంగా ఉంటుంది.ఆయన రచనలు మోటివేషనల్ గా ఉంటాయి. ఈ విధంగా ఒక్కొక్కరు ఒక్కొక్క రకంగా నాపై ప్రభావం చూపారు.

ప్రశ్న:11. మీ జీవితాన్ని నవలగా రాయాలని ఎప్పుడు అనిపించింది? ఎందుకు అనిపించింది?
నేను చిన్నతనం నుండి ఎక్కువగా ఒంటరిగా ఉండడం వల్ల బాగా ఆలోచించే వాడిని, స్పందించడమంటే ఇష్టపడేవాడిని, చర్చించడం అంటే ఇష్టపడేవాడిని. నేను చిన్నప్పటినుండి ఎక్కువగా నాటకాలు వినేవాడిని కాబట్టి అందులోని పాత్రలను బాగా గమనించేవాడిని, మాటలను కథలను వినేవాడిని. అంతేకానీ రాసేవాడినికాదు. అసలు నాకు 12 సంవత్సరాల వయసు వచ్చేవరకు చదువు అనేది ఒకటి ఉంటుందని తెలియదు. అంధుల పాఠశాలలోచేరిన తర్వాత బ్రెయిలీ లిపి నేర్చుకున్నాను. ఆ తర్వాతే చిన్న చిన్న కథలను రాయడం సాధన చేశాను. నేను లెక్చరర్ అయిన(1978) తర్వాత నా జీవితంలోని ముఖ్యమైన సంఘటనలను,పరిస్థితులకు అనుగుణంగా మారే మనుషులను, అవకాశవాదులను, కొందరు అధికార దర్పంతో జీవితాలను ఎలా శాసిస్తారో మొదలైన విషయాలను క్షుణ్ణంగా పరిశీలించి డైరీలో రాసేవాన్ని. నాకు డిగ్రీ లెక్చరర్ గా ప్రమోషన్ వచ్చాక(1998) నందిని సిధారెడ్డి గారితో సాన్నిహిత్యం పెరిగింది. అతను ఒక రోజు “నువ్వు నీ జీవితంలో జరిగే ముఖ్య సంఘటనలను డైరీలో రాస్తున్నావు కదా!వాటి ఆధారంగా నీ జీతాన్ని నవలగా రాస్తే బాగుంటుంది”అని సలహా ఇచ్చాడు.ఆ ఆలోచన నాకు నచ్చింది.నేను నా జీవితాన్ని కథలుగా చెప్పడం సాధ్యం కాదు,నాటకంగా చెప్పలేను ,కాబట్టి నవలగానే రాయాలనుకున్నాను. దీని కారణమేంటంటే నవల విస్తృతి పెద్దది.నేను అప్పటికే ఉన్నవ లక్ష్మీనారాయణ గారి”మాలపల్లి”వట్టి కోట ఆళ్వారు స్వామి గారి” ప్రజల మనిషి”వాసిరెడ్డి సీతాదేవి గారి “మట్టి మనుషులు”,బుచ్చిబాబు గారి “చివరకు మిగిలేది” మొదలైన నవలలు చదివాను కాబట్టి నవల రాయగలననిపించింది. అయితే అయితే మరి నా నవల కేవలం నా జీవితాన్నిమాత్రమే కాకుండా అప్పటి చారిత్రక, సాంస్కృతిక అంశాలను ప్రతిబింబించాలనుకున్నాను. దాదాపు 2000 సంవత్సరం నుండి 2012 వరకు నా యొక్క డైరీ ఆధారంగా నవలను బ్రెయిలీ లిపిలో రాసుకున్నాను.మామూలు పేజీలలో 500 పేజీలు అయితే బ్రెయిలీ స్క్రిప్ట్ లో 3000 పేజీలలో పూర్తయ్యింది‌.

ప్రశ్న:12, ఈ నవల రాయడంలో మీకు సహాయపడింది ఎవరు ?

ముందుగా నవలను నేను బ్రెయిలీ స్క్రిప్ట్ లో రాసుకున్నాను.అప్పుడు ఎవరు సహాయపడలేదు.అది నా జీవితంలో జరిగిన సంఘటనల ఆధారంగా రాసుకున్నాను. అయితే అది చూపు ఉన్న వాళ్లకు చదవడం సాధ్యం కాదు గనక దానిని వాళ్ళకు కూడా చేరువ చేయాలనే ఉద్దేశంతో పుస్తకంగా బయటకు తీసుకురావాలనుకున్నాను. ఈ క్రమంలో నా శిష్యుడు మహేందర్ రెడ్డి ఒక మూడు అధ్యాయాల వరకు రాశాడు. తర్వాత ఎందుకో అది పూర్తి కాలేదు. ఇక నా నవల బయటకు రాదేమోనని అనుకున్నాను. దీనికి పరిష్కారం ఎట్లా అని ఆలోచించే క్రమంలో నేను ఒక వాయిస్ రికార్డర్ కొన్నాను.అందులో నా బ్రెయిలీ స్క్రిప్ట్ లో రాసుకున్నదాన్ని పూర్తిగా రికార్డు చేసుకున్నాను. ఎప్పుడైనా నా మనవడో మనవరాలో ఇది విని వాళ్లైనా పుస్తకంగా బయట తీసుకొస్తారని చిన్న ఆశ ఉండేది. ఎందుకంటే అన్నమయ్య కూడా తను పాటలు పాడుకుంటూ పోయేవాడు వాటిని లిఖితబద్దం చేసింది మాత్రం తన వారసులే.. అలాగే నా వాళ్ళు కూడా బయటకు తీసుకొస్తారని అనుకున్నాను. కరోనా సమయంలో ఒకసారి నా శిష్యురాలు ధూళిపాల అరుణ నాకు ఫోన్ చేసినప్పుడు మాటల మధ్యలో నా నవల విషయం ప్రస్తావనకు వచ్చింది అప్పుడు ఆమె ఈ నవలను నేను రాస్తాను సార్ అని ముందుకు వచ్చింది. అయితే నేను వాయిస్ రికార్డర్ లో భద్రపరచిన ఈ నవలను ఆమెకి పెన్ డ్రైవ్ ద్వారా పంపించాను. దాని ద్వారా వినుకుంటూ రాయడం ఆమెకు కొంత ఇబ్బందిగానే అనిపించింది. తర్వాత అలా కాదని నేను ప్రతిరోజూ కొంత డిక్టేట్ చేస్తుంటే ఆమె రాసేది. ఇట్లా 2019 నుండి 2021 వరకు ఆమె నవల రాయడం పూర్తి చేసింది. దీనిని టిడిపి చేసే బాధ్యతను తన మిత్రురాలు వల్లి తీసుకుంది.నిజంగా వీళ్ళు లేకపోతే నా నవల బయటకు వచ్చేది కాదు. వీరికి ఈ ఇంటర్వ్యూ ద్వారా హృదయపూర్వక ధన్యవాదాలు తెలుపుతున్నాను. మేము ఈ నవల ఇంత పెద్దగా అవుతుందని అనుకోలేదు. నందిని సిధారెడ్డి గారు ఈ నవలను డెని సైజులో ప్రింట్ చేయమన్నారు అలా చేస్తే 600 పేజీల వరకే అవుతుందన్నారు. రోమ్ సైజులో చేస్తే 500 పేజీల్లో పూర్తవుతుందన్నారు అందువల్ల దీన్ని రోమ్ సైజులోనే ప్రింట్ చేయమన్నాను. దానికి ముఖచిత్రం నుండి పూర్తయ్యే వరకు నా శిష్యురాలు ధూళిపాల అరుణనే పూర్తి బాధ్యత తీసుకుంది. ఆమెకు మరొక్కసారి ధన్యవాదాలు తెలుపుకుంటున్నాను.నాకు శిష్యులు ఇప్పుడే కాదు చాలా సందర్భాల్లో ఎంతో సహాయం చేశారు. ఉదాహరణకు ఢిల్లీలో మహాభారతంపై సదస్సు జరుగుతున్నప్పుడు నన్ను ప్రసంగించమని నా శిష్యురాలు ఊర్మిళ కోరింది. నాకు సాధ్యం కాదు అనుకున్నాను. అయితే ఆమెనే కోఆర్డినేటర్ తో మాట్లాడి నేను ప్రసంగించడానికి అవకాశం కల్పించింది. నేను ఢిల్లీలో ఉన్న మూడు రోజులు నాకు ఎంతో సహాయం చేసింది. ఆ రోజు నేను మహాభారతంలోని స్త్రీ పాత్రలపై మాట్లాడాను. అది నా జీవితంలో గొప్ప అచీవ్ మెంట్ గా భావిస్తాను. అంతే కాకుండా నేను కాలేజీ వెళ్తున్నప్పుడు నన్ను కాలేజీ వరకు తీసుకురావడానికి ఒక్కొక్క దశలో ఒక్కో విద్యార్థి ఇలా ఎందరో నాకు నా శిష్యులు సహాయం చేశారు వారికి ధన్యవాదాలు.

ప్రశ్న:13, మీ నవల ఒక చారిత్రక డాక్యుమెంట్ లా అనిపిస్తుంది అలా రాయడానికి కారణం ఏమయ్యుంటుంది.?
నేను నవల రాసేముందు కొన్ని నవలలు చదివాను అందులో ఉన్నవ లక్ష్మీనారాయణ గారి “మాలపల్లి” నవల బుచ్చిబాబు గారి “చివరికి మిగిలేది” నవల వాసిరెడ్డి సీతాదేవి గారి “మట్టి మనుషులు” చాలా బాగా అనిపించాయి. ఈ నవలలు చదివిన తర్వాత నవలకి ఒక లక్ష్యం అంటూ ఉండాలని అర్థం అయింది. అంతేకాకుండా అప్పటి పరిస్థితులను కూడా వివరిస్తే ఇంకా బాగా అర్థమవుతుందని తెలిసింది.
నా జీవితంలో ఎన్నో సమస్యలు ఉన్నాయి, వాటిని పరిష్కరించుకుంటూ వచ్చాను. నా జీవితంలో ఎన్నో సవాళ్లు ఎదురయ్యాయి వాటిని ఎదుర్కొన్నాను. నవల రాసేటప్పుడు అందులోని సమస్యలను చర్చించేటప్పుడు దాని వెనుకున్న నేపథ్యం చెప్తే ఆ సమస్యగురించి పూర్తిగా పాఠకులకు అర్థమవుతుందని, అలాగే ఆ కాలంనాటి సాంఘిక ఆర్థిక రాజకీయ పరిస్థితులు కూడా ముందుతరాలకు తెలియాలనే ఉద్దేశంతో అలాంటి అంశాలను ప్రస్తావించాను. బతుకమ్మ పండుగ గురించి చెప్పేటప్పుడు దాని పుట్టుపూర్వోత్తరాల గురించి వివరించాను, నేత పనివారీ మగ్గం గురించి వివరించాను.అలాగే బెల్లం ఏ విధంగా తయారవుతుంది దానికుపయోగించే పరికరాలు ఏమిటి అనే విషయాలను,కులం ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాని పుట్టుపూర్వోత్తరాలు-సమాజంపై దాని ప్రభావాన్ని వివరించాను. ఇవే కాకుండా అవసరమైన సందర్భాల్లో చాలా చారిత్రక అంశాలను ప్రస్తావించాను. ఇదంతా ముందు తరాల వారికి తెలియడం కోసమే.

ప్రశ్న: 14. మీకు ఈ నవల రాయడంలో ప్రతిబంధకాలు ఏమైనా ఏర్పడ్డాయా?

నేను నా జీవితంలోని ముఖ్య సంఘటనలన్నింటినీ డైరీలో రాసుకున్నాను కాబట్టి వాటి ప్రకారం నేను నవలను మొదట బ్రెయిలీ స్క్రిప్టులో రాసుకున్నాను. అప్పుడు నాకు ఎలాంటి ప్రతిబంధకాలు ఎదురు కాలేదు. కానీ అది చూపు ఉన్నవారు చదివేలా బయటికి రావాలంటే మాత్రం ఎన్నో ప్రతిబంధకాలు ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుందని తెలుసు. ఎందుకంటే నేను చెప్పిన దాన్ని రాయాలి,టిడిపి చేయించాలి,దాంట్లోని తప్పొప్పులను చూడాలి,ముఖచిత్రాన్ని వేయాలి ఇంత తతంగం ఉంటుంది. మరి ఇవన్నీ ఎలా చేస్తానో అని అనుకున్నాను. కానీ ఈ సమస్యలన్నింటినీ దాటుకొని నవల బయటకు వచ్చిందంటే దానికి పూర్తి కారణం ధూళిపాల అరుణ. ఆమె పడ్డ శ్రమ అంతా అంతా కాదు నేను చెప్పడం వరకే ఆపై పూర్తి బాధ్యత ఆమెనే తీసుకుంది. ముఖచిత్రం పైన ఉండే ఆ డిజైన్ రూపకల్పన చేసింది అరుణ మేనల్లుడు ప్రవీణ్. చాలా చక్కగా వేయించింది. నవల వెలువడడంలో పూర్తి బాధ్యత అరుణనే తీసుకుంది కాబట్టి ఆమెకు ఎన్నిసార్లు కృతజ్ఞతలు చెప్పిన తక్కువే.అందుకే ఈ నవలను ఆమెకే అంకితం ఇచ్చాను.

ప్రశ్న:15. నవల చదువుతున్నంత సేపు మీరు స్త్రీ పక్షపాతి లాగా కనిపిస్తారు. దాని కారణాలు ఏమైనా ఉన్నాయా?
ఎంత పెద్ద వాళ్ళయినా వాళ్ళ చిన్నతనంలో తల్లి దగ్గరే పెరుగుతారు తల్లి చూపే ప్రేమను ఆస్వాదిస్తారు.ఇది సాధారణ విషయమే కానీ నా జీవితంలో నేను అందరికంటే కొంచెం ఎక్కువగా తల్లి దగ్గరే గడిపాను. ఎందుకంటే నాకు చూపు లేదు కాబట్టి బయట ఆడుకోలేను. అందువల్ల ఇంట్లోనే ఎక్కువ ఉండేవాణ్ణి. మా అమ్మనే నన్ను జాగ్రత్తగా చూసుకునేది.అమ్మలోని తియ్యదనం అర్థమైందప్పుడు. నా జీవితంలో రేడియో ఆర్టిస్ట్ శారదా శ్రీనివాసన్ నన్ను ఎంతగానో ప్రభావితం చేసింది.ఆమె రేడియోలో మాట్లాడిన మాటల ద్వారా నేను ఎంతో ఉత్తేజం పొందేవాన్ని. ఎప్పుడు బాధ కలిగినా ఆమె మాటలు వింటూ సాంత్వన పొందేవాన్ని. నాలోని చాలా ఊహలకి కారణం ఆమె తీయనైన మాటలే. బహుశా ఇది కూడా ఇంకొక కారణం అయి ఉంటుంది.ఇక నాకు చిన్నతనంలో ఎక్కువగా అక్కయ్యలతో గడపడం వలన స్త్రీల మనస్తత్వాన్ని దగ్గరగా చూసి అవకాశం కలిగింది. నిజానికి స్త్రీ మన జీవితాల్లో అక్కగా, చెల్లిగా,అమ్మగా,భార్యగా ఎన్నో రకాల పాత్రలు పోషిస్తుంది.మనం ఏ విషయమైనా ముందు అమ్మతో చెప్తాము. నేను ఇంకెక్కువ ఎందుకంటే నాకు మా నాన్నంటే భయం. నేను ప్రతి విషయాన్ని అమ్మతో పంచుకునేవాన్ని. మా అమ్మ నా సమస్యలను తీర్చడానికి ప్రయత్నం చేసేది అప్పుడు అమ్మ మీద మంచి అభిప్రాయం కలిగింది. నా చిన్నతనంలో మా ఇంటికి చుట్టుపక్కల ఉండే స్త్రీలు వచ్చి తమ బాధలన్నింటిని మా అమ్మతో పంచుకునేవారు. నేను ఇంటి పై గదిలోనుండి వినేవాడిని.అదేవిధంగా పంచాయతీ కోసం మా నాన్నగారి దగ్గర ఎప్పుడూ జనాలు ఉండేవారు అందులో ఎక్కువ మంది తమ భర్తల చేత బాధింపబడ్డ స్త్రీలే….వాళ్ల గోడు విన్నప్పుడు నా మనసు చివుక్కుమనేది. ఆడవాళ్లు ఇన్ని కష్టాలు ఎదుర్కొంటారా? ఎన్ని కష్టాలు ఎదుర్కొన్నా వాళ్లు మళ్లీ భర్త కోసం,పిల్లల కోసం ఆలోచిస్తారు. వాళ్ళది ఎంతో గొప్ప మనసు అని అనుకునేవాన్ని. అలా స్త్రీల పట్ల నాకు జాలి వేసేది,తర్వాత గౌరవం పెరిగింది. సాధారణంగా మగవాళ్ళు బయట పని చేసి వచ్చి హాయిగా విశ్రాంతి తీసుకుంటారు. కానీ స్త్రీలు బయట కూలి పనికి వెళ్లి వచ్చి మళ్లీ ఇంటికి రాగానే ఇంటి పనులు చూసుకుంటారు. నిజానికి వాళ్లు కుటుంబంకోసం యంత్రంలాగ పనిచేస్తారు. వారికి ఎంత కృతజ్ఞతలు చెప్పినా తక్కువే.వారి ఓపికకు జోహార్లు. నాకు స్త్రీల జీవితం ఎంతో ప్రేరణనిచ్చేది. ఎందుకంటే వాళ్లు గృహబంధీలుగానే ఉంటారు, నేనూ గృహబంధీనే . వాళ్లకి లేని బాధలు నాకెందుకు అనుకునేవాన్ని నాకు ఏదైనా బాధ వచ్చినప్పుడు వాళ్ళతో పోల్చుకొని కొంత సంతృప్తి పడేవాడిని. నా జీవితంలో అడుగడుగునా నాకు ఎక్కువగా సహాయపడింది స్త్రీలే.అంతెందుకు ఈ నవల బయటకు రావడానికి కారణం కూడా ధూళిపాల అరుణ మరియు వల్లిలే కారణం కదా ! అందువలన నేను స్త్రీపక్షపాతిలాగా కనిపిస్తాను.

ప్రశ్న:16. ఈ నవలలో మీరు భగ్న ప్రేమికులుగా కనిపిస్తారు. మరి మీ ప్రేమ విఫలం కావడంలో కులం పాత్ర ఏమిటి? అసలు కులం పైన మీ అభిప్రాయం ఏమిటి?
ఆర్యుల రాకపూర్వం కుల వ్యవస్థ ఇంత ఉండేది కాదు.వాళ్ళువాళ్ళ మనుగడ కోసం ఈ కుల వ్యవస్థను సృష్టించారు. వాళ్ళు మనుస్ర్మతిలో అన్ని అంశాలను వాళ్లకు అనుకూలంగా రాసుకున్నారు.విభజించి పాలించడానికి పునాదులు వేసింది వాళ్లే.ఇది నేడు శాఖోపశాఖలుగా విస్తరించి కూలకుండా తయారైంది. నా ప్రేమ విఫలంకావడంలో కూడా కులం ముఖ్యమైన పాత్ర వహించింది. నేను చదువుకుంటున్న రోజుల్లో నా వద్దకు మా వాళ్లు పెళ్లి ప్రస్తావన తెచ్చారు. నేను మొదట వద్దన్నాను. ఎందుకంటే నాకు నా ఊహ సుందరి రేడియో ఆర్టిస్ట్ శారదా శ్రీనివాసన్ వుండనే ఉంది. ఆమె మాటలే నాకు ఎప్పుడు స్ఫూర్తినిచ్చేవి. ఒకవేళ పెళ్లి చేసుకోవాల్సి వస్తే అలా బాగా మాట్లాడే అమ్మాయిని చేసుకోవాలని కోరిక ఉండేది, అమ్మాయిల్లో అలాంటి ధైర్యం,అలాంటి మంచి స్వభావం,ఉండాలన్నదే నా కోరిక. ఆ స్వభావాలు ఆంధ్ర అమ్మాయిల్లో ఎక్కువగా కనిపిస్తాయని నా భావన. అలాంటి అమ్మాయిలు తెలంగాణలో దొరకదనేది నా నమ్మకం.నేను పెళ్లి చేసుకునే అమ్మాయి విషయంలో నాకు కొంత స్పష్టత ఉంది. నేను పెళ్లి చేసుకునే అమ్మాయి నాకు పుస్తకాలు చదివి పెట్టాలని,నాకు ధైర్యం చెప్పాలని,నా అంధత్వాన్ని అంగీకరించాలని అనుకున్నాను. అలాంటి అమ్మాయి దొరికితే మాత్రమే పెళ్లి చేసుకుంటాను అన్నాను.అప్పుడు మా గుమాస్తా హనుమంతయ్య మా ఇంటి పక్కన సంబంధం గురించి చెప్పాడు ఆ అమ్మాయి పేరు సాధన. వాళ్ళ నాన్న నర్సింగరావు, వెలమ కులస్తుడు.మా నాన్నగారితో చాలా స్నేహంగా ఉండేవాడు. ఆ అమ్మాయి అప్పుడప్పుడు మా ఇంటికి వచ్చేది మా అమ్మతో చాలాసేపు మాట్లాడేది. అప్పుడు నేను అంతగా పట్టించుకోలేదు కానీ పెళ్లి ప్రస్తావన రాగానే కొంచెం ఆమె మాటల మీద ఆసక్తి పెరిగింది . ఆ అమ్మాయిలో నేను అనుకున్న లక్షణాలు పూర్తిగా ఉన్నాయని తెలిసింది. బాగా గమనించి రెండున్నర సంవత్సరాల తర్వాత పెళ్లికి ఒప్పుకున్నాను.ఆ సమయంలో ఆమెతో జీవితం ఎలా ఉంటుందో ఊహించుకున్నాను, ఊహల్లో బతికాను,ఆమెతో పీకల్లోతు ప్రేమలో పడిపోయాను,ఇక సాధనే నా సరస్వము అనుకున్నాను. ఇక తీరా పెళ్లి పీటలెక్కే సమయంలో ఒక రెడ్డి కుల సంబంధం వచ్చింది,వాళ్ళు పేదవాళ్లు వెంటనే మా పెద్దవాళ్లు ప్రధానంగా మా బావ ఆ అమ్మాయిని పెళ్లి చేసుకోమన్నాడు .రెండున్నర సంవత్సరాల నా ప్రేమని ముక్కలు చేసి తలవంచుకుని వేరొక అమ్మాయి మెడలో తాళి కట్టమంటున్నాడు. అంటే నా అభిప్రాయాలపై వాళ్లకి గౌరవం లేదు అనుకున్నాను. వాళ్లకు కావాల్సింది కులమే. నేను ప్రేమించిన సాధన వాళ్ళ నాన్నకు రెండవ భార్య కూతురు,మొదటిభార్య చనిపోతే రెండవ భార్యగా బలిజకులస్తురాలిని పెళ్లి చేసుకున్నాడు. నాన్నమో వెలమ కులస్తుడు అమ్మేమో బలిజ కులస్తురాలు. కాబట్టి సాధనను కులం తక్కువ అన్నారు. అప్పుడు నేను మొదట్లో ఈ కులం గుర్తుకు రాలేదా ? అని ప్రశ్నించాను.వాళ్లు సమాధానం చెప్పలేదు. ఎవరు నా ప్రేమను అర్థం చేసుకోలేదు. పంచాయతీ పెద్ద చేత కూడా చెప్పి నన్ను ఒప్పించడానికి ప్రయత్నించారు.అప్పుడు నేను మహాభారతంలో కూడా కులాంతర వివాహాలు చాలా ఉన్నాయని శూద్ర కులస్తురాలైన అరుంధతిని వశిష్ఠుడు పెళ్లి చేసుకోలేదా? అని ఎదురు ప్రశ్నించాను. ఆయన ఏమీ సమాధానం చెప్పలేక వెళ్లిపోయాడు. అదే సమయంలో నాకు ఉస్మానియా మెట్రిక్ పరీక్ష ఫీజు డేటు దగ్గర పడుతుంది ,ఫీజు కట్టాలి నేను పెళ్లికొప్పుకుంటే మా బావ డబ్బులిస్తాడు, మా కుటుంబ సభ్యులు నాకు సహాయంగా ఉంటారు. లేకుంటే లేదు. మరేం చేయాలి అని నేను ఒక మూడు రోజులు విపరీతంగా మదనపడ్డాను. నిద్ర సరిగ్గా పట్టలేదు. భూమి బద్దలవుతున్నట్టు అనిపించింది.మనసు పడ్డ అమ్మాయిని వదిలి కులం కోసం మరో అమ్మాయిని పెళ్లి చేసుకోవడమా…ఊహించుకోలేకపోయాను. కానీ చివరికి మా పెద్దవాళ్ల అధికార దర్పమనే ఖడ్గానికి నా ప్రేమ ముక్కలైపోయింది. చివరికి రెడ్డి కులస్తుల అమ్మాయి తోనే నా పెళ్లి జరిగింది.జూదంలో ధర్మరాజు ద్రౌపదిని బలి చేసినట్టు నేను కూడా ఈ కులభూతానికి నేను ప్రేమించిన అమ్మాయిని బలి చేశాననిపించింది. నాకు మొదటి నుంచి కులం మీద మంచి అభిప్రాయం లేదు.ఎందుకంటే అది మనుషులను వేరు చేస్తుంది. నిజానికి నేను ఒక హరిజన అమ్మాయిని లేదా క్రిస్టియన్ అమ్మాయిని పెళ్లి చేసుకోవాలనుకున్నాను .ఎందుకంటే వాళ్ళ లోపల జాలి,దయ ఎక్కువగా ఉంటాయి.రెడ్డి కులస్తులకు అధికార దర్పం ఉంటుంది, అహంకారం ఉంటుంది. నేను లెక్చరర్ గా పని చేస్తున్నప్పుడు కూడా నన్ను క్లాస్ రూమ్ కి ఎక్కువగా తీసుకెళ్లింది నిమ్నకుల అమ్మాయిలే. కాబట్టి వాళ్ల మీద నాకు మంచి అభిప్రాయం ఉండేది. ఈ విధంగా కులం వేసిన కాటుకు నేను బలైపోయాను. ఈ కులం ఎప్పుడైతే నశిస్తుందో అప్పుడే మనిషి మనిషిగా నిలబడతాడు.

ప్రశ్న:17 మీ నవల చదువుతుంటే “అల్పజీవి,అంపశయ్య” నవలలు గుర్తొచ్చాయి,వాటిలో ఉండే చైతన్య స్రవంతి శిల్పమే కొంతవరకు మీ నవలలోపల కనిపించింది.అది అనుకొని ఆ పద్దతిలో రాశారా ? లేక అనుకోకుండా మీ నవలలో చేరిందా?

సాధారణంగా చాలా నవలల్లో అధ్యాయాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి‌. ఉదాహరణకి “ప్రజల మనిషి” నవలలో 20 అధ్యాయాలు ఉంటాయి. ఆ నవల మొత్తం 150 పేజీల్లో ముగుస్తుంది. నా నవలకు వచ్చేసరికి ఇది దాదాపుగా 500 పేజీలు ఉంటుంది కానీ అందులో 11 అధ్యాయాలు మాత్రమే ఉంటాయి. అంటే ఒక్కో అధ్యాయంలో 50 పేజీల వరకు ఉంటాయి. ఎందుకంటే నేను ఒక అంశాన్ని వివరించేటప్పుడు దాని పుట్టుపూర్వోత్తరాల గురించి చెప్పాల్సి వచ్చింది. ఉదాహరణకి బెల్లం గురించి చెప్పేటప్పుడు ఆ బట్టిల గురించి ప్రస్తావించడం,తయారు చేసే విధానాన్ని కూలంకషంగా చెప్పడం, అలాగే పద్మశాలీల మగ్గం గురించి వివరంగా చెప్పడం,పండగల గురించి మాట్లాడుతున్నప్పుడు ఆ పండుగ నేపథ్యం ఏమిటి? ఎందుకు జరుపుకుంటారు ?ఎలా జరుపుకుంటారు? అనే విషయాలను వివరంగా చర్చించడం వల్ల అంత పెద్దగా అయింది.అయితే నా మానసిక సంఘర్షణ గురించి చెప్పేటప్పుడు మాత్రం చైతన్య స్రవంతి శిల్పంలో చెపితే బాగుంటుందని అదే శిల్పాన్ని ఆశ్రయించాను. ఎందుకంటే ఆ శిల్పం పాఠకుల్ని తనతో పాటు తీసుకెళ్తుంది. రచయిత అనుభవించిన అనుభూతిని పాఠకులూ అనుభవిస్తారు. కాబట్టి కొన్ని సందర్భాలలో నేను అనుకొని ఆ శిల్పాన్ని ఆశ్రయించాను.

ప్రశ్న:18 మీకు నచ్చిన ప్రాచీన కవులు మరియు ఆధునిక కవులు ఎవరు?వాళ్లు ఎందుకు నచ్చారు?

నాకు చిన్నతనంలో చదివే అలవాటు ఎక్కువ లేదు. ఎందుకంటే చదవడానికి మనిషి కావాలి కాబట్టి రేడియో ద్వారానే నాటకాలు,కథలు,నవలలు వినేవాడిని పెళ్లయిన తర్వాత నా భార్య జ్యోతి ఎన్నో పుస్తకాలను చదివి వినిపించేది.నాకు ప్రాచీన సాహిత్యంకంటే ఆధునిక సాహిత్యమన్నా,సాహిత్యకారులన్నా చాలా ఇష్టం. రాసిన రామాయణ,మహాభారతాల్లో స్త్రీని తక్కువ చేసినట్టనిపించింది. ఉదాహరణకు: సీతను రాముడు అగ్ని ప్రవేశం చేయమనడం,భారతంలో ద్రౌపదిని ధర్మరాజు జూదంలో పెట్టడం లాంటివి బాధ కలిగించే విషయాలు. ఆధునిక కాలంలో గురజాడ అప్పారావు గారు సంఘంలోని లోపాలను ఎత్తిచూపాడు,సంస్కరణలకు బాటలు వేశాడు ,కన్యాశుల్కంలో,ముత్యాల సరాలలో బాల్య వివాహాలను తప్పని ఎత్తి చూపాడు. దేశభక్తి గేయంలో అద్భుతంగా దేశభక్తిని ప్రతిబింబించాడు,అది ఏ దేశానికైనా వర్తించే దేశభక్తి గేయం. ఇలా గురజాడ తన అభ్యుదయభావాలతో తెలుగు సాహిత్యంలో తనదైన ముద్ర వేశాడు. అలాగే రాయప్రోలు సుబ్బారావు తృణకంకణం ద్వారా అద్భుతమైన సాహిత్యాన్ని సృజించాడు. దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి గారు భావ కవిత్వంతో ఓలలాడించాడు. సి నారాయణ రెడ్డి గారి కవిత్వంలో ప్రణయతత్వం ఉంటుంది,అతని నాగార్జున సాగరం చాలా బాగుంటుంది. అలాగే కర్పూరవసంతరాయలు కావ్యంలో లకుమ త్యాగాన్ని గొప్పగా చిత్రించాడు. అదేవిధంగా దాశరధి లోని ఉద్యమ తత్వం నన్ను బాగా ఆకర్షించింది.అతను రాసిన అగ్నిధార, రుద్రవీణ నాపై ఎంతో ప్రభావాన్ని చూపించాయి. ఆ కాలంలో నిజాముకు వ్యతిరేకంగా కవిత్వాన్ని అలా రాయాలంటే ఎంతో ధైర్యం ఉండాలి. దాశరథిలోని ఉద్యమ తత్వం నాకు చాలా ఇష్టం. అలాగే ఇప్పుడు రాస్తున్నవాళ్ళలో నందిని సిధారెడ్డి గారి కథలంటే నాకు చాలా ఇష్టం.అతని బందారం కథలలో స్వచ్ఛమైన గ్రామీణ వాతావరణం కనిపిస్తుంది, అంతరించిపోతున్న కులవృత్తులు కనిపిస్తాయి, కథ సూటిగా స్పష్టంగా చెప్తాడు.అలాగే కందుకూరి శ్రీరాములు గారి కవిత్వం అంటే కూడా ఇష్టమే.

ప్రశ్న:19 మీరు భవిష్యత్తులో కూడా ఈ నవల ప్రక్రియనే కొనసాగిస్తారా లేదా మరేదైనా ప్రక్రియలో రచనలు చేపడతారా?

నేను ప్రస్తుతం అయితే ఈ నవల ట్రయాలజీని పూర్తి చేయాలనుకున్నాను. నా నవల మూడు భాగాలుగా వస్తుంది. ప్రస్తుత భాగం ఒకటవది. ఇది పుట్టినప్పటి నుండి కాలేజీ చదువు పూర్తి అయ్యేంతవరకు వుంటుంది. ఇక రెండవ భాగం ఉద్యోగ జీవితం. మూడవ భాగం రిటైర్మెంట్ తర్వాత జీవితం వీటిని పూర్తి చేయడంకోసం కసరత్తు జరుగుతుంది. ఇవి పూర్తయ్యాకే వేరే ప్రక్రియ లో రాయడానికి ఆలోచిస్తాను. నా నవల చదువుతున్నప్పుడు నందిని సిధారెడ్డి గారు ఏమన్నారంటే ఈ నవలలో కొన్ని “కథా లక్షణాలు కనిపిస్తున్నాయి. కాబట్టి నువ్వు కథలు కూడా రాయగలవు వీలైతే రాయి” అని సలహా ఇచ్చాడు. అలాగే కందుకూరి శ్రీరాములు గారు కూడా నన్ను కథలు రాయమని ప్రోత్సహిస్తున్నారు. ఎందుకంటే ఇప్పుడు నవలల్ని పత్రికలు ప్రచురించడం తక్కువైంది కథలైతే ప్రచురించే ఆస్కారం ఎక్కువ అన్నారు. నేను కూడా ఆలోచిస్తున్నాను కవిత్వం రాద్దామంటే కొంత దృశ్యం చూడగలగాలి అది అసాధ్యం. కవిత్వం మెరుపు వంటిది అది క్షణకాలం ఉండి వెళ్ళిపోతుంది కథనైతే వెన్నెల లాంటిది చాలాసేపు నిలవగలుగుతుంది. కథ అయితే బాగా రాయొచ్చు అనే నమ్మకం నాకు వచ్చింది.కాబట్టి భవిష్యత్తులో తప్పకుండా కథలు రాస్తాను.

ప్రశ్న:20 ఈ నవల రాయడంలో,మీ సాహిత్య అధ్యయనంలో,మీ జీవితంలో,మీ సహచరి యొక్క పాత్ర ఏమిటి ?

నా జీవితంలో నా సహచరి జ్యోతిప్రభ పాత్ర ఎంతో ముఖ్యమైనది. నేను చదువుకునేటప్పుడు సబ్జెక్టు పుస్తకాలను చదివిపెట్టేది. నవలలు కూడా చదివి పెట్టేది.అలాగే నోట్స్ కూడా డిటెక్ట్ చేస్తే రాసేది, పరీక్షలు రాస్తున్న సమయంలో కూడా బాగా సహకరించేది.నా ఉద్యోగ ధర్మంలో ఆమె సహకారం మరువలేనిది. నేను ఈ నవలను ముందుగా బ్రెయిలీ స్క్రిప్టులో రాసుకున్నాను, నేనే వాయిస్ రికార్డ్ చేశాను కాబట్టి ఈ నవల రచనలో ఆమె పాత్ర అంతగా లేదు కానీ మిగతా జీవితంలో అన్నీ తానే అయింది. ఆమెకు కృతజ్ఞతలు చెప్పడం చిన్నమాటే అవుతుంది.

ప్రశ్న:21 ఇప్పుడొస్తున్న కొత్త రచయితలకు మీరిచ్చే సందేశం ఏమిటి?
ఇప్పుడు చాలామంది యువకులు తమ కలాలను కదుపుతున్నారు.అయితే వాళ్లు ముందుగా గుర్తుంచుకోవాల్సింది అధ్యయన,దర్శనం,వర్ణనం.వాళ్లు ప్రథమంగా చేయాల్సింది తమ సీనియర్ రచయితల రచనల్ని విస్తృతంగా అధ్యయనం చేయాలి. అందులో ఒక్కొక్కరిది ఒక్కొక్క శైలి కనిపిస్తుంది ఉదాహరణకి వాసిరెడ్డి సీతాదేవి గారి “మట్టి మనుషులు” నవలలో వాస్తవికత ఎక్కువగా ఉంటుంది.యుద్దనపూడి సులోచనారాణి గారి నవలల్లో కూడా వాస్తవికత ఉంటుంది కానీ దానికంటే ఎక్కువగా కల్పనలు ఉంటాయి. ఈ వాస్తవికతే పాఠకులకు త్వరగా చేరువౌతుంది. కాబట్టి కొత్త రచయితలు ఎక్కువగా వాస్తవిక చిత్రణ కోసం ప్రయత్నించాలి. ఆధునిక సాహిత్యమే కాకుండా ప్రాచీన సాహిత్యాన్ని కూడా విస్తృతంగా చదవాలి. ప్రాచీన కవులలో నన్నయది కథనాత్మకశైలి, తిక్కనది నాటకీయ శైలి,ఎర్రనది వర్ణణాత్మకశైలి. ఇలా ప్రతివారి శైలిని గమనించి వస్తువుకు ఏది బాగుంటుందో దాన్ని ఎన్నుకోవాలి.మన భారతదేశం వ్యవసాయ ప్రధాన దేశం వ్యవసాయం చేసేటప్పుడు ఎన్నో కష్టాలు ఎదురవుతాయి. పొలం దున్నేటప్పుడు, నాట్లువేసేటప్పుడు, పంట కోసేటప్పుడు, వడ్లు ఎత్తేటప్పుడు, ఇలా అడుగడుగునా కాయ కష్టం ఉంటుంది.ఎక్కువగా శ్రామికులు వ్యవసాయ రంగంలోనే ఉన్నారు. వాళ్ళ జీవితాల్లోకి తొంగి చూసినట్లయితే ఎన్నో కథా వస్తువులు దొరుకుతాయి. వాటిని అక్షరబద్ధం చేయగలిగితే చాలా ప్రయోజనకరంగా ఉంటుంది. అలాంటి కథలల్లో మట్టి వాసన వుంటుంది.అందువల్ల అవి అందరికీ చేరువౌతాయి. అలాగే అంతరించిపోయిన కులవృత్తుల గురించి కూడా అద్భుతంగా కథలు రాయొచ్చు.అవి వాస్తవ జీవితాలు కాబట్టి అందరూ త్వరగా అక్కున చేర్చుకుంటారు .కాబట్టి యువరచయితలు ఆ దిశగా ప్రయత్నం చేస్తే బాగుంటుంది.

ప్రశ్న:22 ఈ నవల మూడు భాగాలుగా వస్తుందన్నారు మరి రెండవ,మూడవ భాగాలు ఎప్పుడు వస్తాయి,వాటిని గురించిన విశేషాలు చెప్పండి.
ఈ నవలలోని మొదటి భాగం నా చదువు పూర్తయ్యే వరకు ఉంటుంది. రెండో భాగం నా ఉద్యోగ జీవితం గురించి ఉంటుంది .నిజానికి చాలామంది ఏమనుకుంటారంటే ఉద్యోగం వచ్చింది కదా ఇక జీవితం హాయిగా ఉంటుందనుకుంటారు, కానీ అందరి జీవితం ఒకేలా ఉండదు కదా! నా 34 సంవత్సరాల ఉద్యోగ జీవితంలో ఎన్నో మలుపులు,ఎన్నో చేదు అనుభవాలు, మరెన్నో మధుర స్మృతులు ఉన్నాయి.నేను ఉద్యోగంలో చేరిన కొత్తలో ఇంటర్ మొదటి సంవత్సరం చదువుతున్న భీమా రెడ్డి అనే విద్యార్థి నేను బాగా చెప్పడంలేదని నా పైన ప్రిన్సిపాల్ కి కంప్లైంట్ చేశాడు. అప్పుడు ప్రిన్సిపాల్ నన్ను పిలిచి సబ్జెక్టు పైన ఇంకా పట్టు సంపాదించుకోవాలని చెప్పాడు. అది సరైన కారణం కాదు అని నా అంతరాత్మకు తెలుసు.ఆ సమయంలో నేను విపరీతంగా బాధపడ్డాను. నేను నమ్ముకున్నది అధ్యాపక వృత్తిని. ఇంకా నేర్చుకోవాలనుకున్నాను. ఇంకా బాగా చెప్పాలి అని నిర్ణయించుకున్నాను. తర్వాత ఒక ప్రశ్న ఎదురయింది నేను సరిగా చెప్పకపోతే సెకండ్ ఇయర్ వాళ్లు కూడా కంప్లైంట్ చేయాలి కదా! మరి వాళ్ళు ఎందుకు చేయలేదు. తర్వాత కాలంలో నా పైన ఎవరైతే కంప్లైంట్ చేశారో ఆ అబ్బాయి నాతో సన్నిహితంగా మెలిగాడు అప్పుడు నేను అతడిని అడిగాను. ఎందుకు కంప్లైంట్ చేసావని అప్పుడు అతను ఏమన్నాడంటే “మిమ్మల్ని రోజు తీసుకురావడం ఇబ్బంది అనిపించింది” అని. నా టీచింగ్ లో లోపం లేకపోయినందుకు నాకు సంతోషమేసింది. అయినప్పటికీ నేను పిల్లలకి పాఠం చెప్పేటప్పుడు మొత్తం పాఠమే కాకుండా చివరి 15 నిమిషాలు నేను విపులలో చదివిన కొత్తకొత్త కథలు చెప్పే వాడిని,వాళ్ళని చర్చలోకి తీసుకొచ్చేవాడిని అప్పుడు పిల్లల లోపల ఆసక్తి బాగా కలిగింది. నా క్లాసును ఆసక్తిగా వినడం వాళ్ళ అలవాటయింది. ఇలాంటి మధురస్మృతులు, సమస్యలు ఉద్యోగ జీవితంలో ఎన్నో ఎదురయ్యాయి కాబట్టి వాటి గురించి ఒక భాగంగా రాయాలనుకున్నాను. నేను 2012లో రిటైర్ అయ్యాను ఆ తరువాత సమస్యలు ఏముంటాయని మీరు అడగవచ్చు, కానీ ఆ సమయంలో కూడా కొన్ని ఇబ్బందులు ఎదుర్కొన్నాను. నేను రిటైర్ అయ్యాక సొంతూరికి వెళ్లిపోయాను అక్కడ పొలం వ్యవహారాలు చూసుకున్నాను కొత్త విషయాలను చేరవేసే పరికరాలు, అవకాశాలు విపరితంగా పెరగడంతో కొత్త విషయాలు నేర్చుకోవడంలో నిమగ్నమయ్యాను ఆ విషయాలన్నింటినీ మూడో భాగంగా (రిటైర్మెంట్ తరువాతి జీవితం 2012- 2022 వరకు)తీసుకు వస్తున్నాను. దాంతో ఈ నవల సమాప్తం అవుతుంది. నా నవల రెండవ భాగం ఈ సంవత్సరం (2023)చివర్లో రావచ్చు. మూడో భాగం తర్వాత సంవత్సరంలో(2024) వస్తుంది. వీటికి సంబంధించిన పూర్తి పనులను కూడా ధూళిపాల అరుణనే చూసుకుంటుంది.

ప్రశ్న:23 మీరు మీ జీవితం ద్వారా సమాజానికి ఇచ్చే సందేశం ఏమిటి?
జీవితం పూల పాన్పు కాదు. అందులో అంధుల జీవితం అసలే కాదు. ఎవరికైనా జీవితంలో ఎన్నో సమస్యలు ఎదురవుతాయి. వాటిని ధైర్యంగా ఎదుర్కొని ముందుకు వెళ్లాలి. ప్రతి ఒక్కరూ ఒక గమ్యాన్ని ఏర్పరుచుకోవాలి. నిరంతరం ఆ గమ్యాన్ని చేరుకోవడం గురించి ఆలోచించాలి. అప్పుడే గమ్యాన్ని చేరుకోగలం. గమ్యం చేరడం కోసం చేసే ప్రయత్నం లోనే జీవితం విలువ తెలుస్తుంది. అవి ఇతరులకు పాఠాలుగా నిలుస్తాయి. ఏ పని చేసినా పూర్తి శ్రద్ధతో చేయాలి. నిరంతరం జ్ఞాన సంపాదన కోసం కృషి చేయాలి. జ్ఞానవంతులని ఈ సమాజం గౌరవిస్తుంది.ఆదరపుర్వకకమైన మాటలే మనకు సన్నిహితుల్ని పెంచుతుంది. నేను డిగ్రీ లెక్చరర్ గా ఉన్నప్పుడు సెంట్రల్ యూనివర్సిటీలో రీప్రెషరీ కోర్సు చేయడం కోసం 25 రోజులు అక్కడే ఉన్నాను. కొత్త వాతావరణం కాబట్టి నేను కొంత ఇబ్బంది పడ్డాను.అప్పుడు అప్పటివరకు పరిచయం లేని సహాధ్యాయినిలు ఝాన్సీ,మోహన శ్రీ గార్లు నన్ను చేతి పట్టుకొని సెమినార్ హాల్ కి తీసుకువెళ్లేవారు. నేను చాలా ఆశ్చర్యపోయాను నాలో వారు ఏం గమనించారో ఏమో కానీ వాళ్లు నాపైన ఎంతో అభిమానం చూపించారు.తర్వాత వాళ్ళు నాకు మంచి మిత్రులుగా మారిపోయారు.ఆ సమయంలో ఎంతో సహాయం చేసిన వారిద్దకి ధన్యవాదాలు.
ఈ సందర్భంగా చెప్పే మరొక విషయం ఏమిటంటే అంధుల సాహిత్యం గురించి కూడా ప్రభుత్వం ఆలోచించాలి.మొన్న నందిని సిద్ధారెడ్డి గారు ఉత్తర భారతదేశంలో జరిగిన సాహిత్య సభలకు వెళ్లి వచ్చారు. అక్కడ చాలామంది సాహితీ కారులను కలుసుకున్నారు.అక్కడ భిన్నమైన సాహిత్యం చర్చకు వచ్చిందట. అక్కడ అంధుల సాహిత్యం లేదని అన్నప్పుడు నాకు బాధ కలిగింది .అంధులు కూడా అద్భుతమైన సాహిత్యం సృజిస్తారు. వాళ్లను ఆదరించాలి,గౌరవించాలి. వాళ్లకు చూపు లేకపోయినా వాళ్లు సాహిత్యంతో సమాజానికి దారి చూపగలరు. వాళ్లను, వాళ్ల సాహిత్యాన్ని ఇకనైనా ఆదరిస్తారని నమ్ముతున్నాను.ఇక సెలవు.

– డా. శ్రీ పెరుంబూదూరు శ్రీరంగాచార్య

ప్రముఖ రచయిత, బహు గ్రంథ పరిష్కర్త, సంపాదకులు, సాహితీ పిపాసులు డా. శ్రీ పెరుంబూదూరు శ్రీరంగాచార్య గారితో మయూఖ ముఖాముఖి…

                                  – అరుణ ధూళిపాళ

ఎన్నో గ్రంథాలను పరిష్కరించి, మరెన్నో పుస్తకాలకు సంపాదకత్వం వహించి, అనేకానేక కవులు, రచయితల గ్రంథాలకు పీఠికలు రచించి, తాను స్వయంగా పుస్తకాలు రచించి, తెలుగు సాహిత్య పరిమళాలను వ్యాపింప చేసిన సాహితీ జిజ్ఞాసులు డా. శ్రీ పెరుంబూదూరు రంగాచార్యులు. వారి యొక్క జీవిత విశేషాలను వారి మాటల్లోనే చూద్దాం.

నమస్కారం మాస్టారూ..

1. మీ జన్మస్థలం, మీ బాల్యం గడిచిన తీరు గురించి వివరించండి.

జ: నమస్కారం అమ్మా! నేను నల్లగొండ జిల్లా, నకిరేకల్ మండలం, చందుపట్ల గ్రామంలో అక్టోబరు 23, 1944 లో పుట్టాను. మా అమ్మగారు తాయమ్మ, నాన్నగారు రాఘవాచార్యులు గారు. మా ఊళ్ళో నేను 5వ తరగతి వరకే చదువుకున్నాను. అప్పటికి హైస్కూల్ లేదు ఆ వూళ్ళో. మా నాయనగారు సర్పంచ్ అయిన తర్వాత హైస్కూల్ వచ్చింది ఊరికి. కానీ అప్పటికే మా పాఠశాల విద్యాభ్యాసం పూర్తయింది. మాకొక పది ఊళ్ళ పౌరోహిత్యం ఉండేది. కాబట్టి మా నాయనగారు మా అందరికీ తత్సంబంధమైన వేదాలు, మంత్రాలు, పురాణాలు, శ్రీవైష్ణవానికి సంబంధించిన దివ్య ప్రబంధాలు అన్నీ బాల్యంలోనే నేర్పించారు. అంతే కాకుండా ఊరు పెద్దది కావడం వలన అందరితో స్నేహపూరితమైన ఆత్మీయ భావం ఉండేది. అందరూ ఒకరికొకరు అన్నట్టు ఉండేది.

2. మీ కుటుంబం యొక్క వివరాలు తెలపండి.

జ:     మా కుటుంబం అంటే చాలా పెద్దది. మా తల్లిదండ్రులకు మేము 11 మందిమి సంతానం. అన్నదమ్ములం ఐదుగురం, అక్క  చెల్లెండ్లు ఆరుగురు.

మా ఇంటి పేరు శ్రీ పెరుంబూదూరు. శ్రీమద్రామానుజుల వారు పుట్టిన ఊరు. మా తాతగారు చెప్పిన విషయమది. ఆయన కంటే పైన 5,6 తరాల వాళ్ళు ఆ ఊర్లో ఉన్నారు. అక్కడ పానుగంటి అని ఇంటి పేరున్న వెలమదొరలు మా పూర్వీకులను ఇక్కడికి (చందుపట్ల) తీసుకొచ్చినారు. వాళ్ళను ఆ ఊర్లో ఉంచి అక్కడ ఒక రామాలయం కట్టించి వీళ్ళను అర్చకులుగా, స్థానాచార్యులుగా నియమించినారు. అంటే దాదాపు పానుగంటి వారంతా మావాళ్ళకు శిష్యులు (మా వరకు కూడా). అంటే మేము మా ఊరు నుంచి ఎట్లా వచ్చినమో పానుగంటివారు కూడా అట్లాగే వెళ్ళిపోయినారు. కాబట్టి బాంధవ్యాలు అనేవి తగ్గిపోయినవి. అట్లా మా ఊళ్ళో 4,5 శ్రీవైష్ణవుల కుటుంబాలు, ఒక వైదిక కుటుంబం, శైవుడైన ఒక కరణాల కుటుంబం ( గుండ్లపల్లి వారు) ఉండేది. అంతేగాక కోమట్లు, రెడ్లు, వెలమలు ఇలా అనేక కులాల వారు ( ఒక్క సాతాని వాళ్ళు తప్ప) ఉన్నారు. అట్లా కళకళ లాడుతూ సస్య శ్యామలోపేతంగా ఉండేది. మా ఆటపాటలన్నీ అక్కడే సాగినవి. ఆవూళ్ళోనే పుట్టి పెరిగినాము.

3. మీ విద్యాభ్యాసం ఎక్కడెక్కడ ఎలా జరిగింది?

జ:     ముందే విన్నవించుకున్నట్టు మా ఊళ్ళో 5వ తరగతి వరకు చదువుకొని మధ్యలో కొంత గ్యాప్ ఇచ్చిన. హైదరాబాద్ లో అప్పటికే అప్పటికే సంస్కృతంలో ఎమ్.ఏ చేస్తున్న మా అన్నయ్య లక్ష్మణ మూర్తిగారు ( కాకతీయ యూనివర్సిటీలో రిటైర్ అయినాడు ) వచ్చి “ఈ చదువు చదువు కాదు. కులవృత్తులు ఇవన్నీ కొన్నాళ్ళకు ఏం నిలుస్తాయో, ఏం పోతాయో ఎవరికి తెలుస్తుందని” నన్ను ఓరియంటల్ విద్యలో ప్రవేశపెట్టిండు. అప్పుడు 1962లో ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో ఓరియంటల్ తెలుగు ఎంట్రన్స్ లో అత్యధిక మార్కులతో ఉతీర్ణుడనయ్యాను (ప్రైవేట్ నుంచి). లక్ష్మీ రంజనం గారు, నిడదవోలు వెంకటరావుగారు, చలమచర్ల రంగాచార్యులు గారు వీళ్ళంతా మా గురువులు. నల్లకుంటలో ఒక ఓరియంటల్ కాలేజీ ఉండేది. ఆంధ్ర ప్రాచ్య కళాశాల అని దాని పేరు. తర్వాత ప్రభుత్వ వశమైంది. దాంట్లో  డిప్ ఓ ఎల్.  మొదటి సంవత్సరంలో చేరినప్పుడు డిప్ఓఎల్ , బిఓఎల్ రెండేళ్లు అంటే ప్రతి సంవత్సరం పరీక్ష ఉండకపోయేది. డిప్ ఓ ఎల్. రెండవ సంవత్సరంలో, బిఓఎల్ రెండవ సంవత్సరంలో పరీక్ష ఉండేది. అట్లా మాకు ఖండవల్లి లక్ష్మీరంజనం గారు, నిడదవోలు వెంకట్రావు గారు, చలమచర్ల రంగాచార్యుల వారు, ఆదిరాజు వీరభద్ర రావుగారు, నేలటూరి వెంకట రమణయ్య గారు ఈ పెద్దలంతా మాకు చదువు చెప్పిన గురువులు.  అంటే వీళ్ళు అంత గొప్ప వాళ్ళని మాకు అప్పుడు ఊహ కూడా లేదు.  కానీ మేము వాళ్ళు చెప్పిందంతా శ్రద్ధగా చదువుకున్నాం. శాసనాలు చెబితే వాటికి సంబంధించిన పాఠాలు కంఠపాఠం చేసే వాళ్ళం.  కరీంనగర్ శాసనం, వేయి స్తంభాల గుడి శాసనం అన్నీ చదివి అప్పచెప్పేవాళ్ళం.  అంటే ఆ రోజుల్లో మరి వేదం చదివిన గుర్తు ఏమో కానీ సంస్కృతం శ్లోకాలు, లఘు సిద్ధాంత కౌముది ఏదైనా పాఠం చెప్పిన తెల్లవారి కంఠపాఠం చేసేవాళ్ళం. ఇప్పటికి ఆ సూత్రాలు, శ్లోకాలు జిహ్వాగ్రంలో ఉన్నాయి.  అందుకొరకు మా గురువులందరికీ మేము ప్రశంసా పాత్రులుగా ఉండేవాళ్ళం.  నిడదవోలు వెంకట్రావు గారు అంటే అద్భుతమైన మేధావి. అప్పటికి ఆయన మద్రాసు యూనివర్సిటీ నుండి రిటైరై వచ్చి ఉస్మానియాలో యుజిసి ప్రొఫెసర్ గా ఉన్నారు. అప్పుడప్పుడే మన తెలుగు వాళ్లకు మంచి పరిష్కరణలతో మహాభారతం తయారవుతోంది. ఈయన, లక్ష్మీనారాయణ గారు, రామరాజు గారు వీళ్లంతా దాంట్లో పనిచేశారు. వీళ్ళతో మేము కలిసి తిరిగే వాళ్ళమే కాక మహాభారతం ప్రాజెక్టులో కూడా పనిచేశాం.  అయినా చిన్నపిల్లల్లాగానే ఉండేవాళ్ళం. మా నామరూపాలు లేవు అక్కడ. వీళ్ళందరితో కలిసి తిరిగినామని తృప్తి ఇప్పుడు అనిపిస్తుంది. ఇంకోటి ఏమిటంటే హైదరాబాదులో నల్లకుంటలో ఎక్కువగా ఉన్నాం. నల్లకుంట నుండి ఉస్మానియా యూనివర్సిటీకి నడిచిపోవడమే మాకలవాటు. బాగా చెట్లు ఉండేవి దారంతా. ఆ చెట్ల నీడన వెళ్లేవాళ్ళం. అప్పుడు సైకిల్,  రిక్షాలు తప్ప ఏమీ కనబడకపోయేవి. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో ఆర్ట్స్, కామర్స్, సైన్స్ ఉండేవి. ఆ ప్రిన్సిపాల్ లక్ష్మీ రంజనం గారు ఇంకో ఇద్దరు మొత్తం ముగ్గురు కార్లు స్టేట్ బ్యాంక్ పక్కన కారు షెడ్డులో పెట్టేవాళ్ళు. కింది అంతస్తులో ఆఫీసు పై అంతస్తులో క్లాసులు జరుగుతుండేవి. ఈ పెద్ద మనుషులంతా అక్కడే కనిపిస్తూ ఉండేవారు.

4. మీలో సాహితీ బీజం అంకురించడానికి, మీ సాహితీ పరిశోధనలకు సంబంధించిన నేపథ్యం ఎటువంటింది?

జ:   నేను ఓరియంటల్ కాలేజీలో చదువుతున్నప్పుడు మంచి మంచి గురువులు ఉండే వారిని చెప్పిన కదా! వాళ్ళు ఎప్పుడూ పత్రికల గురించి, శాసనాల గురించి, చరిత్ర గురించి ఏవేవో చెప్తుండేవారు. మనం డిగ్రీ అయిన తర్వాత ఏదైనా ఒక పని చేయాలి. గతానుగతికంగా పనిచేయడం కాదు. అనే ఊహ ఒకటి ఉంటుండేది మాకు. అట్లా ఆ పెద్ద మనుషుల వాసన ఒకటి. ఇంకోటి నేను చదువుకునే రోజుల్లోనే నారాయణగూడలో మా మిత్రుడు బిఎన్. శాస్త్రి గారు ఉండేవారు.ఆయన ఒక పుస్తకాల దుకాణం పెట్టిండు. దాని ఎదురుగా స్వామిరెడ్డి  ‘త్రిలింగ’ అని ఒక ప్రింటింగ్ ప్రెస్ నడిపేవాడు. మేము శాస్త్రి గారి దుకాణంలో కూర్చునేవారం.  పుస్తకాలు చాలా రకాలు ఉండేవి అక్కడ. పుస్తకాలు కొనే శక్తి లేక అక్కడ చదువుకునేవాళ్లం. చాలా పుస్తకాలకు వ్యాసాలకు ప్రూఫ్ రీడింగ్ చేసేవాళ్లం. (అప్పుడు అంతా కాగితాల్లో రఫ్ గా రాసుకునే వాళ్ళు). ప్రూఫ్ రీడింగ్ ఎలా చేయాలో కూడా శాస్త్రి గారే నేర్పించారు. పెద్దవాళ్లు చాలామంది అక్కడికి వచ్చేవారు. దాశరథి, పల్లా దుర్గయ్య, రామరాజు మొదలగు వాళ్లందర్నీ అక్కడే చూసిన నేను. వేరు వేరు కమ్యూనిస్టు నాయకులు రావి నారాయణరెడ్డి, పిల్లలమర్రి వెంకటేశ్వర్లు ఇలాంటి వాళ్ళందరినీ ఆ షాపులో చూసిన. అట్లా శాస్త్రి గారితో సన్నిహితంగా ఉండడం వల్ల వాళ్ళంతా నన్ను కూడా ప్రేమగా చూసేవారు. అలా వాళ్ళందరి సాన్నిహిత్యంలో సాహిత్యాభిలాష పెంపొందింది. అప్పటికే శాస్త్రి గారు రచనా ధోరణిలో ఉన్నారు. సాంఘిక చరిత్ర రాస్తున్నారు. దానికి మొట్టమొదట ప్రూఫ్స్ చూసింది నేనే. అంటే సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారు రాయటానికి ముందు భాగాలన్నీ ఈయన “ఆంధ్రుల సాంఘిక చరిత్ర” పేరుతో రాశారు (సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారు చాళుక్యుల నుండి సాహిత్యం ఆధారంగా ఆంధ్రుల సాంఘిక చరిత్ర రాస్తే బిఎన్. శాస్త్రి గారు శాసనాల ఆధారంగా చాళుక్యులకు పూర్వం చరిత్ర రాశారు).దాన్ని మొట్టమొదటగా ‘త్రిలింగ’ ప్రింటర్స్ లో చూసినం. ఆ సమయంలో కవి దాశరథి మా పక్కన వచ్చి కూర్చుండేవారు. శాస్త్రి గారు, నేను ఒక్క కుటుంబంలోని వాళ్లుగా మెలిగే వాళ్ళం. ఇప్పటికీ ఆ కుటుంబంతో మా కుటుంబానికి సన్నిహిత సంబంధాలున్నాయి.

5. మరింగంటి సింగరాచార్యుల సాహిత్య సేవపై పరిశోధన చేయడానికి ప్రత్యేకమైన కారణం ఏమైనా ఉందా?

జ:    మరింగంటి సింగరాచార్యులనే కాదు. మరింగంటి కవుల మీద పరిశోధన చేశాను నేను. అది ఎందుకు చేయవలసి వచ్చింది అంటే రెండు కారణాలు ఉన్నాయి. ఒకటి తెలంగాణ ప్రాంతంలో అత్యద్భుతమైన కవితా సృష్టి చేసి గోలకొండ సుల్తానుల ప్రశంసలు పొంది వాళ్ళ నుండి స్వర్ణాభిషేకాలు కూడా పొందినటువంటి కవులు మరింగంటి వారు. శ్రీ వైష్ణవ తత్వాన్ని, విశిష్టాద్వైత తత్వాన్ని తమ రచనల్లో అంతర్లీనంగా, జాగ్రత్తగా చెప్పినవారు. అన్నీ కూడా విశిష్టాద్వైత సంబంధమైన భావనతో వచ్చిన రచనలు. వీటిని గమనించి వాటి మీద పరిశోధన చేయాలని ఊహ చేసిన. అప్పటికే నేను భారతిలో, మూసీ పత్రికలో వ్యాసాలు రాసిన. కాకతీయ యూనివర్సిటీ వారు ఈ అంశంపైన నా పి హెచ్ డి కొరకు ఎంతో ఆలోచించి ఒక సంవత్సరం రిజెక్ట్ చేసి మరో సంవత్సరం నాకు పర్మిషన్ ఇచ్చారు. వారు మూడున్నర ఏళ్ళు గడువు పెడితే నేను రెండున్నర ఏళ్లలో పూర్తిచేసిన. కానీ యూనివర్సిటీ వాళ్ళు నా థీసిస్ ను తీసుకోలేదు. “ఇంకా గడువున్నది మీరు ఇయ్యకూడదంటే” కంట్రోలర్ రూమ్ లోనే ఒక బీరువాలో పెట్టి వచ్చిన. ఆ పరిశోధనలో భాగంగా 60, 70 గ్రామాలు తిరిగిన. 110 తాళపత్ర గ్రంథాలను పరిశోధించిన. 200 ముద్రిత గ్రంథాలను పరిశోధించిన. నల్లగొండ, సూర్యాపేట, వరంగల్ ఇలా అనేక ప్రాంతాలకు వెళ్ళిన. మా శాస్త్రి గారు నాకు ఆయుధంగా ఉండేవాడు. నల్లగొండ దగ్గర ‘కనగల్లు’) అనే ఒక ఊరు ఉన్నది. అక్కడ ఒక పెద్ద మనిషి ఉండేవాడు. మా శాస్త్రి గారికి కూడా ఆయన ఎరికే.  అక్కడ తాళపత్రాలు లభ్యం అవుతాయని నాకు అనుమానం.  ఆయన ఇంట్లో చాలా తాళపత్ర గ్రంథాలు ఉండేవి. కొంతమంది తెచ్చుకున్నారు కూడా. ఆయన ఇల్లంతా కూలిపోయింది. ఒకసారి నేను ఆ ఊరికి వెళ్ళి,  ఒక పెద్దమనిషిని అడిగితే చూపించిండు.  “కట్టెల తోటి ఒక స్టాండ్ కట్టించి దాంట్లో పుస్తకాలు పెట్టేది అయ్యగారు” అని అన్నాడు. మూడు రూపాయలకు ఒక మనిషిని కూలీ మాట్లాడి మట్టి తీయించిన. ఒక తోలు తిత్తి లో వరిపొట్టులో భద్రపరిచిన 25 తాళ పత్రాలు దొరికినయి. అవి నేను తెచ్చుకున్న (వరిపొట్టు పోసి పెట్టడం వల్ల చెదలు రాదు. తొందరగా చెడిపోవు. తోలును భూమి తొందరగా తినేయదు). ఆ పుస్తకాలు మొత్తం రాసినది మరింగంటి వేంకట నరసింహాచార్యులు అని గొప్పకవి. వాటిని తెచ్చి నేను పనిచేసే పాలెంలో కూర్చొని మూడు నెలలు కష్టపడి రీ-రైట్ చేసిన. నేను రాసిపెట్టిన పుస్తకాలు ఇప్పటికీ మా ఇంట్లో ఉన్నవి. వాటి ఆధారంగానే పీహెచ్ డి కి పర్మిషన్ దొరికింది. నా పిహెచ్ డి లో వీటికి సంబంధించిన భాగమే ఎక్కువ ఉంటుంది. ఆయన దాదాపు 18 ప్రబంధాలను రాశాడు. దాంట్లో నాకు 16 దొరికినయి. అట్లా మరింగంటి వారి కవిత్వ వైశిష్టాన్ని లోకానికి తెలపాలి అనేది నా మనసులో ఉన్న ఊహ. అలాగే నా గైడ్ కోవెల సంపత్కుమారాచార్య గారు ఎంతో పరిణతి కలిగిన వ్యక్తి. సాహిత్యంలో మంచి శక్తి కలవాడు. అందుకే ఆయనను గైడుగా పెట్టుకున్నా. అట్లా నా పరిశోధన సాగింది.  దీనికన్నా ముందు 1971 లో “నిరోష్ఠ్య రామాయణం” అని సింగరాచార్యుల వారు ( మీరు ముందు వారి గురించి ప్రస్తావించారు కాబట్టి అక్కడి నుండి చెప్తాను ) రచించిన పుస్తకం నా పీఠికతో “ఆంధ్ర ప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ” వారు ప్రచురించారు. “ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ” ఉండేది. దాంట్లో దేవులపల్లి రామానుజరావుగారు, రామరాజు గారు, ఎస్వీ జోగారావు వీళ్ళందరూ నాకు ఎడిటింగ్ బాధ్యతలు అప్పజెప్పినారు. సాహిత్యకృషిలో అది నా మొట్టమొదటి పుస్తకం. దానికి నిడదవోలు వెంకట్రావు గారు ఎంతో సహకరించినారు. ఒక ఆరు నెలల్లో ఆ పుస్తకానికి రూపం తీసుకువచ్చిన.  అందులో ఉన్న టెక్స్ట్ 120 పేజీలు అయితే నేను రాసిన పీఠిక 80 పేజీలు (గట్టిగా నవ్వుతూ) అసలు నిరోష్ఠ్యం అంటే ఏమిటి? తెలుగు, సంస్కృతంలో ఎట్లా ఉంటుంది? పుస్తకాలు ఎట్లా వచ్చాయి? ఆ వివరణలన్నీ దాంట్లో ఇచ్చిన .తర్వాత ఏమైంది అంటే 1975 -76 ప్రాంతంలో ఆ పుస్తకంలోని ఒక ఆశ్వాసాన్ని పాఠ్యాంశంగా ఓరియంటల్ విద్యార్థులకు పెట్టడం జరిగింది. అది మూడు ఎడిషన్స్ అయింది. పుస్తకం అలా వ్యాప్తి చెందింది. ఒక ముస్లిం రాజుల ఆస్థానంలో ఉండి కూడా గొప్ప పేరు తెచ్చుకున్న కవి మరింగంటి సింగరాచార్యులు. పొన్నిగంటి తెలగనాచార్యులను కుతుబ్షాహీలకు పరిచయం చేసింది మరింగంటి అప్పన్న గారు. స్వయంగా తెలగనార్యుడే ఈ విషయాన్ని తన రచనల్లో చెప్పుకున్నారు. అంత గొప్ప వాళ్ళు కాబట్టి నాకు ఆ రచనల మీద పరిశోధన చేయాలని మిక్కుటమైన కాంక్ష వచ్చింది. సింగరాచార్యుల కన్నా పెద్దవారు మరింగంటి జగన్నాథాచార్యులని ఉన్నారు. ఆయన ఆ రోజుల్లోనే అవధానాలు చేశాడు. ఆయన తన గురించి “కర్ణాట క్షమాభృత్సభాంతర పూజ్యున్  మరింగంటి వేంకట జగన్నాథాచార్యు” అంటూ ఇక్కడ గోల్కొండ రాజుల చేతనే కాక విజయనగర రాజుల చేత కూడా సన్మానం పొందానని చెప్పుకుంటాడు.ఆయన విజయనగర సంస్థానంలో అళియ రామరాజు చేత స్వర్ణాభిషేక సత్కారాన్ని పొందారు. ఆయన అక్కడ అవధానాలు చేశాడు. అంతటి గొప్ప కవుల వంశ చరిత్రను తెలపాలని నేను మరింగంటి కవులను అప్ టు డేట్ ఒక 83 మంది కవులను వాళ్ళ రచనలతో పరిచయం చేసిన. అవధానాలలో “తెరలను, నీటి లోపలను, దీపపు కాంతి” అని చెప్పుకున్నారు. అంటే ఎదురుగా ఒక వ్యక్తి కూర్చుని బట్ట పైన అక్షరాలను రాస్తే చెప్పడం, దీపపు కాంతిలో నీటి పైన రాసే అక్షరాలను గుర్తించడం ఇలాంటి విధంగా అవధానాలు చేసేవారు. ఆధునిక కాలంలో మాడభూషి వేంకటాచార్యుల వారు ‘కలశధ్వని’ అనే పద్ధతి ప్రవేశపెట్టినాడు. తిరుపతి వేంకట కవులు కూడా దాన్ని కష్టతరమని విరమించు కున్నారు. ఆ పద్ధతిని మరింగంటి జగన్నాథాచార్యుల వారు చేసినారు.అదేమిటంటే అవధాని ముందు 50 గాని వంద గాని చెంబులు పెట్టి వాటిల్లో నీళ్లు పోసి, వాటిపైన, ఒక్కొక్క దానిపైన నంబర్లు రాసి అవధానికి ఎదురుగా ఒక్కొక్క కలశం మీద కర్రతో గాని, ఇనుప కమ్మీతో గాని శబ్దం చేసేవారు. ఆ తర్వాత వాటిని చాటుగా పెట్టి అవధానం మధ్యలో ఏదో ఒక దానిపైన శబ్దం చేసేవారు. ధ్వనిని బట్టి అది ఏ నెంబర్ అయి ఉంటుందో  అవధాని చెప్పాల్సి ఉంటుంది. ఎంతో క్లిష్టమైన ప్రక్రియ అది. దీనికి తోడు వారికి నాలుగు, ఐదు భాషలు వచ్చు. తెలుగు, సంస్కృతం,  అరబీ, ఉర్దూ ద్రావిడ మొదలైనవి. ఇంకా మనకు దొరకలేదు కానీ అబ్దుల్ కరీం సభావర్ణనను సీస మాలికలో చెప్పినాడట. నేను చాలా ప్రయత్నించిన ఇప్పటికీ ప్రయత్నిస్తున్న ఎక్కడన్నా దొరుకుతుందని ఆశతో. అందుకే అంత గొప్ప వాళ్ళ చరిత్ర మీద ఆసక్తితో పరిశోధన చేసిన. ఇప్పటికీ రెండు ప్రింట్లు అయింది ఆ గ్రంథం.

6. పాలెం కాలేజీలో ఉద్యోగం మొదలు పెట్టిన నాటినుండి రిటైర్మెంట్ వరకు ఏ ట్రాన్స్ ఫర్ లేకుండా అదే కాలేజీలో కొనసాగడం చాలా ఆశ్చర్యకరం. అది ఎలా జరిగిందో తెలుసుకోవచ్చా?

జ.    నిజంగా ఇది చాలా ఆశ్చర్య కరమైన విషయమే. ఎవరి జీవితంలో ఇలా జరిగి ఉండకపోవచ్చు. నేను 1966 ఆగస్ట్ 3వ తేదీన ఉద్యోగంలో చేరినానమ్మా.. అప్పటికి పి.జి. చేయలేదు నేను. ఓరియంటల్ లో పి.జి.లేదప్పుడు. అక్కడ కప్పగంతుల లక్ష్మణ శాస్త్రిగారు మొదలైన వారు నీవు ఓరియంటల్ కాలేజీలో చదివినవు కాబట్టి ఓరియంటల్ కాలేజీల్లోనే ఉద్యోగం ఇస్తారని చెప్పారు. పాలమూరు పేరు వినడమే కానీ చూడలేదు, తెల్వదు నాకు. అప్పుడు 2రూ.80పై. బస్సు ఛార్జీ. రాసిపెట్టుకున్న. నా మిత్రునితో కలిసి పాలమూరు వెళ్లిన. ఇంటర్వ్యూ కైతే ఎవరూ రాలేదు. నేనొక్కణ్ణే మిగిలిన. ఆ వెళ్లిన విశేషం ఏమోగానీ 1966 ఆగస్ట్ 3వ తేదీ నుండి 2002 అక్టోబర్ దాకా అక్కడే ఉన్నా. మధ్యలో ఒకసారి ట్రాన్స్ ఫర్ అయింది నాకు. ఎందుకో అదేరోజు హైయర్ ఎడ్యుకేషన్ ఆఫీసులో ఒక డైరెక్టర్ ని కలవడానికి వెళ్ళిన. ” నిన్ను ట్రాన్స్ఫర్ జేసినమయ్యా నల్గొండ కాలేజీకి” అన్నారు. “మంచిది సార్ వెళ్తా గానీ నన్ను మళ్లీ అక్కడి నుండి డిస్టర్బ్ చేయొద్దు” అన్నా. ఎందుకు? అన్నారాయన. (అప్పుడు ఎన్ టి రామారావు గారి జీవో ఒకటి ఉండేది. గెజిటెడ్ ఆఫీసర్లు సొంత జిల్లాల్లో పనిచేయకూడదని) “నేను గెజిటెడ్ ఆఫీసర్ ను, మాది నల్గొండ జిల్లా. మీరు నన్ను అక్కడికి ట్రాన్స్ఫర్ చేసిన్రు. మరి నేనెట్లా ఉద్యోగం చేయను”అన్నాను. అపుడు ఆయన సెక్షన్ క్లర్క్ ను పిలిచి, నా సర్వీసు పర్టీ క్యులర్స్ తెప్పించుకొని చూసి ‘నీ ట్రాన్స్ ఫర్ క్యాన్సల్ చేసుకుంటున్నా’  అన్నాడు. అప్పుడది ప్రైవేటుగా ఉండింది. తర్వాత 1981లో ప్రభుత్వ స్వాధీనం అయింది. ఎంతోమంది లెక్చరర్లు ట్రాన్స్ ఫర్ అయి వెళ్ళి పోయినారు. ఆయినా ఎందుకో హైయర్ ఎడ్యుకేషన్ వాళ్ళు నాపైన దృష్టి పెట్టలేదు. ఒకసారి పోయి అడిగిన. గవర్నమెంట్ అయింది కదా! రంగారెడ్డికో, ఎక్కడికో ట్రాన్స్ ఫర్ చేయుమని.”పాలెంలో మీకు ఏంతక్కువైంది” అన్నారు. అంతే అట్లా విచిత్రంగా గడిచిపోయింది.

7.  మీ సంపాదకత్వంలో వెలువడిన మీ తండ్రిగారి “పాంచరాత్రాగమోక్త- భగవత్ప్రతిష్ఠా విధానం” గురించి మాకు అర్థమయ్యేలా వివరించండి.

జ:     మా నాయనగారు ఇటు ద్రావిడ ప్రబంధాలు పౌరోహిత సంబంధమైనవి, పాంచారాత్రాగమ సంబంధ ప్రతిష్ఠా ఉత్సవాలు పుస్తక నిరపేక్షంగా కంఠోపాఠంగా చేయించేవాడు. సంస్కృతంలో ఒక సామెత ఉందమ్మా.. ” వివాహాదీని కార్యాణి గ్రంథం దృష్ట్వా న కారయేత్” వివాహం, ఉపనయనం మొదలగు ఎలాంటి కార్యాలు  జరిగినా పుస్తకం చూసి మంత్రం చెప్పకూడదు. అయితే మరణాది కార్యక్రమాలకు తప్పనిసరిగా తనకు నోటికి వచ్చినా తొడపైన పుస్తకం పెట్టుకొని చూస్తూ చదవాలి. అందుకే మా నాన్నగారికి పాంచరాత్రం పూర్తిగా కంఠపాఠంగా ఉండేది. ఉత్సవాలు గానీ, ప్రతిష్ఠాంతం గానీ, బీజాక్షరాలు, యంత్రాలు ఇవన్నీ నోటికి ఉండేవి. ఇవన్నీ అందుబాటులోకి రావడం కోసం వీటన్నిటినీ పల్లెటూళ్ళో కూర్చొని చాలా జాగ్రత్తగా వివరంగా  1970 వరకే మొత్తం వాల్యూమ్స్ రాసి పెట్టారు. చాలా అందమైన రాత ఆయనది. 1995లో ఆయన అస్తమించిండు. అప్పటికే ఆయన నల్గొండ జిల్లాలో ప్రసిద్ధి పొందిన దేవ యాజ్ఞీకుడు. ఎన్నో దేవాలయాల్లో ప్రతిష్ఠాదులు చేయించిండు. తర్వాత నేను 2008లో ఆయన శతజయంతి సందర్భంగా ఆయన రాసిన “మహోత్సవవిధి”, “ప్రతిష్ఠావిధానం” రెండూ విడదీసి రెండు వాల్యూమ్స్ గా మొట్టమొదటగా ప్రచురింపజేశాను. దిల్ సుఖ్ నగర్ లో పెద్ద సభ జరిగింది. అప్పుడు కె.వి. రమణాచారి గారు తిరుపతి ఈవోగా ఉండేవాడు. ఈ పుస్తకాలు బయటకు రావడానికి ఆయన చాలా సహాయం చేసిండు నాకు. ఆయన అధ్యక్షతనే వీటిని ఆవిష్కరింపజేసినం. అక్కడ పుస్తకాలు దగ్గర పెట్టుకొని దేవ యాజ్ఞీకం, ప్రతిష్ఠా విధానం పట్ల అభిమానం ఉన్నవారు, చదవగలిగిన వాళ్ళు ఉచితంగా తీసుకుపోవచ్చు అని చెప్పిన. ఆరోజు అవి ఒక 370, ఇవి ఒక 370 పుస్తకాలు పోయినయి నాకు బాగా గుర్తు. విద్యావ్యాప్తి కావాలనేదే నా ఉద్దేశ్యం. అట్లా ఆ పుస్తకాలు 5 ఎడిషన్లు అయినాయి.

ఒకసారి నేను శ్రీరంగం పోయినప్పుడు మహోత్సవ విధి పుస్తకాన్ని పూజరితో పూజ చేయించి, వీటిని మీదగ్గరే ఉంచండి అన్నాను. ఆప్పుడాయన “ఈ పుస్తకాలు మా విద్యార్థులకు పాఠ్యగ్రంథమండి. మేము కాకినాడలో రాజారామమోహన్ రాయ్ లైబ్రరీ నుండి 60 పుస్తకాలు తెచ్చుకున్నాం. మాదగ్గర 40 మంది విద్యార్థులు వున్నారు. ఇంకా ఇరవై పుస్తకాలు మా లైబ్రరీలో ఉన్నాయి” అన్నాడు. పాంచరాత్ర పాఠశాల వాళ్ళది.  (మేము కొన్ని పుస్తకాలను లైబ్రరీలకు ఇచ్చినం). ఇవి కూడా ఉంచండి. అని నా దగ్గరున్న పుస్తకాలు కూడా ఇచ్చిన. తిరుపతి, శ్రీరంగం, సింహాచలం ఇట్లా పాంచరాత్ర పాఠశాలల్లో ఈ పుస్తకమే ప్రామాణిక పాఠ్యగ్రంథం. ఇప్పటికి కూడా తెలంగాణాలో జరిగే భగవదుత్సవాల్లో (వైష్ణవ ఆలయాలు) మా నాయన గారి పుస్తకమే ప్రామాణికం. అది నేను ఘంటాపథంగా చెప్తాను. మరొక విశేషం ఏమిటంటే జీయర్ స్వామి వారు “భగవత్ప్రతిష్ఠావిధానం” పుస్తకం వేతామని ఒక కమిటీ వేశారు.  సముద్రాల రమాకాంతాచార్యులు గారని పెద్ద యాజ్ఞీకుడు, నా క్లాస్ మేట్, మా నాయన గారి పేరు చెప్పి, మనం కొద్దిరోజులు ఆగి ఆ పుస్తకం చూసాక వేద్దాం అన్నారట. అంతేకాదు మా ఇంటికి స్వయంగా వచ్చి పుస్తకాలు తీసుకువెళ్ళి స్వామివారికి చూపించారట. అవి చూసిన జీయరుస్వామి గారు మనం పుస్తకం వేయాల్సిన పనిలేదు. ఆచార్యులవారి పుస్తకమే చాలు అన్నారట. అంటే మానాయన అంత ప్రామాణికంగా, పల్లెటూళ్ళో ఉండి అనేక పురాణాలు, సంహితలు మొదలగునవన్నీ చూసి ఒక ప్రామాణికమైన గ్రంథాన్ని రాయడం ఆయన మేధాశక్తికి నిదర్శనం.

8. “శ్రీ సారంగశైల మాహాత్మ్యం” …మీరు రాసినదా?  అందులోని క్షేత్రం గురించి చెప్పండి.

జ:    అది నేను రాసినది కాదు. అయితే నేను మా ఊరు చందుపట్ల అని చెప్పిన కదా! దానికి తూర్పు వైపు బండపాలెం అనే ఊరు ఉంది. దానికి దగ్గర్లో ఒక గుట్ట ఉంది. ఆ గుట్ట పేరు సారంగాచలం. పూర్వం అక్కడ జింకలు బాగా తిరిగేవట. ఒక రామాలయం ఉంది అక్కడ. స్వయంవ్యక్త రామస్వామి. గోవర్దనం వేంకట నరసింహాచార్యులనే మహానుభావుడు. ఆయన మిర్యాలగూడ దగ్గర ఉండే అలియా మండలంలో ఇబ్రహీంపేట అనే ఊరులో ఉండేవాడు. ఆయన ఈ రాముని చరిత్రను మూడు ఆశ్వాసాల  ప్రబంధం చెప్పినాడు. ఆయన మా తాతగారికి మామగారు. అంటే మా నాయనమ్మ ఆమె బిడ్డ. అప్పుడప్పుడూ మా ఊరికి బిడ్డను చూడడానికి వచ్చేవాడు. ఒకసారి అలా వచ్చినపుడు ఆ రామాలయ ఉత్సవాలు, విశేషాలతో రెండేరోజుల్లో ఆ ప్రబంధం చెప్పిండు. బ్రహ్మాండమైన కవి అతను. ఎన్నో మంగళహారతులు కూడా రాసిండు. “శ్రీసారంగ శైల మాహాత్మ్యం” అముద్రితగ్రంథం. నేను దానికొక  పీఠిక రాశాను.

9. శేషభట్టర్ గారి గొప్పతనం ఎలాంటిదో మాకు వివరించండి.

జ:      మా నల్లగొండ జిల్లాలో శేషభట్టర్ వెంకట రామానుజాచార్యులు అని ఉన్నారు. ఆయన పుస్తకాల సంకలనం వేసినం. ఆయన ఎంత గొప్పవాడు అంటే చిన్న వయసులోనే మరణించాడు (40 ఏళ్లకు) అప్పటికే ఆయన నాలుగు భాషల్లో ప్రావీణ్యత కలవాడు. మంచి లాయర్ కూడా. ఆయన రుక్మిణీదేవి కథను ‘రుక్మిణి’ అనే పుస్తకంగా రాశాడు.నిజాం రోజుల్లో ఆ పుస్తకాన్ని టెక్స్ట్ గా పెట్టినారు. అంటే ఆయన గొప్పతనం చూడండి. “తెలుగు పఢ్ నే వాలోంకో రుక్మిణి” అని ఉండేది. ఆయన ‘లోకజ్ఞుడు’ అనే పేరుతో చాలా పద్యాలు రాశారు. అకినేపల్లి జానకి రామారావు గారని కొండగడప జమీందారు ఉండేవాడు. ఆయన అడవి బాపిరాజు, తిరుమల రామచంద్ర ప్గార్లకు ‘మీజాన్’ పత్రిక నడపడానికి డబ్బు సహాయం చేసిండు. శేషభట్టర్ వెంకట రామానుజాచార్యుల వారు రాసుకున్న పుస్తకాల ముద్రణకు కూడా జానకి రామారావు గారు ఆర్థిక సాయం అందించారు. కొండగడప జమీందారు జానకి రామారావు ద్రవ్య సహాయంతో ముద్రింప బడిందని ఆయన ప్రతి పుస్తకం మీద రాసుకున్నారు. నల్లగొండ చరిత్ర రాసిండు. నల్లగొండ చరిత్ర రాసిన వాళ్లలో మొదటివాడు ఆయనే. అయితే మేము నల్లగొండ జిల్లా సర్వస్వం వేసేటప్పుడు నేను, బిఎన్. శాస్త్రి గారు ఆ పుస్తకం కొరకు చాలా వెతికినం మాకు దొరకలే. అసలు వారి వంశజులకు ఆయన రచయిత అన్న విషయమే తెలియదు. తర్వాత నేను వీరి పుస్తకాలు వేయించాలన్న ఆలోచన వచ్చినప్పుడు “వేమన భాషా నిలయం”లో పాత పేపర్ల కట్టలు వెతుకుతున్నప్పుడు నాలుగు కాయితాలు దొరికినాయి. దాంట్లో నల్లగొండ చరిత్ర దొరికింది. దొరికినంత వరకు నేను పుస్తకంలో వేసిన. ఆయన కొడుకుల్లో ఒకాయన ఎమ్మార్వోగా రిటైర్ అయినాడు నిజామాబాద్ లో. ఇక్కడే ఉండేవాడు ఎల్బీనగర్లో. ఆయన ఒకసారి నా దగ్గరికి వచ్చి మా నాయన గారి కాగితాలు ఉన్నాయని, వాటిని చూడమని ఒక పాతపెట్టె తెచ్చి ఇప్పుడు మీరు కూర్చున్న స్థలంలోనే పెట్టిండు. నేనొక పది రోజులు కష్టపడి వాటన్నింటినీ సవరించిన. పుస్తకాలు వేయించిన.

10. “నల్లగొండ జిల్లా కవులు – పండితులు” అనే పేరుతో కూర్చిన రచనలో ఎవరెవరి గురించి రాశారు?

జ: “నల్లగొండ జిల్లా కవులు – పండితులు” రచన చేయాలని ఊహ వచ్చింది. బిఎన్. శాస్త్రిగారు, ఊళ్ళల్లో ఉన్నవాళ్ళు సహాయం చేశారు. కూరెళ్ళ విఠలాచార్య నేను ఆ పనిలో ఉన్నప్పుడు మనోహరి (నా స్టూడెంట్. బిఎన్. శాస్త్రిగారి కూతురు) మాకు అన్నీ రాసి పెట్టేది. ప్రూఫ్స్ కూడా చూసేది. ఇప్పుడు నల్లగొండ జిల్లా ప్రత్యేక విభాగం అయింది కదా! అయినా భువనగిరి, సూర్యాపేట, నల్లగొండ జిల్లాల్లో ఎవరు సాహిత్య చరిత్ర రాసినా వారికి ఈ పుస్తకం కరదీపికలా ఉపయోగ పడుతుంది. నా పేరు చెప్పి కొందరు, చెప్పక కొందరు దానిలోని విషయాన్ని తీసుకుంటారు. ఇందులో పూర్వం నుంచి 1993 వరకు (1993లో పుస్తకం వేసిన) అప్పుడప్పుడే రచనలు చేస్తున్న కొత్త రచయితలను కూడా దాంట్లో తీసుకున్న. అందులో రకరకాల ప్రక్రియల్లో మొదటగా ఎవరెవరు ఉన్నారు? అన్న దృష్టితో కాలాన్ని అనుసరించి దరఖాస్తు తయారు చేశాము. దాన్ని నల్లగొండ జిల్లాలో తెలిసిన వాళ్ళందరికీ ఇచ్చి వాళ్ళకు తెలిసిన సమాచారాన్ని ఫోటో ఉంటే దానితో సహా పేరు, ఊరు, మండలం  విద్య, వారు చేసిన రచనలు, ముద్రితాలు, అముద్రితాలు, ఇంకా చేస్తున్న రచనలు, పొందిన పురస్కారాలు ఇలాంటి సమాచారం సేకరించిన.దాదాపు 40 శాతం మంది మాకు రిప్లై ఇచ్చినారు. కొంతమంది మౌనంగా ఉన్నారు. (వాళ్ళకి ఇష్టం లేక) ఆ తర్వాత చాలా కష్టపడి 370 మంది కవులు, పండితులను దొరికినంతవరకు ఫోటోలతో సహా దాంట్లో వేసిన. దానిని నల్లగొండలో అప్పుడు మినిస్టర్ గా ఉన్న కుందూరు జానారెడ్డి గారు ఆవిష్కరించారు. రవ్వా శ్రీహరి గారు, ప్రొఫెసర్ గోపి, రావి భారతి, పులిజాల రంగారావు మొదలైన వారంతా ఆ సభకు వచ్చారు. చాలా శోభాయమానంగా మా శాస్త్రి గారు ఆ సభా ఏర్పాట్లు చేశారు. ఆ విధంగా “నల్లగొండ జిల్లా కవులు-పండితులు’ పుస్తకం తయారయింది.

11. మీరు రాసిన పుస్తకాల గురించి చెప్పండి. అలాగే సంపాదకత్వం, పీఠికలు వీటిపై ఎక్కువగా మీదృష్టి నిల్పడానికి కారణం ఏమిటి?

జ: నేను దాదాపు 40 పుస్తకాలు ప్రింట్ చేశానమ్మ. అన్ ప్రింటెడ్ బుక్స్ 30,35 దాకా ఉంటాయి. కొన్ని రీ-ప్రింట్ అయినాయి. కొన్ని మూడు, నాలుగు ముద్రణలు కూడా అయినాయి. మొత్తం 46 పుస్తకాలు నేను ఎడిట్ చేసిన అన్ని ప్రక్రియల్లో. అన్నీ పద్యాలే. పుస్తకాలెన్నో పరిష్కరించాను కాబట్టి వాటిని వెలువరించడానికి పూనుకున్నాను. పీఠికలు రాయడంలో నిడదవోలు వెంకట్రావు గారు, ఇవివి.రాఘవాచార్యులు గారి ప్రభావం నాపై ఉండేది. అందువల్ల మొదట్లో పీఠికలు ఎట్లా ఉంటాయి? తర్వాత వచ్చిన పీఠికలు ఎట్లా ఉన్నాయి? ఇట్లా ఒక  స్ఫురణతో రాస్తూ పోయిన. ఆ తర్వాత నాకే అనిపించింది. ఇట్లా పేజీలు పెంచడమే తప్ప ఉపయోగం లేదని క్రమంగా తగ్గించుకుంటూ వచ్చిన. దాదాపు 40 పుస్తకాలకు పీఠికలు రాసిన. అవన్నీ కలిపి ఒక వాల్యూమ్ వేసిన (నవ్వుతూ..అవి ఎక్కడికైనా పోతాయేమోనని). పీఠిక అంటే ఏమిటి?  పీఠికలు ఎందుకు అవసరం?  వాటిని ఎట్లా చదవాలి? అనే సమాచారం ఇస్తూ మొట్టమొదట విమర్శ గురించి పరిశోధన చేసిన ఎస్వీ రామారావు గారితోను, ఉస్మానియాలో పీఠికల గురించి పరిశోధన చేసిన చంద్రశేఖర్ రెడ్డి గారి తోను (ఇప్పుడు ఆయన ఎమెస్కో లో వున్నారు) నేను ఈ పుస్తకంలో అభిప్రాయాలు రాయించిన. దాన్ని నా విద్యార్థి ఒకడు సొంత ఖర్చులు పెట్టుకొని ఆవిష్కరణకు నన్ను ఒక్క రూపాయి అడగకుండా పుస్తకాన్ని ముద్రింప చేశాడు. నల్లగొండ జిల్లా వాడే. ఇంటికి దగ్గరగా ఉండేవాడు. అర్జున్ రావు అని వెలమ పిల్లవాడు. నా దగ్గర చదువుకున్నాడు. బీదవాడు. ఇప్పుడు వనస్థలిపురంలో స్కూల్స్ పెట్టి నడుపుతున్నాడు. నా దగ్గరకు వచ్చి, “సార్! ఈ పుస్తకాన్ని నేను ప్రింట్ చేయిస్తాను” అన్నాడు. ఆవిష్కరణలో కూడా భోజనాలు పెట్టి చాలా బాగా చేసిండు. నేను ఒక్కటే చెప్పిన “ఈ పుస్తకం ముద్రించి ఇంట్లో పెట్టుకుంటే ఎవరూ చదవరు అవసరం లేదు” అని. ఎందుకంటే ఈ రోజుల్లో సాహిత్య గ్రంథాలు ఎవ్వరూ చదవడం లేదు. “ఒక హితుడైన శత్రువుని నీ ఎదురుగా చూసినట్లు ఉంటుంది” అన్నాను. అయినా సరే పట్టు వదలకుండా  వేయించాడు.

12. ఈ తరం సంపాదకులకు మీరిచ్చే సలహాలు ఏవి?

జ:     ఈరోజుల్లో సంపాదకులు ఉన్నారు. తప్ప గ్రంథ సంపాదకులు లేరు. మా బిఎన్.శాస్త్రి గారు పత్రికా సంపాదకులు. ఆయన ఎలా అంటే తన ఇంట్లో ఉన్న బంగారం, వెండి కూడా అమ్మి పత్రికకు డబ్బులు పెట్టిండు. ఇప్పుడు పత్రికా సంపాదకులు ఉన్నారు. పత్రిక పేరు మీద డబ్బులు సంపాదిస్తారు. కానీ ఈ రోజుల్లో ఒక క్లాసిక్ పుస్తకాన్ని గాని, ప్రాచీన గ్రంథాన్ని చదివి పరిష్కరించి దాన్ని వేసే బహుభాషాంతర విపుల విషయ పరిష్కార పీఠికాయుతంగా ప్రచురించే వాళ్ళు ఎవరూ లేరు.  అటువంటప్పుడు వాళ్ల గురించి ఆలోచించేది లేదు. మన మార్గమేదో మనం పోవాలి. మనం చెప్పినా ఎవరు పాటిస్తరు? అందుకని రెండు సంవత్సరాల నుంచి నేనవన్నీ చాలించుకున్న. ప్రశాంతంగా చదువుకుంటూ కూర్చున్న. తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ పెట్టినప్పుడు ఆ సెక్రెటరీ, ప్రెసిడెంట్ నాకు తెలిసిన వాళ్ళు (నందిని సిధారెడ్డి, వెంకట నరసింహారెడ్డి)   సర్వజ్ఞ సింగభూపాలుడు రచించిన “రసార్ణవ సుధాకరం” వేసిన పెద్ద పీఠికతో. అప్పకవికి సంబంధించిన చాలా సంస్కారమైన ప్రచురణలు వేసినం. ఒక దేవాలయ చరిత్ర (గంగాపురం మాహాత్మ్యం వేసినం) ఆ విధంగా సహృదయుడు అనేటటువంటివాడు, విలువ తెలిసినవాడు ఇది చేయండి. అని చెప్తే చేస్తామ కానీ విలువ తెలియని వాళ్ళతో ఏముంది? వెనుకట తిరుపతి వెంకట కవులు ఒక పద్యం చెప్పారట “ఏ భూమీశున్ చూడబోయినను నీవే పద్యం చెప్పి, నీవే భావమ్ములు చెప్పుకోవలె”. రాజు గారి దగ్గరికి పోతే పద్యం చెప్పాలి. దాని భావం చెప్పాలి. అంత చెప్పినా అర్థమవుతుందో కాదో !  అందుకే నేను కూడా ఇవన్నీ ఎందుకు అనుకొని ఊరుకున్నా. సాహిత్య అకాడమీ వాళ్లు ఏవో కొన్ని పనులు చెప్పినారు. చేసినం అయిపోయింది. ఇప్పుడు అడిగేవాళ్లు లేరు, చేసే వాళ్ళు లేరు. ఇప్పుడు నాకు ఇష్టమైన మూసీ పత్రిక ఒకటి ఉంది. బిఎన్.శాస్త్రి గారు ఉన్నప్పుడు భారతికి దీటుగా ఒకటి ఉండాలని పత్రిక వేసుకున్నం. దాన్ని మనోహరీ, మా కమలాకర్ కష్టపడి నడుపుతున్నరు.  అప్పుడప్పుడు సమీక్షలో, వ్యాసాలో దాంట్లో రాస్తూ ఉంటా. అట్లా కాలాన్ని గడుపుతున్న.

13. తాళపత్ర గ్రంథ పరిష్కరణలో ఒకే అంశానికి సంబంధించి ఉండి, మీకు ఇబ్బంది కలిగిన సందర్భాలు ఉన్నాయా?

జ:  మొట్టమొదటిసారిగా 1971లో, 1973లో ప్రచురించిన నిరోష్ఠ్య రామాయణం (దశరథ రాజ నందన చరిత్ర) అదొక ప్రింటెడ్ కాపీ దొరికింది నాకు. అది 1910-20 ప్రాంతంలో ఏలూరులో ప్రింట్ అయింది తర్వాత నేను అన్వేషిస్తే నాకు దానికి సంబంధించి మూడు తాళపత్ర గ్రంథాలు దొరికినయి (ఒకటి విజయవాడ ఒకటి ఖమ్మం ఒకటి మహబూబ్ నగర్) ఆ మూడింటిలో ఏది సమగ్రం కాదు. వాటన్నిటినీ పట్టుకొని నేనే ఎడిట్ చేసిన. “దశరథ రాజనందన చరిత్ర”కు చాలా పాఠాంతరాలు వచ్చినై. అవన్నీ చూసి నేను పూర్తి చేయగలిగాను. ఇటువంటిదే మరొకటి మరింగంటి సింగరాచార్యుల శుద్ధాంధ్ర నిరోష్ఠ్య సీతా కళ్యాణం 1971లో వేశాను. అది అచ్చ తెలుగు నిరోష్ఠ్యం, సీతాకళ్యాణం కథ. చిన్న పుస్తకం. దాన్ని వేసినప్పుడు నాకు రెండు పుస్తకాలు దొరికినయి. అందులో ఒకటి తిరుపతిలో దొరికిన తాళపత్ర గ్రంథం. తర్వాత మా నాయన గారు సంపాదించిన పుస్తకాల్లో చాలా పాతది.  కనగల్లు వాళ్ళ బంధువు పురుషోత్తమాచార్య గారని సూర్యాపేటలో ఉండేవారు. ఆయన ఇంట్లో పాత పుస్తకాలన్నీ కట్టగట్టి పెట్టుకున్నారు. మేమిద్దరం కలిసి వెతికితే దాంట్లో ఒక పుస్తకం దొరికింది. ఇవన్నిటిని పెట్టుకుని నేను మంచి పార్ట్ ఏది ఉంటే అది తీసుకొని వేసేవాణ్ణి. అట్లా పుస్తకాలు ఎడిట్ చేయవలసి వచ్చింది.

14. ఒకే కవి రాసిన అంశానికి భిన్నమైన పాఠాంతరాలు  ఎందుకుంటాయి?

జ:  ఎందుకంటే ఒక కవి రాసిన అంశాన్ని ప్రత్యంతరాలు రాసుకున్న వాళ్ళుంటారు కదా! ప్రత్యంతరాలు రాసే వాళ్ళల్లో అనేక తేడాలుంటాయి. ఉదా: ఒకరు వశము అని రాస్తే, మరొకరు దశము అని రాస్తారు. ఇక్కడ పదం ఏది అనేది కాదు. దాంట్లో ఉన్న ప్రామాణికత ముఖ్యం. ఇలా వివిధములైన పాఠాంతరాలను పరిశీలించి దాన్ని పరిష్కరించాలి. అది అందరికీ ఆమోదయోగ్యంగా ఉండాలి. కొంతమంది తాళపత్ర గ్రంథాలు సంపాదించి, తమ కుటుంబ పోషణకు తనపేరు చేర్చుకొని, ఎవరో ఒక రాజుకిచ్చి డబ్బులు సంపాదించి పూట గడుపుకున్నారు. ఈ విషయం అల్లసాని పెద్దన మనుచరిత్రలో కూడా చెప్పబడింది. అప్పకవి రోజుల్లో కూడా ఇలాంటి విషయాలు జరిగినై. ఆయన (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా వాడు) కొన్ని వందల పుస్తకాలు సేకరించినాడు ఆరోజుల్లో. అముద్రిత గ్రంథాల లైబ్రరీ అప్పకవి దగ్గర ఉండేది.  ఒట్టెం అనే ఒక ఊరుంది. అక్కడ ఉండేవాడు.  అన్ని పుస్తకాలను సేకరించి “అప్పకవీయం” గొప్ప ఛందోగ్రంథాన్ని రాసిండు. ఒక శపథం చేస్తాడాయన. “ఇది చదివిన పిమ్మట మరి యదియేనియు చదువబుద్ధి ఏలా పొడమున్? పదపడి గ్రంథములన్నియు వెదకి వెదకి సారమెల్ల వివరింపంగన్” నా పుస్తకం ఒక్కటి గనుక మీరు చదివితే వందల పుస్తకాలు చదివినట్టు..అంటాడు. నేను కాలేజీలో పని చేసినంతసేపు ఒకటే సిద్ధాంతం ఉండేది నాకు. నా విద్యార్థులు అందరితో కూడా “అప్పకవీయం” రెండు ఆశ్వాసాలు కంఠపాఠం చేయించిన.(తృతీయ, చతుర్థ) వాళ్లకు అప్పుడు నేను ఒకటే చెప్పేది. మీరు ఇప్పుడు నన్ను తిట్టుకుంటారు కానీ ఈ పద్యాలు మీరు గనక కంఠపాఠం చేస్తే మీరు వందల ప్రబంధాలు చదివిన తెలివి వస్తదని. ఉదాహరణకు “మరున్నందన శతకం” అని వస్తుంది. ఎక్కడ దొరకాలి అది? అట్లనే మా కసిరెడ్డి వెంకటరెడ్డి, గిరిజా మనోహర్ వీళ్ళందరికీ ఆ పద్యాలు నేర్పించిన. వాళ్ళు అలా ధారణ చేయడం వలన పద్యం నడక తెలిసింది. పద్యం ఒక్కసారి మనిషికి అబ్బిందంటే ఎక్కడా పోదు. అప్పుడు సాహిత్యం గురించిన అప్రతిహతమైన శైలి ఏర్పడుతుంది. వచన కవిత్వం రాసే వాడిని ఒక కవిత చదవమంటే పుస్తకం తీసి చదవాలి. పద్య కవిత్వం చదివిన వాడిని చదవమంటే పది పద్యాలు అవలీలగా చదవగలడు. పద్యంలో ఒక శక్తి ఉంది. యతి, ప్రాస, భావం మనిషిని పట్టేస్తుంది. అందుకొరకు పద్యం నిలుస్తుంది. ఎవడేం చేసినా పద్యం పోదు. అందుకే పుస్తకాలను రక్షించుకోవడం మన బాధ్యత. తెలంగాణ వారంతా అప్పకవీయాన్ని ఆదర్శంగా పెట్టుకోవాలి గ్రంథ రచనకు.

15. “మావూరు చందుపట్ల” అనే కైఫీయతు రాశారు. అసలు ‘కైఫీయత్’ అంటే ఏమిటి ? మీరు రాసిన దాంట్లోని విశేషాలు ఏవి?

జ:  నేను దాన్ని కైఫీయతుగా రాసుకోలేదమ్మా ! మా ఊరు చారిత్రకమైనది. దాని గురించి ఎందుకో రాయాలనిపించింది. ఆంగ్లేయులు మన గ్రామ చరిత్రలను రాయించారు. వాటికే కైఫీయతు అని పేరు.   కైఫీయతు అంటే స్థానిక చరిత్ర. అయితే మా ఊరికి బాట ఎట్లుండేది? శివాలయాలు ఎట్లుండేవి? శాసనాలు ఎట్లున్నయి? ఆ ఊళ్ళో కుటుంబాలు ఎన్ని ఉన్నయి? ఎన్ని కులాలు ఉన్నయి? అప్పటి సాంఘిక పరిస్థితులెట్లు న్నయి?  మా కుటుంబము ఆ రోజుల్లో ఎట్లా ఉన్నది? వారి విద్యా వైదుష్యాలు ఎట్లున్నయి? అవన్నీ మనసులో మెదిలి ఐదు రోజుల్లో పుస్తకం రాసిన. కారణమేంటంటే ఆ ఊర్లో కాకతి రుద్రమదేవి శాసనం ఒకటుంది. దానిలో విశేషమేంటంటే రుద్రమదేవి వీర స్వర్గ మలంకరించిన విషయం ఆ శాసనంలో ఉంది కాకతీయ చరిత్రకు ఇది చాలా అమూల్యమైనది. నేను 1966 ‘భారతి’ సెప్టెంబర్ పత్రికలో ఆ శాసనం గురించి ఢిల్లీ పత్రికల వాళ్లకు సమాచారం ఇచ్చిన. ఎవరూ స్పందించలేదు.తర్వాత ఆదిరాజు వీరభద్ర రావు గారు, నేను బి.ఎన్.శాస్త్రి గారు, పరబ్రహ్మ శాస్త్రి గారితో మొర పెడితే వాళ్లు ఆ శాసనాన్ని పరిశీలించారు. దాని గురించి భారతిలో మేము చర్చలు చేసినం. రుద్రమదేవి వీర స్వర్గ మలంకరించెనా? అని ఒకటి, కాకతీయుల చరిత్రకు అమూల్య శాసనం అని ఒకటి, రుద్రమదేవి స్థితిని తెలిపే చందుపట్ల అని ఒకటి ఇట్లా పత్రికల్లో చాలా వ్యాసాలు వచ్చినయి. ఇవన్నీ మనసులో పెట్టుకొని ఆ ఊరి గురించి రాయాలి అని నేను ఆ పుస్తకంలో చందుపట్ల శాసనం గురించి కాపీ కూడా ఇచ్చిన. శాసనస్తంభం మీద 150 ఏళ్ల పూర్వానికి సంబంధించిన శాసనం ఒకటి ఉంది అది ఉంటే ఒకే స్తంభం మీద రెండు శాసనాలు భిన్న కాలాలకు చెందినవి చెక్కడం విచిత్రం.ఆ ఊరి చెరువు కూడా చాలా పాతది. ‘రా చెరువు’ అని దాని పేరు. మిషన్ కాకతీయ ప్రారంభించినప్పుడు కేసీఆర్ మా ఊరి చెరువుతోనే ప్రారంభించిండు. ఇవన్నీ దృష్టిలో పెట్టుకొని మా ఊరి గురించి పుస్తకం వేసిన అయితే నల్లగొండ జిల్లాకు ఎన్. ముక్తేశ్వర రావు అని ఒక కలెక్టర్ వచ్చిండు. చాలా గొప్పవాడు. సంస్కృతం, వేదం, తెలుగు, ఇంగ్లీష్ బాగా చదివినవాడు. ఆయన్ని ఒక సారి కలిసి ఒక సహాయం చేయమని అడిగిన రోడ్డుపైన పడిపోయినటువంటి శాసన స్తంభాన్ని తీసి అరుగు మీద పాతి పెట్టడం, రుద్రమదేవి కాంస్య విగ్రహం చేయించడం. ఆయన ఒకసారి ఊరికి వచ్చి చూసి అక్కడ ఉన్న అధికారులకు చెప్పి పడిపోయిన ఆ స్తంభాన్ని అనామతు అరుగు మీద పాతించారు.ఆ తర్వాత ఇంకో స్తంభం మీద కూడా ఆ శాసనాన్ని చెక్కించి దాని పక్కనే పాతి పెట్టించినం. ఇప్పుడు రెండు స్తంభాలు ఉంటాయి అక్కడ. అంతేకాక అక్కడ సూర్యాలయం, శివాలయం రెండు ఉన్నాయి బాటకు రెండు వైపులా. శివాలయంలో చిన్న చిన్న ప్రాణవట్టాలు, శివలింగాలు ఉన్నాయి. సూర్య దేవాలయం ఆ జిల్లాలోని పెద్దది. ‘ఆకవరం’ అని నకిరేకల్ దగ్గర ఒక ఊరిలో పెద్ద సూర్యదేవాలయం ఉంది. ‘అర్కవరం’ అసలు దాని పేరు. కానీ క్రమంగా ఆకవరం అయిందది. పెద్ద శాసనాలు కూడా ఉన్నాయి. అయితే కలెక్టర్ ముక్తేశ్వర రావు తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడే ముందు రోజు రిటైర్ అయినారు. నేను అడిగిన విధంగా రుద్రమదేవి కాంస్య విగ్రహానికి డబ్బులు సాంక్షన్ చేయించిండు (ఆ రోజుల్లో ఒక లక్ష పదివేల రూపాయలు) ఆ రుద్రమదేవి విగ్రహాన్ని చూస్తే అద్భుతంగా ఉంటుంది. దాని చుట్టూ అరుగులు కట్టి సీకులు పెట్టించారు. రాజకీయ నాయకులు వచ్చి రోడ్డు వెడల్పు చేయడానికి ఆ విగ్రహాన్ని కూలగొడతామన్నారు. కానీ నేను దాన్ని అడ్డుకొని కావాలంటే మరోవైపు భూమిని ఇప్పిస్తానని చెప్పాను. అలా ఆ కలెక్టర్ పుణ్యం వల్ల రుద్రమ దేవి విగ్రహం, శాసన స్తంభాలు ఏర్పడ్డాయి.

16. ‘లాలి ప్రహరి’ అంటే ఏమిటి? అది ఎలా ఉంటుంది? దాన్ని రాసిన వారెవరు?

జ.      నకిరేకల్లు దగ్గర నోములపాలెం నరసింహస్వామి దేవాలయం చాలా ప్రాచీనమైనది. నేను ఇంతకుముందు గోవర్ధన వెంకట నరసింహచార్యులు గారని కవి గురించి చెప్పాను కదా! ఆయన నరసింహస్వామి గురించి ఒక ప్రహరీ చెప్పినాడు. దాదాపు 1900 ప్రాంతంలో గుండంరాజు వాళ్ళనే కరణాలు ఆ దేవాలయాన్ని చూస్తూ ఉండేవారు. ప్రహరీ ఎట్లుంటది అంటే మొదలు ఒక శ్లోకం, తర్వాత ఒక పద్యం, తర్వాత అష్టదిక్పాలకులు ఆ స్వామిని రక్షిస్తున్నట్టు ఎనమండుగురికి ఎనిమిది శ్లోకాలు, ఎనిమిది వచనాలు, ఎనిమిది మంగళ హారతులు. ఇట్లా చేసి దాన్ని అందరూ అనుసరిస్తున్నట్లుగా స్వామిని కొలుస్తున్నట్లుగా చెప్పడం. ప్రహరీ అనేది నల్లగొండ జిల్లాలోనే మొట్టమొదటగా వచ్చింది. ఆయనకు అది ఎక్కడ నుండి వచ్చిందో, దాని ప్రేరణ ఏంటో ఎవరికీ తెలియదు. ఆ ప్రహరీ అనేది ఆయన పుస్తకం వచ్చిన తర్వాతనే తెలుగు సాహిత్యంలో పది పదిహేను ప్రహరీలు వచ్చినాయి. తిరుమల బుక్కపట్నం వారు అని ఆత్మకూరులో ఒక కవి ఉండేవాడు ఆయన ప్రహరీ అనే తెలుగు ప్రక్రియను సంస్కృతంలో చెప్పిండు. అంతటి గొప్ప ప్రక్రియ మా నల్లగొండ జిల్లాలో వచ్చింది. నల్లగొండ జిల్లాలో నిరోష్ఠ్య రామాయణం, అచ్చ తెలుగు నిరోష్ఠ్యం, ప్రహరీ, చక్కని ప్రబంధాలు చంద్రికా పరిణయం మొదలైనవి, వసుచరిత్రకు దీటుగా తాలాంక నందినీ పరిణయం లాంటి ప్రబంధాలు వచ్చినయి. కల్పిత కథాకావ్యాలను ప్రబంధాలుగా చెప్పినటువంటి వాళ్ళు ఉన్నారు. ఇంకా విశిష్టమైన విశిష్టా ద్వైత సిద్ధాంతాన్ని తమ రచనల ద్వారా ఉపదేశాత్మకంగా చెప్పినటువంటి మరింగంటి కవులు పుట్టినది నల్గొండ జిల్లానే.  ఆధునిక కాలంలో మా బి.ఎన్ శాస్త్రి లాంటి పరిశోధకుడు రావడం.. ఇట్లా అనేకులు జిల్లాకు గర్వకారణంగా నిలిచారు.

17.  మీ ఆత్మకథ “జీవనపర్వం” మీ పూర్తి జీవితానికి సంబంధించినదా? కేవలం మీ అనుభవాలు మాత్రమే రాశారా?

జ: నేను పూర్తిగా జీవితాన్ని రాయాలని ఊహతో ఆత్మ కథ రాసుకోలేదు. చాలా విషయాలు చెప్పకుండానే వదిలిపెట్టిన. ఎందుకంటే యదార్థాలు రాస్తే బాధపడే జనం కూడా ఉంటారు కదా! “యదార్థవాది లోక విరోధి” అని తెలిసిందే కదా! ( నవ్వుతూ) అందుకే అది మనసులో పెట్టుకొని ముఖ్యమైన విషయాలను మాత్రమే రాసిన. దాంట్లో ప్రారంభం నుంచీ మా ఊరు, మేము, మా వంశం, నా చదువు, నా ఉద్యోగం, ఎన్ని బాధలు పడింది? పాలెంలో ఉన్నప్పుడు నేను చేసిన పనులు ఎట్లా ఉండేవి? రిటైర్మెంట్ తర్వాత ఎట్లా ఉండింది? ఇలా అన్నీ రాసిన. అయితే చివర్లో ఏం చేసిన అంటే మనం ఉన్నా, పోయినా నా సాహిత్యాన్ని గురించి, నా వ్యాసాల గురించి తెలుసుకోవాలని బుద్ధి పుడితే చూడడానికి లిస్ట్ అంతా ఇచ్చిన. నా రచనలు అధిక భాగం మూసీ, భారతి పత్రికల్లో వచ్చినాయి. ఇప్పటికి కూడా మూసీకి రాస్తున్నానని చెప్పిన కదా! ఎందుకంటే పత్రిక ప్రారంభించినప్పటి నుండీ నేను, శాస్త్రి గారు దాన్ని బిడ్డలాగా భావించుకున్నాం. మన రచనలతోనైనా దాని అభివృద్ధి చేతామనే ఊహ నాకు ఉంటది. అట్లా “జీవనపర్వం” రాసుకున్నా.

18. ఏ ప్రక్రియలోనైనా ‘మంచి రచన’ అని చెప్పడానికి ఉండాల్సిన లక్షణాలు ఏవి?

జ:    మంచి రచన అనడానికి రెండు కారణాలుంటాయి. ప్రతిభావంతుడైన రచయిత కావడం ఒకటి. ఎంచుకున్న వస్తువు శ్రేష్ఠమైనదై ఉండాలి. ఉదా: విశ్వనాథ సత్యనారాయణ ఉన్నాడు. ఎంతోమంది రామాయణం రాసినారు. ఆయనే ఒకే ప్రశ్న వేసిండు.”మరల ఇదేల రామాయణంబన్నచో” అని. వావిలి కొలను సుబ్బారావు వాల్మీకి రామాయణాన్ని తెలుగు చేసి దానికి వ్యాఖ్య రాసిండు. అట్లే చాలామంది రామాయణాన్ని రాసినారు. కానీ విశ్వనాథ సత్యనారాయణ రాసిన శ్రీమద్రామాయణ కల్పవృక్షానికి కీర్తి వచ్చింది. కారణం ప్రతిభావంతుడు కావడం. ప్రతిభావంతుడైన వాడు ఒక శ్రేష్ఠమైన వస్తువును తీసుకొని దాన్ని పరిపూర్ణంగా చిత్రించినట్లయితే అది లోకంలో వ్యాప్తి చెందుతుంది. అంటే బీజ,క్షేత్ర న్యాయమది. మనం చవిటి నేలలో బలమైన విత్తనం వేసినా నిలువదు. బలమైన భూమిలో పుచ్చిపోయిన విత్తనాలు వేసినా లాభం లేదు. విశ్వనాథ సత్యనారాయణ రాసిన రామాయణాన్ని మించింది మరొకటి లేదు. ఒక్క బాలకాండ కృత్యాది గనక చదివితే విశ్వనాథ వారి విశ్వరూప సందర్శనమవుతది. అది కవి యొక్క ప్రతిభ. ” కవి ప్రతిభలోన నుండును కావ్య గత శతాంశముల యందు తొంబదియైన పాళ్ళు,  ప్రాగ్వి పశ్చిన్మతమ్మున రసమ్ము వేయిరెట్లు గొప్పది. నవ కథాధృతిని మించి” అంటాడు. అందుకే రామాయణ కల్ప వృక్షం మీద నాలుగైదు పీహెచ్డీలు వచ్చినయి. కేవలం దాంట్లోని రాక్షసపాత్రల గురించి ఒకరు, స్త్రీ పాత్రల గురించి ఒకరు కవిత్వాన్ని, కవితా లక్షణాన్ని గురించి ఒకరు ఇలా ఒక్కొక్కరు ఒక్కో ఆలోచనతో చేసినారు. అట్లాంటి పుస్తకం నిలుస్తుంది. దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి గారు “కృష్ణపక్షం” రాసిండు. చిన్న పుస్తకమది. మనం చదువుకుంటూ పోతుంటే చిత్రంగా అనిపిస్తది. నాయని సుబ్బారావు గారి “వేదనా వాసుదేవం” మొదలైనవి చదువుతుంటే లీనమైపోతాం. వేదుల సత్యనారాయణ శాస్త్రి గారి “దీపావళి” పుట్టపర్తి సత్యనారాయణ శాస్త్రి గారి “శివతాండవం” ఇలా ఎన్నో గొప్ప పుస్తకాలు ఉన్నాయి. అక్కడ శివుడా, విష్ణువా అన్నది కాదు. దాంట్లో లీనమయ్యే శక్తి కవిత్వానికి ఉండాలి. అది మనం సాహిత్యం లో అనుసరించాల్సిన పద్ధతి.

19. రచనా వ్యాసంగంలో ఇప్పుడొచ్చిన మార్పులపై మీ అభిప్రాయం ఏమిటి? ఆధునిక కవులకు మీరిచ్చే సూచనలు ఎటువంటివి?

జ:   ఇప్పుడొచ్చే రచయితలు అంటే ఎమ్,ఏలు పీహెచ్ డి లు చేసిన వర్ధమాన రచయితలను చూస్తుంటాం. అది ఎట్లా ఉంటుందంటే శక్తి లేని పోట్లాట. మల్ల యుద్ధం చేసేవానికి శక్తి ఉండాలి. ఎదుటివారితో పోట్లాడాలి. ఇటు మేధాశక్తి లేదు. పరిచయం లేదు. బహు గ్రంథ పరిశీలన లేదు. ఇవేమీ లేకుండా ఏవేవో గొప్ప విద్యార్హతలు సాధించామంటారు. రచనలు చేస్తున్నామంటారు. అట్లా కాదు. మనం పరిశోధన చేయాలి. సాహిత్యంలో రకరకాల ప్రక్రియలు వస్తున్నాయి.ఇవాళ ఎవరికి వారు వాళ్లకు తోచినట్టు రాస్తున్నారు. అయితే పద్యం రాసే వాళ్ళు ఉన్నారు. పద్య కవిత్వాన్ని అభిమానించే వాళ్ళు కూడా ఉన్నారు. ఏదైనా సరే, ఎవరైనా సరే నేను ఒకటే చెప్తాను. పది పుస్తకాలు చదివి ఒక్క పుస్తకాన్ని రాయటానికి ప్రయత్నం చేయాలి. అంతే తప్ప నువ్వు ఒక పుస్తకం సగం చదివి పది పుస్తకాలు రాయకు. అది నేను కోరుకునేది. సాహిత్యంలో ఎవ్వరైనా అతీతులు కావాలి. మన పూర్వులు సాహిత్యానికి అధీతి, బోధ, ఆచరణ, ప్రచారం అని నాలుగు లక్షణాలు చెప్పినారు..అధీతి అంటే నేర్చుకోవడం, బోధ అంటే నేర్చుకున్నది మరొకరికి చెప్పడం, ఆచరణం అంటే నువ్వు ఒక ధర్మ శాస్త్రాన్ని చదువుకుంటే ఆ ధర్మాన్ని ఆచరణ చేసి చూపడం, వీటిని ప్రచారం చేయడం. దాన్నే విద్యా ప్రచారం అంటారు. పూర్వులు దీన్ని ఎట్లా చేశారంటే మీరు తాళపత్ర గ్రంథాలు పరిశీలిస్తే దాంట్లో కింద రాసి ఉంటుంది. ఉదా:  “ఐదు మానికల జొన్నలకు ఈ పుస్తకం రాసి ఈయనైనది” అని. అంటే వీరికి కుటుంబం గడవాలి. కావాలనుకున్నవారికి పుస్తకం రావాలి. అంటే సాహిత్యాన్ని అభివృద్ధి చేసుకోవడానికి ఎవరెవరినో సంపాదించి వాళ్ళ ద్వారా పుస్తకాలు రాయించుకొని వ్యాప్తి చేసుకున్నారు. అందుకే గ్రంథ వితరణ అన్నది గొప్పనైనటువంటిది. నేను నాగుర్తులో ఆదిరాజు వీరభద్ర రావు గారిని చూసిన. ఆయన తన చాలా పుస్తకాలను అందమైన రాతతో రాసుకున్నారు. ఎందరికో రాసి ఇచ్చేవాడు కూడా. ఇప్పుడు ఆ శక్తి లేదు. మీరు చూడండి. ఇప్పుడు ఎవరైనా పరిశోధన చేయాలనుకుంటే కంప్యూటర్ ముందు కూర్చుంటే ఎన్నో పుస్తకాలు వస్తున్నాయి. లైబ్రరీలు వస్తున్నాయి. అలాంటి సౌకర్యం ఉంది ఇవ్వాళ.  నేను దాదాపు 200 గ్రామాలు తిరిగినానమ్మ.  ఒక మూడు, నాలుగు వందల పుస్తకాలు చదివిన. బస్సులో, సైకిల్ మీద, కెమెరా పట్టుకొని తిరుగుతూ పరిశోధన చేసిన. అప్పుడు ఒక రచన చేయాలంటే విషయాన్ని గూర్చి పూర్తి సమాచారం సేకరించేవాళ్ళు. ఇప్పుడు కొంతమంది రాస్తున్న వ్యాసాలు, పుస్తకాలు చూస్తుంటే చాలా బాధగా ఉంటుంది. ప్రేక్షక పాత్ర వహించడం తప్ప ఏం చేయగలం? అది చేయడమంటే మూసీ నదిని శుద్ధి చేయడమే (నవ్వేస్తూ).

20. పాలెంలో సుదీర్ఘమైన ఉద్యోగ ప్రస్థానం చేసిన మీరు ప్రాచ్య కళాశాలలను ప్రభుత్వం తీసివేసినప్పుడు పొందిన బాధ ఎటువంటిది?

జ:    చాలా బాధ కలిగిందమ్మా ! ఎందుకంటే మీరు నమ్మండి, నమ్మకపొండి. మేము పాలెం కళాశాలలో సమిష్టి కృషి చేసినం. నేను రిటైర్ అయ్యే సమయానికి లైబ్రరీలో 80 వేల పుస్తకాలున్నాయి. కల్హణుని “రాజ తరంగిణి” జవహర్ లాల్ నెహ్రూ సంతకంతో వుంటుంది. డిస్కవరీ ఆఫ్ ఇండియా 5 ప్రతులు ఉంటాయి. విజ్ఞాన సర్వస్వాలు ఒక్కొక్క దానికి ఐదు కాపీలు ఉంటాయి (నల్లగొండ, మహబూబ్ నగర్, ఆదిలాబాద్ మొదలైనవి). నేను రిటైర్ అయ్యేవరకు వచ్చిన అన్ని యూనివర్సిటీల తెలుగు, సంస్కృతం థీసిస్ లన్నీ కొనిపెట్టిన. అష్టాదశపురాణాలు, రాతప్రతులు ఇలా ఎన్నో. నా ఆధ్వర్యంలో ఓరియంటల్ కళాశాల యుజిసి గుర్తింపు పొంది, రాష్ట్రస్థాయిలో పేరు పొందింది. యుజిసి ద్వారా వచ్చిన డబ్బుతో కంప్యూటర్లు కొన్ని పెట్టినం జనరేటర్లతో సహా. ప్రొజెక్టర్ కూడా ఏర్పాటు చేసినం. ఫ్యాన్లు తిరగనప్పుడు గ్రౌండ్లో చెట్ల కింద కంఠపాఠంగా పాఠాలు చెప్పేవాడిని. మీరు అతిశయోక్తిగా భావించకపోతే, నా సర్వీసులో ఎప్పుడూ నేను పుస్తకం చూసి పాఠం చెప్పలేదు. ఇంకొకటి క్లాసులో ఇద్దరు విద్యార్థులు ఉన్నా సరే కూర్చుని పాఠం చెప్పలేదు నిలబడే చెప్పేవాడిని. నా పిల్లల కంటే నా విద్యార్థుల అభివృద్ధిని చూసి ఆనందించిన. అయితే నేను ఒకటి రెండు సార్లు ప్రాచ్య కళాశాలల గురించి రాసిన కూడా. తెలంగాణా ప్రభుత్వం ఏర్పడితే తెలుగు సాహిత్యానికి మేలు జరుగుతుందనుకున్నాం. ఓరియంటల్ కాలేజీలు అభివృద్ధి చెందుతాయని అను కున్నాం. అది వ్యతిక్రమమైంది. ఎలాగంటే గవర్నమెంట్ లో ఖాళీలుంటే, ఓరియంటల్ కాలేజీలో నలుగురు అధ్యాపకులున్నారు. అందువల్ల ఇక్కడి నుండి అక్కడికి పంపేవారు. దాంతో చేసేది లేక మేనేజ్ మెంట్ వాళ్ళు మూసేసుకుంటారు అంతే! ఉన్నతస్థాయి అధికారులు ముఖ్యమంత్రి గారికి ఇచ్చే సలహాలలో లోపం దీనికి ఒక కారణం. ఏదేమైనా చేసేదేం లేదు. ఒక్కటేనమ్మా! మొదటినుండీ సాహిత్యాన్ని నమ్ముకున్నా. సాహిత్యంతోనే ప్రయాణం చేస్తున్నా. దాంతోనే ముగింపు పలుకుతా అని ఆశ.

ఈరోజు ఒక సాహితీ ప్రస్థానం తీరు తెన్నులు దర్శించగలిగాం. చాలా సంతోషం. సహృదయంతో ఎన్నో విషయాలు మాకు వివరించినందుకు మీకు మా తరఫున, మా పాఠకుల తరఫున ధన్యవాదాలు తెలుపుకుంటున్నాను.

నమస్కారాలు. సెలవు.

– ఒద్దిరాజు మురళీధరరావు

ప్రపంచ విజ్ఞాన జిజ్ఞాసులై, స్వీయ ప్రతిభతో వివిధరంగాల్లో నైపుణ్యాలను సాధించి, సాహితీ రంగంలో తమ ముద్ర నిలిపిన బహుభాషా కోవిదులు, పట్టుదలతో తమ జీవితాలకు సాఫల్యత సాధించుకున్న అపురూప ఒద్దిరాజు సోదరుల వంశీయులు, అనువాద సాహితీ ప్రముఖులు, రచయిత ఒద్దిరాజు మురళీధరరావు గారితో మయూఖ ముఖాముఖి…..

1. మొదటగా మీరు పుట్టిన ఊరు, బాల్యం గురించి చెప్పండి.

జ:  నా పేరు ఒద్దిరాజు మురళీధరరావు. మా అమ్మ, నాయన గార్లు శ్రీమతి వెంకట రామనర్సమ్మ. సీతారాం రావు గారు. వారి సంతానంలో నేను తొమ్మిదవ వాడిని. మొదట అక్కగారు తరువాత ఐదుగురు అన్నయ్యలు, తరువాత ఇద్దరు అక్కయ్యలు చివరగా నేను. నేను పుట్టినది అక్టోబర్ 23, 1933 ( శ్రీముఖ నామ సంవత్సరం, నాగపంచమి ). మావూరు మహబూబాబాద్ జిల్లా ఇనుగుర్తి. ఇప్పుడది మండలం అయింది. మాగ్రామం జనాభాలో రెండవది.  మహబూబాబాద్ తాలూకాలో మొదటిది పెద్ద ముప్పారం. కానీ రెవిన్యూలో మా గ్రామమే పెద్దది. మాకు దగ్గరలో అంటే 11 కిలోమీటర్ల దూరంలో కేసముద్రం రైల్వేస్టేషన్, 22 కిలో మీటర్ల దూరంలో రోడ్డు మార్గంగా తొర్రూరు గ్రామం, 14 కిలోమీటర్ల దూరాన నెక్కొండ స్టేషన్. మొదట మాది వరంగల్ జిల్లా, మహబూబాబాద్ తాలూకా. ముఖ్యమంత్రి కెసిఆర్ తెలంగాణాలో 33 జిల్లాలు ఏర్పాటు చేసినపుడు మాది జిల్లా అయింది. నా బాల్యంలో ఇనుగుర్తి పాఠశాలలోనే రెండవతరగతి, మాఅమ్మమ్మగారి వద్ద నర్సింహుల పేటలో మూడవతరగతి చదవడం జరిగింది. అప్పుడు ఇనుగుర్తి పాఠశాలకు శ్రీమాన్ వెలగలేటి కృష్ణమాచార్యుల గారు ట్రాన్స్ ఫర్ మీద వచ్చారని నన్ను ఇనుగుర్తికి తీసుకొచ్చారు. వారు నాకు ఇంగ్లీష్, ఉర్దూ ప్రైమరు బోధించి నాల్గవ తరగతిలో మంచి పునాది వేశారు. అందువలన పదవతరగతి వరకు ఎక్కడా ఫెయిల్ కాలేదు. రెండవక్లాస్ లో ఉతీర్ణుడనయినాను. హన్మకొండ జదీబ్ వస్తానియా, మల్టీపర్పస్ హైస్కూలులో చదవడం జరిగింది. మాకు పదవతరగతిలో కాలేజీ ప్రిన్సిపాల్ అహ్మద్ హుసేన్ గారు చాలా మంచి ఇంగ్లీష్ టీచరు. దాదాపు అందరూ మంచి ఉపాధ్యాయులే.

2. మీ ఉన్నత విద్యాభ్యాసం ఎలా జరిగింది? ఆ అనుభవాలు ఎటువంటివి?

జ: ఇంటర్ లో నేను బైపీసీ తీసుకున్నాను. ఇంగ్లీష్, సైన్సులలో పాసయ్యి రెండవ భాష ( సెకండ్ లాంగ్వేజ్ ) ఉర్దూలో 28/100 మార్కులతో ఫెయిల్ అయ్యాను. సప్లిమెంటరీలో 56/100 మార్కులతో పాస్ అయినాను ( ఒక్కొక్కసారి మార్కులు సరిగా వేయడం జరగదని నేను టాబులేషన్, స్క్రుటినీ చేస్తున్నప్పుడు అర్థమయింది. అప్పుడు రీకౌంటింగ్ ఎట్లు చేయించాలో తెలియదు. ఒక అబ్బాయికి 66 మార్కులు వస్తే 6 మార్కులు వేసి మెమో ఇచ్చారు. అతను రీకౌంటింగ్ చేయించుకుని ఉతీర్ణుడయినాడు. నేను ఖాళీగా ఉన్నందున ఖమ్మం జిల్లా కార్యాలయంలో క్లర్క్ గా చేరాను. మే చివరలో రిజైన్ చేసినప్పుడు జార్జు భట్ కలెక్టర్ భగవంతుడు ఇచ్చిన చిన్న ప్లేటును నిర్లక్ష్యం చేయవద్దని గిర్దావరుగా ప్రమోషన్స్ వస్తుంటాయని ప్రేమగా చెప్పారు. అయినా ఆ జాబు ఇష్టం లేకుండెను. హైదరాబాద్ ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో బి ఎస్ సి జాయిన్ అయినాను. అప్పుడు ఇంటర్ రెండు సంవత్సరాలు, డిగ్రీ రెండు సంవత్సరాలు బిఎస్ సి రెండు సంవత్సరాలు. డిగ్రీ సెకండ్ క్లాస్ లో పాసయ్యాను. ఎమ్మెస్సీ చేస్తే జాబులు సరిగా లేవని, ఇంటివద్దనే వ్యవసాయం చేస్తూ ఉండిపోయాను.

3.    వ్యవసాయం చేస్తూ ఇంటివద్ద వున్న మీకు ఉద్యోగంవైపు దృష్టి ఎలా మళ్ళింది?

జ:   ఆ సమయంలో మా మూడవ అన్నగారు గోపాలరావు గారు సర్పంచ్. పాలకుర్తి యాదగిరి అని ఒక సర్పంచ్ మా అన్నగారిని కలవడానికి వచ్చాడు. నన్ను చూసి మీవంటి వారు చదువుకున్నా గ్రామానికి ఏం లాభం చేయరు అని నాతో అన్నాడు. ఏం చేయాలో చెప్పామన్నాను. గ్రామ బాగోగులకు కొన్నిరకాల పనులు చేపట్టి గ్రామ ఆదాయం పెంచుకునేటందుకు జిల్లా పంచాయితీ ఆఫీసునుండి కొన్ని సూచనల కాగితాలు తెచ్చి ఇచ్చారు. కాణిచిట్టీ, అంగడి. అందులో నాకు అంగడి మంచిదనిపించి జిల్లా ఆఫీసునుండి అనుమతి తీసుకొని 1957 ఏప్రియల్ లో అప్పటి నిజాయితీ కాంగ్రెస్ నల్లపు పిచ్చయ్య గారితో, గ్రామ శాస్తుర్లు సీతారామయ్య గారిచేత పూజ చేయించి అంగడి ప్రారంభించాము. నన్ను దానికి సెక్రటరీగా నియమించారు. చాలా శ్రద్ధతో పశువుల మరియు ఇతర వస్తువుల క్రయ విక్రయాలు ఏర్పాటుచేశాము. ఇప్పటికీ పశువులు తక్కువే గానీ బట్టలు, ఇతర వస్తువుల అమ్మకాలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి. అది గ్రామానికి మంచి ఆదాయం. అప్పుడు అక్కడి మాధ్యమిక పాఠశాల హెడ్మాస్టర్ వి. జనార్దన రావుగారు నాకు మంచి స్నేహితుడైనాడు. ఆయనగారి ఇంటికి ఒకరోజు మధ్యాహ్నం వెళ్లి ఉంటిని. అప్పుడు వారి ఇంటికి ఆయనగారి మిత్రుడు వరంగల్ నుండి వచ్చి ఉండెను. నన్ను అతనికి పరిచయం చేస్తూ బిఎస్ సి చేశాడని చెప్పాడు. ఆ మిత్రుడు వెంటనే నాకు ఇష్టమైతే వారి చిన్నాయన గారు బాజారు హనుమంతరావు గారి మహబూబియా స్కూల్లో సైన్సు టీచరు కొరకు అప్లికేషన్ ఇవ్వమన్నారు. పశువులకు ఆ సంవత్సరం నాగటి దున్నల రోగం వచ్చినందువలన బాగా నష్టం వచ్చింది. దాంతో వెంటనే జాబు చేయడం మంచిదనుకొని అప్లికేషన్ ఇచ్చాను. ఒక వారం రోజుల్లోనే అపాయింట్ మెంట్ లెటర్ వచ్చింది. వెంటనే వెళ్లి జాయిన్ అయినాను. నాకు ఎందుకో ప్రయివేట్ స్కూల్ కన్నా ప్రభుత్వ పాఠశాల బాగనిపించేది. ఏప్రియల్ చివర్లో వారే డిస్ కంటిన్యూ చేశారు. తర్వాత మీనం మేషం లెక్కిస్తూ మరల జూన్ లో జాయిన్ అవడానికి మే చివర్లో అప్లికేషన్ పంపాను. నేను రాననుకొని వేరే అతనికి అపాయింట్ మెంట్ లెటర్ పోస్టు చేసి, స్కూలుకు చేరగానే నా అప్లికేషన్ చేరి, హనుమంతరావు గారు కొంత విచారపడినారు. ఆ తర్వాత వెంటనే తొర్రూరు హైస్కూల్ కు సైన్స్ టీచరు కావాలని ఆ గ్రామస్తుడు A.V.B. హైస్కూలు టీచరు నన్ను కలిశాడు. మా గ్రామానికి 14 మైళ్ళు మాత్రమే ఉంటుంది తొర్రూరు. బాగానే ఉందని వెళ్లి జాయిన్ అయినాను. రెండు సంవత్సరాలు అక్కడ ఉద్యోగం చేశాను.

4. టీచరు దశనుండి బయాలజీ లెక్చరర్ గా మీ ఉద్యోగ ప్రస్థానం కొనసాగిన క్రమాన్ని వివరించండి.

జ:  నేను తొర్రూరులో టీచరుగా చేస్తున్నప్పుడు మహబూబాబాద్ హైస్కూలులో బయాలజీ టీచరు లేక చాలా ఇబ్బంది ఉండింది. అక్కడ నా స్నేహితుడు కె. ఇంద్రారెడ్డి టీచరు నాజాడ అక్కడి హెచ్. ఎమ్ కు చెప్పాడు. వారు వెంటనే నా అప్లికేషన్ తెప్పించుకొని జిల్లా అధికారి అనుమతితో నన్ను అక్కడికి ట్రాన్స్ ఫర్ చేయించుకున్నారు. అప్పటి 12వ తరగతి పిల్లలకు బయాలజీలో 10,11,12 సంవత్సరాల కోర్సు బోధించాను. ఆ సంవత్సరం MBBS కు ముగ్గురు సెలెక్ట్ అయినారు. రెండవ సంవత్సరం 5,6 గురం టీచర్లం బెనారస్ లో ఇంగ్లీష్ ఎమ్.ఏ కొరకు స్టడీస్ మొదలు పెట్టాము. ఏవో కారణాల వల్ల రాఘవరావు గారు విరమించుకున్నారు. నేను, ఫిజిక్స్ టీచరు జి. రమణమూర్తిగారు మాత్రం బెనారస్ బయలుదేరాము. మా చదువు రైల్లోనే జరిగింది. ఇద్దరం నాల్గు పేపర్లలో మూడిట్లో పాస్ అయినాము. అతను ఇక లాభం లేదని డిపార్ట్మెంట్ కాండిడేట్ గా ఉస్మానియా యూనివర్సిటీకి డైరెక్టర్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ ద్వారా పంపాడు. అతను చాలా సీనియర్, బిఎడ్ కూడా. నేను కూడా అప్లై చేశాను. నాకు సీనియారిటీ లేదని డైరెక్టర్ రిజెక్ట్ చేశారు. నాకు బీఎస్సీ బాటనీలో 55% ఉన్నందున వెంటనే యూనివర్సిటీ వెళ్ళి నా అప్లికేషన్ జనరల్ లిస్ట్ లో చూడవలసినదని లెటర్ యూనివర్సిటీకి రాశాను. నాకు సీటు వచ్చింది. 1964 లో ఎమ్మెస్సీ ఫస్ట్ క్లాస్ లోపాస్ అయినాను. ప్రాక్టీకల్స్ లో నా పర్ఫామెన్స్ మంచిగ ఉండి డా. ఎన్. రామయ్య లెక్చరర్ గారు నాకు లెటర్ రాసి న్యూ సైన్స్ కాలేజీలో వెకెన్సీ ఉందని తెలిపారు. నేను వెంటనే న్యూ సైన్స్ కాలేజీలో మోడల్ లెక్చర్ ఇచ్చాను. నన్ను జాయిన్ చేసుకున్నారు. నేను టీచరు సర్వీసుకు రిజైన్ చేయలేదు. ఎమ్మెస్సీ ఫస్ట్ ఇయర్ తరువాత వేసవిలో స్కూల్లో జాయిన్ అయినాను. దానివలన నాకు ఆ సర్వీసంతా కలిసి వచ్చింది. 1964 లో న్యూ సైన్స్ కాలేజ్, 1965 లో ఎన్. బి. కాలేజ్, సాయంత్రం అగర్వాల్ సైన్స్ కాలేజ్ లో మొదట లెక్చరర్ గా జాయిన్ అయ్యి 1992 వరకు హెడ్ ఆఫ్ ది డిపార్ట్ మెంట్ గా సేవలు చేశాను. అందరు స్టాఫ్ మెంబర్లతో, విద్యార్థులతో మంచిపేరు తెచ్చుకున్నాను. నాది 6 సంవత్సరాల స్కూల్  సర్వీసు, 28 సంవత్సరాల కాలేజీ సర్వీసు మొత్తం 34 సంవత్సరాల సర్వీసు కౌంట్ అయింది. చివరి సాలరీ పదివేలు ( నవ్వుతూ ) నెలకు. తరువాత 2 సంవత్సరాలు ప్రగతి కాలేజీ ఎల్బీనగర్ లో చేశాను. 1994 ఏప్రిల్ లో అమెరికా వెళ్ళి 9నెలలు ఉండి మా మొదటి మనుమడు శ్రీముఖ్ 21వ రోజు నామకరణోత్సవం చేసి ఇండియాకు తిరిగి వచ్చాము.

5. మీ కుటుంబం గురించి విశేషాలు చెప్పండి.

జ: మా అమ్మ, నాయనగారి సంతానం ఆరుగురు మగవారం, ముగ్గురు ఆడవాళ్ళు. నేను 9వ సంతానం. నేనే చివరివాడిని. నాకన్నా రెండున్నర సంవత్సరాలు పెద్ద అయిన సోదరి శ్రీమతమ్మ వరంగల్ వృద్ధాశ్రమంలో వున్నది. ఆమెకు భారత, భాగవతాలు క్షుణ్ణం. ఆశ్రమంలో ఉన్నవారికి చదివి వినిపిస్తుంటుంది. ఆమె ఒక్క దాని మటుకు సంతానం కలుగలేదు. 90% అందరి పిల్లలు సుఖ సంతోషాలతో వున్నారు. ఇక నాకుటుంబం దగ్గరకు వస్తే నాకు ముందు ముగ్గురు అమ్మాయిలు. తర్వాత ఇద్దరు అబ్బాయిలు. అమ్మాయిలు ముగ్గురూ బాటనీ లెక్చరర్లుగా ఉద్యోగం చేసి రిటైర్ అయినారు. పెద్దమ్మాయి లక్ష్మీకుమారికి ఇద్దరు కుమారులు, ఒక కూతురు అమెరికాలో సెటిల్ అయినారు. రెండో అమ్మాయి రుక్మిణి. ఆమెకు ఇద్దరు కుమారులు. వారు కూడా అమెరికాలో వున్నారు. మూడో అమ్మాయి సీతాకుమారికి ఒక కుమారుడు డెంటిస్ట్. ఒక అమ్మాయి అమెరికాలో ఉంది. మా పెద్ద కుమారుడు విజయ్ కుమార్ వొలాంటే సాఫ్ట్ వేర్ కంపెనీ CEO. అతనికి ఒక కుమారుడు శ్రీముఖ్ అమెరికాలో సాఫ్ట్ వేర్ కంపెనీ ప్రారంభించాడు. కుమార్తె సారణి ‘పద్మ భూషణ్’ రుక్మిణీ అరండేల్ కళాక్షేత్ర ఫౌండేషన్ లో మూడు సంవత్సరాలు నాట్య శిక్షణ పూర్తి చేసింది. నా రెండవ కుమారుడు వేణు గోపాల్  పిహెచ్ డి ఫారెస్ట్రీలో. కానీ సాఫ్ట్ వేర్ జాబ్ అమెరికాలో. అతని భార్య డాక్టరు. వాళ్లకు ఇద్దరు కుమారులు పెద్దవాడు వినయ్. మంచి జాబ్ చేస్తున్నాడు. రెండవవాడు డిగ్రీ రెండవసంవత్సరం.

6. మీరు ఉద్యోగం చేస్తున్నప్పుడు సైన్సు కు సంబంధించిన రచనలు చేశారు..ఆ రేడియో ప్రసంగాల అనుభవాలు చెప్పండి

జ: నేను ఉద్యోగం చేస్తున్న సమయంలో ఇండియన్ ఎక్స్ ప్రెస్ మరియు హిందూ పత్రికల్లో వచ్చిన పర్యావరణ వ్యాసాలు చదివి తెలుగు లోకి అనువదించేవాడిని. నా మిత్రుడు  డా. పి.ఎల్.కె. ఎమ్.రావు నన్ను ఆల్ ఇండియా రేడియోకు పరిచయం చేశారు. దాదాపు 60 ప్రసంగాలు చిన్నవి, పెద్దవి కలిసి చేశాను రేడియోలో. ఉర్దూలో కూడా అడవుల ప్రాముఖ్యత గురించి ప్రసంగాలు ఇవ్వడం, వ్యాసాలు కూడా రాయడం చేశాను. ప్రసంగాలు ఇచ్చేటప్పుడు  ప్రజలందరికీ కూడా అర్థమయ్యేరీతిలో  సామాన్య తెలుగులో ఇచ్చేవాడిని. మావూరి వారు నాతో ఆ ప్రసంగాలలోని విశేషాలను చెప్తుండేవారు. ఆ ప్రసంగాలనే విశాలాంధ్ర వారు పుస్తకం ప్రచురించారు. “పరిసరాలు, విజ్ఞానం” అదే నా మొదటి పుస్తకం.

7. మీరు హైదరాబాద్ కు వచ్చినప్పుడు ఇక్కడ పరిస్థితులు ఎలా ఉన్నాయి?

జ:     1946 లో హైదరాబాద్ కు నేను మొదటిసారి వచ్చినప్పుడు నాకొక వింత కనిపించింది. అదేంటంటే రాజు మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ బహదూర్ గారు ప్రతీరోజు సాయంత్రం 5 గంటలకు కింగ్ కోఠీ నుండి చార్మినార్ అవతల మక్కా మసీదుకు నమాజు కొరకు వెళ్ళేవారు. ఆ సమయంలో పోలీసుల సీటీ మోతలు. రోడ్డుకు ఇరువైపులా ట్రాఫిక్ ను నిలిపివేసేవారు. అందరూ ఆ ప్రయాణాన్ని గొప్పగా చూసేవారు. ఆ పద్ధతిని కాంగ్రెస్  ప్రభుత్వం వచ్చాక అప్పటి ముఖ్యమంత్రి కీ. శే. బూర్గుల రామకృష్ణారావు గారు నిలిపివేశారు. మొదటిసారిగా మనుషులు గుంజే రిక్షాలను చూశాను. నిజాం ప్రభుత్వ ప్రభావం వలన ఉర్దూ ఎక్కువగా మాట్లాడేవారు. క్రమ క్రమంగా పరిస్థితులు మనకనుకూలంగా మారుతూ తెలుగు మాట్లాడడం మొదలైంది. రద్దీ తక్కువగా ఉండేది. చాలావరకు కాలినడకే. మరీ దూరం అనుకుంటే లాగే రిక్షాలపై వెళ్లడం. వారిని అలా చూడడం చాలా బాధగా ఉండేది. రాను రాను మాములు రిక్షాలు, ఆ తరువాత ఆటోలు ఇలా వాహన సదుపాయం పెరిగింది. ప్రస్తుతం హైదరాబాద్ అన్ని వైపులా బాగా విస్తరించింది. అప్పటికీ ఇప్పటికీ పోలికే లేదు ముఖ్యంగా గచ్చిబౌలి వైపు ఆకాశహర్మ్యాలు వెలిశాయి. 24 అంతస్తులు ఎత్తులో, అడ్డంగా, 24 పోర్షన్లతో..అప్పుడు ఇవన్నీ ఊహకందని విషయాలు.

8. ఒద్దిరాజు అనే పేరు వింటేనే ఒక సాహితీ వాతావరణం దృగ్గోచరమవుతుంది. మీ పూర్వీకులు, తెలంగాణాలో సుప్రసిద్ధ కవులు, రచయితలు అయిన ఒద్దిరాజు సోదరుల గురించి వివరించండి..

జ.  ఒద్దిరాజు సోదరులు ప్రతిభావంతులు. వారు బహుభాషాకోవిదులు. అన్ని భాషలు స్వయంకృషితో నేర్చినవే.  ఆంగ్ల ఓవర్సియరు వద్ద ఇంగ్లీష్ ప్రైమరు, ఆయన ట్రాన్స్ఫర్ తరువాత మానుకోట డాక్టరు సలహాతో ఆంగ్లపత్రికలు చదవడం, అట్లు నేర్చుకొని రవీంద్రుని ‘wreck’ ఆంగ్ల నవలని తెలుగులోకి అనువదించారు. ఇది చాలా గొప్ప విషయం. రాత్రిళ్ళు గస్తీ చేసే గుఱ్ఱపు సవార్ల వద్ద ఉర్దూ మొదలు పెట్టారు. వారి ట్రాన్స్ఫర్ తో “లొగాత్ కిశ్వరీ “డిక్షనరీ తెప్పించుకొని ఉర్దూ నేర్చారు. మేక చర్మాల వ్యాపారి తమిళుని వద్ద ఆయనకు తెలుగు నేర్పుతామనే వాగ్దానంతో తమిళం నేర్చారు. ఆ వ్యాపారి మాత్రం పనుల మూలంగా తెలుగు నేర్చుకోలేకపోయాడు అది వేరే సంగతి (నవ్వుతూనే). సోదరులిద్దరూ డాక్టర్లు, ఇంజనీర్లు, పండితులు, కవులు, అనువాదకులు జర్నలిస్టులు. 1922 నుండి 1927 వరకు తెనుగు పత్రికను పల్లెటూరు నుండే నడిపించారు. అది వారపత్రిక. గ్రామానికి పోస్ట్ ఆఫీస్ తెప్పించారు. వడ్లగిర్నీ, వేరుశనగ తీసే మరలు ఏర్పాటు చేశారు. ఆయుర్వేదం, అలోపతి, హోమియోపతి పరీక్షలు ఉతీర్ణులైనారు. గ్రామఫోన్, హార్మోనియం, ఫిడేలు, వయోలిన్, సైకిల్, టార్చ్ లైట్ తెచ్చి అందరికీ పరిచయం చేయించారు. వారి బంగ్లాకు బ్యాటరీల సహాయంతో ఎలక్ట్రిక్ లైట్లు, నల్లాలు ఏర్పాటుచేసి బంధువులను ఆశ్చర్యపరిచారు. గృహప్రవేశ సమయంలో వచ్చిన అతిథులకు ఇడ్లీలు అల్పాహారంగా పెట్టడం ఆనాటి జనులు ఊహించలేని విషయం. సోదరులలో పెద్దవారు కట్టించిన బిల్డింగులో ఒక వైపు పసుపు పచ్చ కాగితంపై పైనుండి క్రిందికి ఒద్దిరాజు సీతారామచంద్రరావు అని రాయడం నేను స్వయంగా చూశాను. దాని ప్రకారం సిమెంటుతో ఆ అక్షరాలు కట్టించారు. అప్పుడు నేను నాల్గవ తరగతిలో ఉంటిని. వారి గొప్పతనమంతా డా. కొండపల్లి నీహారిణి తన పిహెచ్ డి లో వివరించింది.  ముఖ్యంగా అటువంటివారు అరుదే. ఆచార్య రామరాజు గారు అన్నట్లు వారు 64 కళల్లో ఒక చౌర్యం తప్ప అన్నింటిలో నిష్ణాతులు.

9. రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ రచనలను, లియో టాల్ స్టాయ్ కథలను అనువదించారు. వాటిపై దృష్టి సారించడానికి కారణం ఏమిటి? అనువాద సాహిత్యంలో మీ పాత్ర ఎటువంటిది?

జ :  కారణం ప్రత్యేకంగా ఏమీ లేదు. వాటిని చదివినప్పుడు ఆ కథలు తెలుగు వారు చదవాలనే ఉద్దేశ్యంతో అనువదించాను. రవీంద్రుని కథల పుస్తకం ఆంగ్లంలో ఉన్నది  దొరికింది. దానిని తెలుగువారికి అందుబాటులోకి తేవాలని అనువదించి పుస్తకం ముద్రింపచేశాను. ‘కాబూలీవాలా’ చాలా గొప్ప కథ. లియో టాల్ స్టాయ్ కథలు “అందరి దేవుడు ఒకడే” అనే పేరుతో పుస్తకం ముద్రింపచేశాను. దానిలో ముఖ్యంగా “మనిషికి ఎంత భూమి కావాలి”  “మానవజీవితం-దైవ నిర్ణయం” మొదలగు ఎన్నో కథలు నీతివంతమైనవి. అలాగే నాకు ‘సంత్ దర్శన్’ అనే ఆంగ్ల పుస్తకం దొరికింది. దాంట్లోని గొప్పవాండ్ర చరిత్రను “భక్తాగ్రేసరులు” అని తెలుగులోకి అనువదించి ముద్రింపచేశాను. అదే మాదిరి పన్నిద్దరాళ్వాల  దివ్య సంగ్రహచరిత్ర పుస్తకం ముద్రింప చేశాను. ఒకసారి మా మనవడి పుస్తకాల రాక్ లో “Bed time stories” బుక్ కనబడింది. దానిలోని కథలన్నీ చదివి, ఆ రైటర్ అనుమతి తీసుకొని ‘పాడేపక్షులు’ పుస్తకంగా అనువదించి ముద్రింపచేశాను. వాటి సేల్స్ కొరకు ‘పాలపిట్ట’ పత్రిక సంపాదకుడు గుడిపాటి వెంకటేశ్వర్లు గారికి అప్పగించాను. ముఖ్యంగా  నా పుస్తకాలన్నీ ఆంగ్లం నుండి అనువదించినవే. ఇలా నచ్చిన పుస్తకం ఏదైనా ఉంటే అనువాదం చేస్తుంటాను.

10.  ఠాగూర్ ‘ది రెక్’ నవల ‘నౌకాభంగం’ అనే పేరిట ఒద్దిరాజు సోదరుల చేత అనువదించబడింది. చాలాకాలం తర్వాత గానీ అది ముద్రణకు నోచుకోలేదు. దాన్ని అచ్చులో చూడాలని మీరు ఎంతగానో తపించారు. అది పుస్తకరూపంలోకి రావడానికి ఎలాంటి పరిస్థితులు దోహదం చేశాయి?

జ:       కారణం ప్రత్యేకంగా ఏమీ లేదు. వాటిని చదివినప్పుడు ఆ కథలు తెలుగు వారు చదవాలనే ఉద్దేశ్యంతో అనువదించాను. రవీంద్రుని కథల పుస్తకం ఆంగ్లంలో ఉన్నది  దొరికింది. దానిని తెలుగువారికి అందుబాటులోకి తేవాలని అనువదించి పుస్తకం ముద్రింపచేశాను. ‘కాబూలీవాలా’ చాలా గొప్ప కథ. లియో టాల్ స్టాయ్ కథలు “అందరి దేవుడు ఒకడే” అనే పేరుతో పుస్తకం ముద్రింపచేశాను. దానిలో ముఖ్యంగా “మనిషికి ఎంత భూమి కావాలి”  “మానవజీవితం-దైవ నిర్ణయం” మొదలగు ఎన్నో కథలు నీతివంతమైనవి. అలాగే నాకు ‘సంత్ దర్శన్’ అనే ఆంగ్ల పుస్తకం దొరికింది. దాంట్లోని గొప్పవాండ్ర చరిత్రను “భక్తాగ్రేసరులు” అని తెలుగులోకి అనువదించి ముద్రింపచేశాను. అదే మాదిరి పన్నిద్దరాళ్వాల  దివ్య సంగ్రహచరిత్ర పుస్తకం ముద్రింప చేశాను. ఒకసారి మా మనవడి పుస్తకాల రాక్ లో “Bed time stories” బుక్ కనబడింది. దానిలోని కథలన్నీ చదివి, ఆ రైటర్ అనుమతి తీసుకొని ‘పాడేపక్షులు’ పుస్తకంగా అనువదించి ముద్రింపచేశాను. వాటి సేల్స్ కొరకు ‘పాలపిట్ట’ పత్రిక సంపాదకుడు గుడిపాటి వెంకటేశ్వర్లు గారికి అప్పగించాను.ముఖ్యంగా నా పుస్తకాలన్నీ ఆంగ్లం నుండి అనువదించినవే. ఇలా నచ్చిన పుస్తకం ఏదైనా ఉంటే అనువాదం చేస్తుంటాను.

11. ఒద్దిరాజు సోదరుల పుస్తకాల ఆవిష్కరణ సభల్లోమీ కృషి చాలా ఉందని అంటుంటారు… ఆ అనుభవాలను కొన్నింటిని మాకోసం…

జ: ఒద్దిరాజు సోదరులు నాకు చిన్నాన్నలు అవుతారు. ఇంతకుముందే చెప్పుకున్నట్లు ‘రెక్’ నవల మా అక్క కోరిక మేరకు ఆవిష్కారానికి నేను ప్రయత్నం చేసి సాధ్యం చేసుకున్నాము. అదేవిధంగా చిన్నవారైన రాఘవ రంగారావు కూతురు రంగరాజు పద్మజ (నాకు చెల్లెలు) వాళ్ళ నాన్నగారి శతజయంతి వేడుకలు జరపాలని తన కోరిక తెలిపింది. దాని కొరకు కోదాటి నారాయణ రావు గారిని కలిశాను. ఆయన “వారు అన్ని పనులు కలిసి చేశారు కాబట్టి ఇద్దరికీ కలిపి శతజయంతి వేడుకలు జరపాలని” ఆన్నారు. ఆయన సలహా మేరకు రామరాజు గారిని కలవడం, ఆయన రచించిన “తెలుగు సాహిత్యోద్ధారకుల” గ్రంథంలో ప్రస్తావించిన ఒద్దిరాజు సోదరులకు సంబంధించిన వ్యాసాన్ని చూపడం జరిగింది. దర్భా శేషాచార్యులతో విషయం చెప్పగానే కోవెల సంపత్కుమారాచార్యులు గారు, కోవెల సుప్రసన్నాచార్యులు గార్లతో సంప్రదించి ప్రణాళిక ఏర్పాట్లు సిద్ధం చేశారు.  ఆ సందర్భంగా ఇనుగుర్తి, హైదరాబాద్, వరంగల్ లో మూడు సమావేశాలు నిర్వహించాము. అయితే ఒద్దిరాజు వారు రచించిన పుస్తకాలు దాదాపు వందకు పైగా ఉంటాయి. అముద్రితాలైన వ్రాత ప్రతులు జీర్ణస్థితికి వచ్చాయి. వారి కుమారులు డా.వేంకట నరసింహారావు గారు బైండింగ్ చేయించారు. ఆయన కుమారుడు సుభాష్ చంద్రరావు ( సీతారామ చంద్ర రావు గారి మనుమడు) వాటి ముద్రణ కోసం వాటన్నింటినీ నాకు అందించాడు. క్రమంగా వాటిని ముద్రించాలనుకున్నాం. ఇట్లా అనేక పుస్తకాలను ఆవిష్కరించాము. అయితే ఇదంతా జరగడానికి కారణం వారి కుటుంబీకులే. వారు ఎంత డబ్బునైనా ఖర్చు పెట్టి ఈ రోజు మనకు ఒద్దిరాజు సోదరుల సాహిత్యాన్ని మనకు అందించారు. అంత గొప్ప సేవ చేసిన సోదరుల గురించి చాలామందికి తెలియక పోవడం దురదృష్టకరం.

12. సుధామూర్తి గారి అమ్మమ్మ కథలు అనువాదం చేశారు కదా..మయూఖ పత్రిక బాల సాహిత్యంలో చదివాను.. వాటి గురించి వివరిస్తారా?

జ: సుధామూర్తి గారి అమ్మమ్మ సంచీలోని 22 కథలను అనువదించాను. వారి  ఇంతకు ముందే అలకానంద, విజయవాడ పబ్లిషర్సుకు అనుమతించారు. కాబట్టి నాకు పర్మిషన్ రాలేదు. అవే కథలు డా. కొండపల్లి నీహారిణి తన మయూఖ ఆన్ లైన్ పత్రికలో ప్రచురిస్తున్నది..

13. ఇతర పత్రికలలో మీ రచనలు ఏవైనా వచ్చాయా? ఇంకా కూడా ఏమైనా రచనలు చేస్తున్నారా?

జ:       నా వ్యాసాలు ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రభూమి, ఉర్దూ సియాసత్, సైన్స్ కీ దునియాలో ప్రచురించబడినాయి. నేను ఒకసారి అడవుల ప్రాముఖ్యత ( జంగల్ కి మహ ఫూజ్ కిస్ లియే ) రేడియో టాక్ ఇచ్చినాను. మా గ్రామానికి దగ్గరలో సీతారాంపురంలో ఒక ఈతచెట్టు వంగడం, లేవడం దినచర్య గురించి నేను స్వయంగా వెళ్ళి 24 గంటలు అక్కడనే ఉండి చూసి ఆ సమాచారం ఆంధ్రప్రభ,ఆంధ్రభూమి,సియాసత్ లో ప్రచురింపచేశాను. నేను రిఫర్ చేసిన పత్రికలు హిందూ, ఇండియన్ ఎక్స్ ప్రెస్ మాత్రమే. మరో విషయం. మా సహాధ్యాయి, పండితులు శ్రీమాన్ వెలగలేటి నర్సింహాచార్యుల వారి జ్ఞాపకార్థం ఒక పుస్తకం ప్రచురించాలనే ఉద్దేశ్యంతో పూర్వ విద్యార్థులు, శిష్యులు, అభిమానులు “స్మృతి కదంబం” అనే పేరుతో పుస్తకాన్ని ముద్రింప చేశారు. నర్సింహాచార్యులు గారు గొప్ప పండితులు. ఉపన్యాసకులు. శిష్యులు, అభిమానులు, వారి కుమారులు రచించిన వ్యాసాలు ఇందులో పొందు పరచబడ్డాయి. జ్ఞాపకం ఉంచుకోదగిన వ్యక్తి. ఆ ప్రచురణకు నేను ఒక సంపాదకుడిని. అది నా అదృష్టంగా భావిస్తున్నాను. ఇది నవంబర్ 2016లో ముద్రించబడింది. నా ఆర్టికల్ కూడా దాంట్లో ఉంది. వారి ముగ్గురు అబ్బాయిలు డాక్టర్లు. వారి పెద్దబ్బాయి డా. రాఘవాచారి మానుకోట పాఠశాలలో నా శిష్యుడు. అతను మొత్తం కుటుంబాన్ని పైకి తీసుకువచ్చాడు. చాలా ఉత్తముడు. ఇంకో గొప్ప అనుభూతి చెప్తాను. రామరాజు గారు ఏడుగురు పండితుల గొప్పదనాలను తెలుపుతూ ” తెలుగుసాహిత్యోద్ధరకులు” అనే పుస్తకం వేశారు. అందులో ఒద్దిరాజు సోదరుల విషయాన్ని ప్రత్యేకంగా ముద్రిస్తే బాగుంటుంది అని ఆయన నాతో అన్నారు. అది ఆవిష్కరణ త్యాగరాయ గాన సభలో జరిగింది. అక్కడికి ద్వానా శాస్త్రి వచ్చారు. ఆయన అప్పటికి నాకు తెలియదు. ఆయనకు అప్పుడు 62 ఏళ్ళు. ఆ సందర్భంగా ఆయన 62మంది తెలుగు పండితులను ఒక్కచోట చేర్చి పుస్తకం వేయాలని సంకల్పించారు. “మీ చిన్నాన్నల గురించి 8 పేజీలు రాసి వారం రోజుల్లో ఇవ్వగలరా” అని అడిగారు. నేను సరేనని 4 రోజుల్లో ఇచ్చాను. ( పెద్దగా నవ్వుతూ ‘బికారీ కీ భూక్ కీ ఫికర్’ అన్నట్లు…బిచ్చగాడు ఎప్పుడూ ఆకలికి అలమటిస్తున్నట్లు నాకు రాయడం ఇష్టం కాబట్టి ఎవరు అడిగినా ఆలస్యం లేకుండా రాయడం ). ద్వానా శాస్త్రిగారు కాలక్రమాన్ని అనుసరించి వరుసగా పండితులను పరిచయం చేస్తూ  ‘మా నాన్నగారు’ అనే పేరుతో ప్రచురించారు. 

          నేను పత్రికలు, ఇతర పుస్తకాలు చదువడం, వ్యాసాలు రాయడం చేస్తూ ఉంటాను. ఇప్పటికి ఎనిమిది పుస్తకాలు రాశాను. ఒక్క మా అమెరికా యాత్ర తప్ప మిగిలిన ఏడు పుస్తకాలు ఆంగ్లం నుండి అనువదించినవే. ఇక ప్రస్తుతం నా ఆత్మకథ రాయాలని సంకల్పించి మొదలు పెట్టాను. అదీగాక షేక్ స్పియర్ రచనల్ని అనువాదం చేయాలని ఉంది. చదవడం, రాయడమే కదా నా పని..( నవ్వుతూ ).

14. అమెరికాలో ఉన్నప్పుడు ఆ విశేషాలతో పుస్తకం రాసారని విన్నాం..దానికి ప్రేరణ ఏమైనా ఉందా?

జ:  1994లో నేను, నా సతీమణితో యుఎస్ ఏకు మా పెద్దబ్బాయి 6 నెలల కొరకు వద్దకు వెళ్ళి, మనవడు కలగపోతున్నందుకు ఇంకో 3 నెలలు పొడిగించుకొని నామకరణోత్సవం చేసి తిరిగి వచ్చాము. అయితే మేము వెళ్లేముందు మిత్రుడు దర్భా శేషాచార్యులు గారు మేము బేగంపేటలో అడుగు పెట్టినప్పటినుండి తిరిగి బేగంపేటలో అడుగు పెట్టేవరకు మా అన్ని అనుభవాలు పూస గుచ్చినట్లు తెలపాలని కోరారు. ఆ ప్రకారం మేము లెటర్స్ రాశాము. అవి ఆ దేశాన్ని చూసేవారికి గైడుగా ఉన్నాయని, ప్రింటు చేస్తే బాగుంటుందని మిత్రులు సలహా ఇవ్వడంతో  “మా అమెరికా యాత్ర” అనే పేరుతో ప్రింటు చేయించాము. ఈ మధ్యనే  రెండవ ప్రింటు కూడా చేయించాము. అది చదివినవారికి దాదాపు ఆ ప్రదేశాలు చూస్తున్న తృప్తి కలిగిందనేవారు. నేను, నా సతీమణి ఇప్పటికి ఐదుసార్లు అమెరికా వెళ్ళి వచ్చాము. మొదటి ట్రిప్ వలె మిగతా నాలుగు ట్రిప్పుల సమాచారం పుస్తకరూపంలో చేయాలని ఉంది.

          ఇక్కడ ఒక విషయం తెల్పాలి. నేను మానుకోట హైస్కూల్ లో పనిచేస్తున్నప్పుడు శ్రీమాన్ వెలగలేటి నర్సింహాచార్యుల గారు గొప్ప తెలుగు మాస్టరు గారు. వారి పెద్ద కుమారుడు కుమారుడు రాఘవాచారి. తెలివైన వాడు. 11th, 12th లో అతనికి టీచరును. ఆ తర్వాత ఆయన పి.పి.సి హైదరాబాద్ లో చేరాక కూడా నా వద్దకు వస్తుండేది. అతను ఎమ్ బిబిఎస్ చేశాక రెండు సమస్యలు. ఒకటి అమెరికా డాక్టరుగా వెళ్ళడం, రెండవది మిలిటరీ జాబు. నా వద్దకు వచ్చి ఏది బాగని అడిగాడు. “మిలీటరీలో చేరితే నీ కుటుంబం బాగానే ఉంటుంది కానీ తమ్ములకు, కుటుంబానికి మాట తప్ప సహాయం చేయలేవు. అదే అమెరికాకు వెళ్ళితే మొత్తం కుటుంబాన్ని పైకి తీసుకురాగలవని” భగవంతుడు నాతో చెప్పించాడు. అందుకు వారి తండ్రిగారు నామీద కొద్దిగా అసంతృప్తి చెందినాడు. కారణం రాముడు అడవికి పోతుంటే దశరథునికి మనస్తాపం కలిగినట్లు. ఏదైతే ఏం? చాలా బుద్ధిమంతుడు. మొత్తం కుటుంబాన్ని ఆదుకున్నాడు. అందరు తమ్ముల అభివృద్ధికి తోడుపడినాడు. అతను వెళ్ళాడు కాబట్టి మా పెద్దన్నయ్యగారి రెండవకుమారుడు లక్ష్మణ్ రావును ధైర్యంగా అమెరికా పంపించాము. అతను అక్కడ ఉన్న ధైర్యం మీద నా పెద్ద కుమారుడు విజయ్ కుమార్ ను, అతను ఉన్నాడని మా రెండవ అబ్బాయి వేణు గోపాల్ ను పంపించాను. ఇప్పుడు దాదాపుగా ప్రతీ కుటుంబం నుండి ఒకరో, ఇద్దరో వెళ్తున్నారు. ఆర్థికంగా, మంచిగా సెటిల్ అవుతున్నారు.

15. ‘భక్తామృతం’ ఆధ్యాత్మిక పత్రికలో మీ రచనలు చాలా వచ్చాయి. వాటిలో మీరు భావావేశం పొందినవి ఏమైనా ఉంటే చెప్పండి.

జ:       ‘భక్తామృతం’ మాసపత్రికకు 2021 నుండి నాకు నచ్చిన వ్యాసాలు రాస్తున్నాను.  స్వామివారు ఇష్టపడుతున్నారని ఒద్దిరాజు వారి వ్యాసాలు ఎక్కడ అని అడుగుతుంటారని ఎడిటర్ డా.జి. మోహనా చార్యుల వారు అంటుంటారు. ఒకరోజు సుల్తాన్ బజార్ లోని గ్రంథాలయంలో పుస్తకాల ఆవిష్కరణ గురించి వెళ్ళినపుడు స్వామి వారు మే 25వ తేదీన నన్ను దీవించుటకు విజయవాడ నుంచి వేంచేశారు. నా గురించి నాల్గు మంచి మాటలతో పొగుడుతుంటే నేను అంత అర్హుడినా యని తలవంచుకున్నాను. అది వారు నాపై చూపిన కరుణ. ఆ సందర్భంలో నేను పొందిన ఆనందం, అనుభూతి అంతా ఇంతా కాదు

16. మీరు చేసిన ఉత్తర భారతదేశ యాత్ర గురించిన  అనుభవాలు ఎటువంటివి?

జ:    మా స్నేహితుడు కళకుంట్ల అళహ సింగరాచార్యులు ప్రతీ సంవత్సరం ఉత్తర భారదేశ యాత్రకు బస్సు ఏర్పాటు చేసి తన భార్యతో సహా బయలుదేరేవారు. 1993 లో నేను, నా సతీమణి, ఇంకా నాకు తెలిసిన 3 జతల మిత్రులు, మిగతావారిలో  పర్కాల తాలూకా శనిగరం గ్రామ ఆచార్యుల రెండు కుటుంబాలు కలిసి 35 రోజుల ప్రయాణం ఏర్పాట్లతో 55 మంది ప్రయాణీకులం ఉన్నాం బస్సులో. ఎందుకైనా మంచిదని ముందు జాగ్రత్తగా మా ఇంటి అల్లుడు డా.సి. ఎల్. నర్సింహారావు గారు జ్వరం, వాంతులు, విరేచనాలకు, నొప్పులకు మందులు రాసి ఇచ్చారు. హన్మకొండ నుండి గమ్యం బద్రీనాథ్, కేదారినాథ్. మొదటిరోజు గడిచింది. రెండవరోజు నుండీ ప్రయాణీకులకు వాంతులు, విరేచనాలు మొదలయ్యాయి. నేను వెంటనే బాధితులకు నా వద్ద నున్న మందులు, నిమ్మకాయనీళ్ళు, పంచదార కలిపి ఇస్తూ ఆరోగ్యం నిమ్మళపడేట్లు చేశాను. ఒకరి తర్వాత ఒకరు దాదాపు 20 మంది వరకు అవస్థపడి నెమ్మదిగా కోలుకున్నారు. మందులు అయిపోయిన కొద్దీ ఏ సిటీ వస్తే ఆ సీటులో మందులు మరల కొని భర్తీ చేసుకునేవాణ్ణి. ఒక్కోసారి మందులు బ్యాగునుండి తీయడం ఆలస్యం అవుతుందన్న భయంతో సీటులో పక్కనే పెట్టుకునేవాడిని. నా భార్య కూడా నాకు ఓపికగా సహాయపడింది.  ఇక మధ్యప్రదేశ్ లో ప్రయాణం జరుగుతున్నప్పుడు వయసులో పెద్దవారైన ఒక ఆచార్యులు సంస్కృతంలో వారి బాధ చెప్పడం, నాకు అర్థం కాకపోవడం. తీరా ఏంటంటే ఆయనకు కలిగిన బాధకు తనను అక్కడే వదిలేసి పొమ్మంటున్నారు ఆయన. కానీ వారికి ధైర్యం చెప్పి తగిన మందులు ఇచ్చి ఊరట కలిగించాను. ఇటువంటిదే మరొక కేసు. మా పరమ మిత్రుడు వెలగలేటి శ్రీనివాసాచార్యుల వారు బద్రీనాథ్ లో వేరొక గది తీసుకుని పడుకున్నారు.  ఆ అర్ధరాత్రి వాంతులు, విరేచనాలతో ఇబ్బంది పడుతూ నన్ను లేపడానికి మోహమాటపడి చివరకు తప్పక లేపారు. మందులు ఇచ్చాను. కానీ బాగా నీరసపడినారు. తెల్లవారే మా తిరుగుప్రయాణం. ఆయన నడవలేకపోతుంటే బుట్టలో కూర్చుండ బెట్టుకొని మనిషి మోతతో బస్సువద్దకు చేర్చాము. ఆయన బస్సు తీసినాయనకు బావమరిది. భోనగిరి డిగ్రీ కాలేజీ ప్రిన్సిపాల్. మొత్తానికి అందరం క్షేమంగా హన్మకొండ చేరారు. మేము మాత్రం భద్రాచలంలో దిగి దైవ దర్శనం చేసుకొని తిరిగి ఇంటికి వచ్చాం. ఎవ్వరి దగ్గరా మందులకు డబ్బులు తీసుకోలేదు. ఆ రోజుల్లో నాకు 600 రూ. ఖర్చు అయ్యాయి. వాటికంటే కూడా సమయానికి వారికి నాకు తోచినంతలో సహాయపడ గలిగానని తృప్తి కలిగింది. అంతా భగవంతుని దయ. ఒకనాడు బద్రీనాథ్ లో నది పక్కన  శనిగరం ఆచార్యులు తిరుమణి కాపు చేసుకుంటున్న వారి ఫోటో తీసి పోస్టులో పంపాను. వారు ఎంతో సంతోషించారు. ఆ కాలంలో అది ఒక ప్రత్యేకం. ఇవన్నీ మరపురాని గుర్తులు. ఇక గయ, బద్రీనాథ్ లలో సంప్రదాయబద్ధంగా పితరులకు పిండ ప్రదానాలు కూడా చేసాం.

17. మీ ఉద్యోగ జీవితంలో విద్యార్థులను ప్రోత్సాహపరచినట్లు మీకు తెలిసినవారి విషయంలో కూడా చదువు గురించి ప్రోత్సాహపరచిన మరచిపోలేని అనుభూతి ఏమైనా ఉంటే చెప్పండి..

జ:   డాక్టర్ సి.ఎల్. నరసింహారావు చాలా సహృదయులు. సాహితీప్రియులు కూడా. ఆయన ఎన్నో పద్యాలు, శ్లోకాలు అనర్గళంగా చదువుతారు. ఆయన నాకు వరుసకు అల్లుడు అవుతారు (ఒద్దిరాజు సీతారామచంద్రరావు మనవరాలుకు భర్త).నాకంటే సంవత్సరమే పెద్ద. కాబట్టి ఎంతో సన్నిహితంగా మెలిగేవాళ్ళం. ఒకళ్ళనొకళ్ళం మామూసాబ్ అని పిలుచుకునేవాళ్ళం. వాళ్ళు హైదరాబాద్ లో స్థిర నివాసం ఏర్పరచుకున్నారు. వారింటికి తరచూ వెళ్తుండడం వల్ల పిల్లలతో కూడా చనువు ఏర్పడింది. వారి రెండవ కుమారుడు వేణు అతడు వరంగల్ కాలేజీలో ఫిషరీస్ కోర్స్  పూర్తి చేశాడు. ఎమ్ ఎస్ సి గురించిన విచారం మొదలైంది. అతనికి సౌరాష్ట్రలో సీటు దొరికింది కానీ చాలా దూరం. ఏమీ చేయడానికి పాలు పోని పరిస్థితి. అయితే నేను ఎమ్ ఎస్ సి చేస్తున్నప్పుడు బి.హాస్టల్ సీనియర్ హౌస్ మానిటర్ గా ఉంటిని. అప్పుడు ప్రొఫెసర్ అనంతం గారు హాస్టల్ వార్డెన్. వారితో నాకు చనువు ఏర్పడింది. భగవంతుని ప్రేరణగా ఒకసారి వారు బొంబాయి యూనివర్సిటీలో పని చేస్తున్న వారి మిత్రుడు ప్రొఫెసర్ దేవరాజ్ గారితో మాట్లాడుతున్నప్పుడు నేను అక్కడ వున్నాను. వారి వద్ద ఎమ్ ఎస్ సి చేస్తే ఎవరికైనా మంచి భవిష్యత్తు ఉంటుందని అనంతం గారు నాతో అన్నారు. నాకు వెంటనే వేణు గురించిన ఆలోచన వచ్చింది. కానీ బొంబాయిలో మాకు తెలిసిన ఆచార్యుల అబ్బాయి రొట్టెలు పడక రక్తవిరేచనాలతో మరణించాడు. ఆ భయం వున్నప్పటికీ వేణు రొట్టెలు తిని ఉండగలుగుతాడు అన్న నమ్మకంతో నరసింహారావు గారి అంగీకారంతో వేణును బొంబాయి పంపించడం జరిగింది. దేవరాజు గారు గట్టి క్రమశిక్షణతో కూడిన ట్రైనింగ్ ఇచ్చారు. అందువల్ల వేణు కూడా బుద్ధిగా చదువుకొని ఆయనకు ప్రియశిష్యుడైనాడు. అక్కడే కొన్నాళ్ళు ఉద్యోగం చేసిన వేణు అమెరికా వెళ్లి మంచిగా స్థిరపడినాడు. అది నాకు ఎంతో సంతోషదాయకం. అంతేకాక వేణు కూడా సాహిత్యాభిలాష కలిగివుండడం గొప్ప విషయం. డిగ్రీలో ఫిషరీస్ కోర్సు చేసి, సముద్రాలు దాటి ఫిష్ వలె అమెరికా చేరాడు కాబట్టి నేను వేణును ముద్దుగా ఫిష్ అని పిలిచేవాడిని. ఇప్పటికీ అలాగే పిలుస్తాను. ఆ విధంగా ఆ పిల్లవాడు వేణు జీవితంలో స్థిరపడడం నాకు ఎంతో ఆనందాన్ని కలిగించిన విషయం. అయితే ఇందులో భగవంతుని అనుగ్రహం తప్ప నా గొప్పతనం ఏమీలేదు. సమయానికి భగవంతుడు నా చేత అలా చేయించాడు అంతే.

 ఈ మధ్యనే వేణు అమెరికానుండి ఇండియాకు వచ్చాడు.  డాక్టరు గారు నాతో మాట్లాడుతూ “మామూసాబ్, మీ ఫిష్ వచ్చాడు” అని నవ్వుతూ చెప్పారు. డాక్టరు గారి పిల్లలు, మనుమలు, మనుమరాళ్ళు నాతో ఎంతో చనువుగా వుంటారు. వారి మూడవ కుమారుడు డాక్టర్ శ్యామ్. శ్యామ్ పెద్దకూతురు శ్రియ తన చిన్నతనంలో  నేను వాళ్ళింటికి వెళ్లి మెట్లు ఎక్కుతున్నప్పుడు  మురళి తాతయ్య వస్తున్నాడు అనేది. ఇప్పుడు ఆ అమ్మాయి ఇంజనీరింగ్ పూర్తి చేసింది. ఇప్పటికీ చిన్నతనపు ఆ గుర్తులు ఆ అమ్మాయి మర్చిపోలేదు. ఈ విషయాలన్నీ నేను స్వీయచరిత్రలో రాసుకున్నాను.

18. మీరు పుట్టిన ఇనుగుర్తితో ఇప్పటికీ సంబంధాలు ఉన్నాయా? ఎలా?

జ: ఇనుగుర్తిలో పూర్వం 22 బ్రాహ్మల ఇండ్లు ఉండేవి. ఇప్పుడు మా ఇంట్లో మా అన్నగారి కుమారుడు వసంత్ ఉంటున్నాడు. గుడి పూజారి, ఒక స్థానాచారి, వెంకటాచార్యులనే రిటైర్డు టీచరు, ఇంకొక ఇల్లు ఆచార్యులది ఉంది అంతే. అక్కడ ప్రస్తుతం బ్రాహ్మణ సావాసమే లేదు. నాకు ఆ గ్రామంలో మూడు ఎకరాల తరిభూమి ఆరు ఎకరాల చెలుక భూమి వుంది. మా నాల్గవ అన్నగారి కుమారుడే చూస్తుంటాడు. నేను వెళ్లడం సంవత్సరానికి ఒకసారి జరుగుతున్నది. ఆలయం గురించి మా కుటుంబాల వారంతా వెళ్ళి వస్తుంటారు. ఇక్కడ ఉండి కూడా నేను మనసులో దేవాలయంలోకి వెళ్ళి ప్రదక్షిణం చేస్తూ ఉడియవర్లను, ఆంజనేయుని, తర్వాత లక్ష్మీ నరసింహస్వామిని దర్శించి తీర్థం, శఠారి తీసుకుంటున్నట్లు భావిస్తుంటాను. ఆ తరువాతనే ముకుందమాల శ్లోకాలు చదువుతాను.

అంతా దేవుని దయ.

       ఇక్కడ మరో విషయం చెప్పాలి. మేము జూన్ 2021 లో కరోనా వ్యాధికి గురైనందున మా పెద్దకుమారుడు విజయ్ కుమార్ మమ్మల్ని ‘కాంటినెంటల్ ‘ ఆసుపత్రిలో చేర్పించారు. ఐదు రోజుల తర్వాత డిశ్చార్జ్ అయినాక అధిక శుభ్రత కలిగిన తన బావమరిది ఇంట్లో పదిరోజులు ఉంచి, తన ఇంటికి అంటే ఇప్పుడు మేమున్న ఇంటికి తీసుకువచ్చాడు. అప్పటి నుండి ఇక్కడే వుంటున్నాము. అప్పుడప్పుడు నల్లకుంటలోని మా స్వగృహానికి పోయి రావడం జరుగుతున్నది. మా చిన్న కుమారుడు వేణుగోపాల్ అమెరికాలో కుటుంబంతో ఉంటున్నాడు. ప్రతి రెండు రోజులకొకసారి ఫోన్ చేస్తుంటాడు. అవసరమైనప్పుడు కొద్దిరోజులు ఉండిపోతాడు. ఇక్కడ మాకు అన్ని వసతులు బాగున్నాయి. మా శ్రీమతి ప్రతిరోజు ఒక పేజీ రామకోటి రాస్తుంటుంది. ఇప్పటికి అవి ముప్ఫయి లక్షల యాభై వేలు అయింది.

శతకోటి వందనాలు గురువుగారు. తొమ్మిది దశాబ్దాల వయస్సులో  మేము అడిగిన వాటికి ఎంతో ఓపికగా మీరు సమాధానాలు ఇచ్చినందుకు మా పాఠకుల పక్షాన, మా పక్షాన హృదయ పూర్వక ధన్యవాదాలు. మీకు భగవంతుడు సంపూర్ణ ఆయురారోగ్యాలను ప్రసాదించి అనుగ్రహించాలని మనస్ఫూర్తిగా కోరుకుంటూ సెలవు.

మట్టి విలువ తెలిసిన మనుషుల మధ్య ఆమె జీవితం ఊపిరి పోసుకుంది. పట్టణంలోని పల్లె వాతావరణంలో పెరిగి  ప్రకృతి పరిమళాలకు చిన్నతనాన్నే పరవశించించారు. దేశభక్తి కి  ప్రతీకగా నిలిచే సైనికుల కుటుంబాల జీవితాలను చాలా దగ్గరగా చూశారు.  భర్త చేయి పట్టుకుని పారిశ్రామిక వాడలో అడుగుపెట్టి అక్షరం తో దోస్తి కట్టారు. జీతం పెరుగుతుందన్న ఆశతో చదివిన డిగ్రీలు ఆమె జీవనగమనాన్ని మార్చాయి. కూలీగా, కార్మికురాలిగా, రచయితగా, జర్నలిస్ట్ గా, న్యాయవాదిగా, సామాజిక కార్యకర్తగా, తెలంగాణ ఉద్యమకారిణి బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలిగా పేరుగాంచిన ఆమెకు రాజకీయ రంగం ఆహ్వానం పలికింది. ఏ రంగంలో ఉన్నా ప్రజల మధ్య ప్రజల మనిషిగా ఉంటే అవకాశాలు అవంతట అవే వస్తాయి అని ప్రగాఢంగా నమ్మే వ్యక్తి ఆమె.. అందుకే దినసరి కూలీగా జీవితం ప్రారంభించినా జాతీయ స్థాయి నాయకురాలిగా  ఎదిగారు. ప్రజలకు సేవ చేయాలన్న సంకల్పం ఉంటే కాలం తప్పక అవకాశం ఇస్తుందన్న తన నమ్మకం నిజమైంది అంటారు ఆమె. అంచెలంచెలుగా తనను తాను మలచుకుంటూ ప్రస్తుతం రాజకీయరంగంలో జాతీయస్థాయి లీడర్ గా కొనసాగుతున్నారు. ఆమే ప్రముఖ రచయిత, భారత బొగ్గు గనుల శాఖ నుంచి  సెంట్రల్ కోల్ ఫీల్డ్ ,  జార్ఖండ్ రాష్ట్రానికి ఇండిపెండెంట్ డైరెక్టర్ గా బాధ్యతలు నిర్వహించిన భారతీయ జనతా పార్టీ జాతీయ నేత జాజుల గౌరీ గారితో ముఖాముఖి….. (తరుణివారపత్రిక సౌజన్యంతో)

తరుణి : రైతు బిడ్డగా, కార్మికురాలిగా పనిచేస్తూనే సామాజిక కోణం నుంచి ఆలోచిస్తూ అనేక రచనలు చేశారు. ఇది ఎలా సాధ్యమైంది.

జాజుల గౌరీ : కంటి ముందు కనిపించే అనేక అంశాలు నా కథల్లో పాత్రలుగా మారాయి. అందుకే నేను రాసిన కథలు సామాజిక అంశాల చుట్టూ అల్లుకున్నవి. చిన్నతనం నుంచి నేను పెరిగిన వాతావరణం, అణచివేత అనేక కొత్త విషయాలు నాకు నేర్పింది. నా చుట్టూ ఉన్న సంఘటనలు, వ్యక్తులు నా కథల్లోని ఇతివృత్తాలుగా , పాత్రలుగా మారారు. వాస్తవికతకు అద్దంగా పట్టేలా నా సాహిత్యం ఉంటుంది. 

తరుణి :   మీరు పెరిగిన వాతావరణం గురించి చెప్పండి. 

జాజుల గౌరీ :   సికింద్రబాద్ లోని  బొల్లారం దవఖానాలో పుట్టాను.  లోతుకుంటలో  జాజుల బాయి లో పెరిగాను. మాది దళిత వ్యవసాయ కుటుంబం. మా నాయిన  జాజుల మల్లయ్య, అమ్మ జాజుల లక్ష్మమ్మ. నాయిన వాళ్లు 1930 ప్రాంతంలో రంగారెడ్డి జిల్లాలోని  కీసర నుంచి వచ్చి  అల్వాల్ లోని వ్యవసాయ భూముల్లో మాదిగతనం చేస్తూ స్థిరపడ్డారు. ఆ తర్వాత ఎనిమిది ఎకరాల బీడు భూమిని లోతు కుంటలో సాగు చేస్తూ అక్కడే స్థిరపడ్డారు. అమ్మమ్మ వాళ్లది అంబర్ పేట. ఇప్పుడు ఈ ప్రాంతమంతా పట్టణంగా మారింది. కానీ మా చిన్నతనంలో చుట్టూ పచ్చని పొలాలు ఉండేవి. ఒకవైపు కిసాన్.. మరోవైపు జవాన్. మా ఇల్లు, పక్కనే పొలాలు. మరోవైపు చూస్తే మిలట్రీ ఏరియా. పొద్దుగాల పొద్దుగాల సైనికుల కవాతులు , వారి క్రమశిక్షణతో కూడ జీవితం కనిపించేది. ఊహ తెలిసే నాటికే  నిస్వార్థమెరుగుని రైతు, దేశం కోసం ప్రాణాలు ఇచ్చే సైనికుల కుటుంబాల మధ్య పెరిగాను.  నాయిన వ్యవసాయ పనులతో పాటు మేస్త్రిగా పనిచేసేవాడు. మా ఇల్లు మేమే కట్టుకున్నాం. అంతేకాదు వాయుపురి, మల్కాజ్ గిరి, సఫిల్ గూడ, సికింద్రబాద్ కాలనీలో చాలా ఇండ్లు మా వాళ్లు కట్టినవే. మేం ఏడుగురు పిల్లలం. అక్క, ముగ్గురు అన్నల తర్వాత నేను, గంగ  కవలలుగా పుట్టాం. ఆ తర్వాత ఒక చెల్లెలు. అమ్మ పొలం పనులు చేస్తూనే జానపాదాలను ఎంతో బాగా పాటలు పాడేది. అలవోకగా వందకు పైగా జానపదాలు ఆమె నోట నానేవి. అక్షర ముక్కరాని జీవితంలోని సందర్భాలకు అనుగుణంగా అప్పటికప్పుడు ఆమె పదాలను అల్లుతూ పాటలు పాడేది.  ఇంట్లో రేడియో మాత్రం ఎప్పుడు మోగుతూనే ఉండేది.     చదువు జీవితాన్ని మార్చుతుందని నాన్న చెప్పేవారు. మా వంశంలో బడికి పోయినా మొదటి ఆడపిల్లను నేనే.  లోతుకుంట ప్రాథమిక పాఠశాలలో చదువుకున్నాను. అక్కడ జరిగిన సంఘటనలు నా జీవితంపై చాలా ప్రభావం చూపించాయి. నా మొట్టమొదటి టీచర్ అన్నమ్మ చూపించిన ప్రేమ నా జీవితంపై ఎంతో ప్రభావం చూపింది.   జీవితాలను ఆవరించి కులం ఒకటి ఉంటుందని స్కూలు స్థాయిలోనే గ్రహించాను. జీవితంలో ఉన్నత దశకు చేరుకోవాలంటే చదువు ముఖ్య సాధనమని అర్థమైంది. ఒకవైపు పచ్చని ప్రకృతి,  మిలట్రీ ప్రాంతపు  క్రమశిక్షణతో కూడిన కవాతులు, మరోవైపు అమ్మ పాటలు..రేడియోలో వచ్చే బాలానందం, బాల వినోదం కార్యక్రమాలు నాలో సాహిత్య అభిలాషను కలిగించాయి. పాటల్లోని పదాల్లో అంత్యప్రాసలను గమనించేదాన్ని. చిన్న కాగితం దొరికినా చదవుతూ.. నా మనసుకు తట్టిన భావాలను రాసుకునేదాన్ని. అలా అలా రాయడం మాత్రం స్కూలు స్థాయిలోనే అలవాటు అయ్యింది. పట్టణీకరణలో  ముందుగా మాయం అయ్యేవి దళితుల వ్యవసాయ భూములే. అలా మాకు ఉన్న పొలం కాస్త కాలనీలుగా రూపాంతరం చెందాయి. వైవిధ్యభరితమైన వాతావరణంలో పెరిగాను. 

తరుణి :  చదువు జీవితాన్ని మార్చుతుందని నమ్మారు కదా మరి చదువు మీ జీవితంలో తీసుకువచ్చిన మార్పు గురించి చెప్పండి.

జాజుల గౌరీ : పెద్దపెద్ద చదువులు చదవాలని ఎంతగా ఉన్నా కుటుంబ పరిస్థితులు అనుకూలించాలి కదా.  పెండ్లీ కారణంగా  చదువు ఎనిమిది లోనే  ఆగిపోయింది. మా ఆయన మునింగం నాగరాజు. ఆల్వీన్ కంపెనీలో పనేచేసేవాడు. దాంతో పొలాల మధ్య నుంచి పరిశ్రమల మధ్యకు శాస్త్రీ నగర్, ఎర్రగడ్డకు మకాం మారింది. మాకు ఇద్దరు పిల్లలు,  చాలీ చాలనీ జీతం. చదువు మీద నాకు ఎప్పుడూ ఆసక్తి ఉండేది అది గ్రహించి మా వారు నాకు పుస్తకాలను కొని ఇచ్చారు. కానీ సరైన గైడెన్స్ లేక నేను డైరెక్ట్ గా టెన్త్ రాయలేకపోయాను. అయితే నాకు అలవాటు ఉండేది అదేమిటంటే కనిపించిన ప్రతి చిత్తు పేపర్ ని తీసుకుని చదవడం నాకు సాహిత్యం పై ఆసక్తిని పెంచింది. సనత్ నగర్ , బాలానగర్ పారిశ్రామిక వాడలకు అతి దగ్గరగా మా ఇల్లు ఉండటంతో ఇల్లు గడవడం కోసం, పిల్లల చదువుల కోసం ఫ్యాక్టరీలకు పనికి వెళ్లక తప్పలేదు.  కరెంటు మీటర్లు తయారు చేసే కంపెనీలో ఐదురూపాయల వేతనానికి పనిచేశాను. అక్కడ నాతో పాటు పనిచేసే శారద చదువుకుంటే మంచి ఉద్యోగం వస్తుంది అని చెప్పింది. అక్కడే ఉన్న హస్పిటల్ లో ఆయాగా పనిచేస్తే రెండు వందల రూపాయలు ఎక్కువ ఇస్తారని తెలిసి అక్కడ చేరాను. అయితే రక్తం చూస్తే కళ్లు తిరిగేవి.. దాంతో ఆ ఉద్యోగం కొద్దిరోజులే.  1989 నుంచి నా జీవితంలో దుర్భరమైన పరిస్థితులు. అల్విన్ లో మా వారి కాంట్రాక్ట్ లేబర్ ఉద్యోగం రేపు మాకు అన్నట్లుగా ఉండి మొత్తానికి 1990 ప్రాంతంలో ఆల్వీన్ మూతపడింది. దాంతో మా ఆయన ఆంధ్ర ప్రదేశ్ సాంఘిక సంక్షేమ శాఖలో డైలీ లేబర్ గా చేరారు. 9 వందల రూపాయల జీతం. ఎటు సరిపోని సంపాదన.  బతుకు ఉద్యమం మొదలైంది.  పిల్లలను ఇంగ్లీష్ మీడియంలో చదివించడం కోసం మంచి ఉద్యోగం రావాలంటే ముందుగా పై చదువులు చదవాలని నిర్ణయించుకున్నాను.  రిసెప్షనిస్ట్ గా పనిచేస్తే ఎక్కువ జీతం వస్తుందని ఎవ్వరో చెప్పగా తెలిసింది. మా చుట్టూ ఉన్న ఆర్థిక ఇబ్బందులు తొలగాలంటే చదువు ఒక్కటే మార్గంగా కనిపించింది. నా తపన గమనించి ఫ్యాక్టరీలో పనిచేసే  గోపాల్ అనే ఒకతను అంబేద్కర్ ఓపెన్ యూనివర్సిటీ ప్రవేశ పరీక్ష అప్లికేషన్ తీసుకువచ్చి ఇచ్చాడు. పరీక్ష రాసి.. 1993లో డిగ్రీలో జాయిన్ అయ్యాను.  అదే సమయంలో శ్రీలక్ష్మి ఎంటర్ ప్రైజెస్ బ్రిక్స్ కంపెనీలో రిసెప్షనిస్ట్ గా ఉద్యోగం వచ్చింది. కొండల్ రావు గారు ఆ సంస్థ యజమాని.  పిల్లలను తీసుకుని వెళ్లి ఆఫీస్ లో కూర్చునేదాన్ని. మొదటిసారి ఫోన్ చూసింది మాట్లాడింది అక్కడే. దాదాపు ఐదేండ్లు అక్కడే పనిచేశాను. ఆ తర్వాత 2008 వరకు చదువు కొనసాగింది. డిగ్రీ, ఎంసిజె, ఎంఎ, ఎల్ఎల్ ఎం పూర్తి చేశాను.  పిహెచ్ డిలోనూ సీటు వచ్చింది.                                                                      

తరుణి :   మీ తొలి రచన ఎప్పుడు ప్రచురించబడింది.                                                                                                                  

జాజుల గౌరీ :  చిన్నతనం నుంచి అమ్మ పాడే జానపద గేయాలు. రేడియోలో నిరంతరంగా వచ్చే పాటలు, నాటికలు ఎంతగానో ఆకట్టుకునేవి. రేడియోలో పాట వస్తుంటే  ఆ పాటలోని పదాలను గుర్తు పెట్టుకుని రోజంతా  అవే  పాడేసరికి  పదాల మధ్య ఉన్న ప్రాసలు తెలిసి కవిత్వం రహస్యం ఏమిటో అర్థం అయ్యేది. 1980లో నాలోని స్పందనలు రాయడం మొదలుపెట్టాను. అయితే డిగ్రీలో తెలుగు సాహిత్యం చదువుతున్నప్పుడు అమ్మ పాడిన పాటే మౌఖిక సాహిత్యం అని,  గ్రంథస్తం అయితేనే అది సాహిత్యంగా పదికాలాలు నిలుస్తుందని తెలిసి చాలా ఆశ్చర్యపోయాను. 

తెలిసి తెలియని వయసులో రాసిన కవిత్వం గుర్తుకువచ్చింది. సాహిత్యంపై అవగాహనతో  రచన ప్రక్రియ మొదలైంది.  పత్రికలకు పంపించాను. కానీ ఏ పత్రికలు కూడా నా రచనలను ప్రచురించలేదు. అదే సమయంలో ఒక సభలో పరిచయం అయిన గెస్ట్ లెక్చరర్ డాక్టర్  ప్రభంజన్ కుమార్ యాదవ్ రాంనగర్ లోని ఏకలవ్య పత్రిక సంపదకులైన కె. జి. సత్యమూర్తి గారికి నన్ను పరిచయం చేశారు.  1997లో దసరా దీపావళి సంచికలో ఉతికి ఆరేస్తా అన్న కవిత మొదటిసారి అచ్చు అయ్యింది. అలా పత్రికలో నా సాహితీ ప్రస్థానం మొదలైంది. డా. ననుమాస స్వామి, ప్రొ. సత్యనారాయణ తదితరులు నా కవిత్వాన్ని మెచ్చుకున్నారు.  ఆ తరువాత  మాదిగ సాహిత్య వేదిక వ్యవస్థాపకులు డాక్టర్ నాగప్ప గారి సుందర్ రాజుగారు ఈనాడులో మాదిగ రచయితల నుండి కవితలు కావాలంటూ పత్రిక ప్రకటన ఇచ్చారు. అది చదివి నేను అందులో జాయిన్ కావడం జరిగింది. నాగప్ప గారి సుందర్ రాజుగారు  సాహిత్య రచన మేలుకువలు నన్ను సాహిత్య పీఠంపై నిలిపాయి.  వెనిక్కి తిరిగి చూడాల్సిన అవసరం లేకపోయింది. మాదిగ సాహిత్య వేదిక ద్వారా నా సాహిత్య ప్రస్థానం వ్యాసం, కవిత, కథ, నవల ప్రక్రియలకు దారితీసింది. నేను రాసిన మొదటి కథ మన్ను బువ్వ, దస్తకత్ కథలు ఎదురుచూపులు కథాసంకలనంలో వచ్చాయి. మాదిగ సాహిత్య వేదిక ఉపాధ్యక్షురాలిగా కొనసాగాను. ఆ సమయంలో , దార్ల వెంకటేశ్వరరావు, కొల్లూరి చిరంజీవి తదితరులతో సాహిత్యచర్చలు జరిగేవి.  అదే సమయంలో నాగప్ప గారి సుందర రాజు గారి మరణంతో మాదిగ సాహిత్య వేదిక ద్వారా రచనలు రావడం ఆగిపోయింది.  నా రచన వ్యాసాంగం కొనసాగుతున్నా పత్రికలకు పంపే సాహసం చేయలేదు.  ఎందుకంటే ఎంతో శ్రమపడి రాసిన నా కథలు చెత్తబుట్టలో పడటం నాకు ఇష్టం లేకపోయింది. 

తరుణి :  ఉద్యమంలోకి ఎలా వచ్చారు. సత్యమూర్తి లాంటి ప్రముఖులతో మీ పరిచయం ఎలా జరిగింది.

జాజుల గౌరీ :    కొన్ని సంఘటనలు ఎందుకు జరుగుతాయో తెలియదు. కానీ, కాలం మనల్ని కొన్నింటికి ఎంపిక చేసుకుంటుంది అని మాత్రం నేను నమ్ముతాను. సోషల్ వెల్పేర్ ఆఫీస్ లో పనిచేసే క్రమంలో మా ఆయన సభలకు, సమావేశాలకు వెళ్లేవారు. అలా ఒకసారి జె.బి రాజు గారి సభకు మా ఆయన వెళ్లడం.. డాక్టర్ బి. ఆర్. అంబేద్కర్ పుస్తకం ఆయన చేతికి వస్తే పుస్తకాలపై నాకున్న ఆసక్తి తెలిసి ఆ పుస్తకం తీసుకువచ్చి నాకు ఇవ్వడం జరిగింది. రాజ్యాంగం నిర్మాత అంబేద్కర్ గారి గురించి తెలుసుకునే అవకాశం ఆ పుస్తకం ద్వారా కలిగింది.  14 ఏప్రిల్, 1996 ఆ రోజు ఆదివారం. బేగంపేటలోని మహిళా డిగ్రీ కాలేజ్ కి క్లాస్ కు వెళ్లాను. లంచ్ తర్వాత సెమినార్ హాల్ లో ఉపన్యాస పోటీ ఉంది అంటే అందరం వెళ్లాం. అంబేద్కర్ గురించి అందరూ మాట్లాడారు. ఇంకా  ఎవ్వరైనా   మాట్లాడండి అంటూ ఐదు నిమిషాలు టైం ఇచ్చారు. అందరి మాటలు విన్న నేను  బి. ఆర్. అంబేద్కర్  గురించి అంతకు ముందే చదివిన విషయాలు గుర్తుకు తెచ్చుకున్నాను. మాట్లాడేందుకు సిద్ధమై వేదికపైకి వెళ్ళాను.  జీవితానికి, కులానికి ఉన్న సంబంధం అర్థం చేసుకుంటూ  రాజ్యాంగ రచనకు ప్రేరణ ఇచ్చిన ఆయన జీవితం నుంచి చదువే జీవితాన్ని మార్చుతుందన్న నా జీవితం వరకు నేను గమనించిన కొన్ని అంశాలను చెప్పాను. ఐదు నిమిషాలు కాస్త 25 నిమిషాలు అయ్యింది. అందరూ చప్పట్లతో నా ఉపన్యాసాన్ని మెచ్చుకున్నారు

. ఆ పోటీల్లో నాకే ఫస్ట్ ఫ్రైజ్ వచ్చింది. ఆ తర్వాత  మా గెస్ట్ లెక్చరర్ డాక్టర్ ప్రభంజన్ కుమార్ యాదవ్ గారు నాతో మాట్లాడారు. ఆయన అప్పుడు ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో చదువుతున్నారు. ఉద్యోగం కోసం డిగ్రీలో చేరాను అని తెలిసి జర్నలిజం చదువు పిఆర్ ఓ ఉద్యోగం వస్తుందని చెప్పారు. ఒక రోజు ఓయూ అంతా తిప్పి చూపించారు. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలోఆర్ట్స్ కాలేజీ డోం ముందు నిలబడి జీవితంలో ఎత్తైన స్థాయికి చేరుకోవాలని కలలు కంటూ వాటిని పట్టుదలతో సాకారం చేసుకోవాలి అంటూ చెప్పారు. ఆ క్షణం ఆ మాటలు నాతో పట్టుదలను మరింత పెంచాయి. ఓయూలో బిసిజె, ఎంసిజె చేశాను. కేసరి పత్రికలో కొన్నిరోజులు జర్నిలిస్ట్ గా పనిచేశాను. అయితే జీతం ఇచ్చే పరిస్థితి కనిపించకపోవడంతో అక్కడ మానేశాను. ప్రభంజన్ సార్ ద్వారానే ప్రముఖ విప్లవ రచయిత కె.జి. సత్యమూర్తిగారు పరిచయం. రాంనగర్ లోని ఆయన ఇంటికి మొదటిసారి వెళ్లినప్పుడు ఆయన అడిగిన మొదటి ప్రశ్న బిడ్డ అన్నం తిన్నావా అని.. బిడ్డా అంటూ పిలిచిన ఆయనను నేను నాయిన అంటూ పిలిచేదాన్ని. ఎంతో మంది ప్రముఖులు, సాహిత్యకారులు అక్కడకు వచ్చేవారు. 

తరుణి :  మీరు రాసిన కవిత్వంలో ఆవేశం, కథలో ఒక ఆలోచన ఉంటాయి. మీ సాహిత్యానికి ప్రేరణ.                            

జాజుల గౌరీ :  చిన్నతనం నుంచి నేను చూసిన జీవితాలే నాకు ప్రేరణ. నిరంతర శ్రమ జీవి మా నాయిన, తర్కంతో కూడిన ప్రేమ మూర్తి మా అమ్మ, మన జీవితాలను మనమే నిర్మించుకోవాలని నేర్పించారు. సైన్యంలోకి వెళ్లిన కొడుకు కోసం ఏండ్ల తరబడి కండ్లు కాయలు కాచేలా ఎదురుచూసే తల్లు లు, సాటి మనిషిని కులం కోణంలో చూసే సమాజంలో దళితుల జీవన విధానం, సమస్యలు ఎలా ఎన్నో ప్రేరణ ఇచ్చే అంశాలున్నాయి.

– కోవెల సుప్రసన్నాచార్యులు

తెలుగు సాహితీ జగత్తుకు తలమానికమైన సుప్రసిద్ధ కవులు, విమర్శకులు, ఆధ్యాత్మిక, తాత్వికవేత్త, తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆవిర్భావ పురస్కార గ్రహీత కోవెల సుప్రసన్నాచార్యులు గారితో ముఖాముఖి. -అరుణ ధూళిపాళ

గురువుగారు నమస్కారాలు. మిమ్మల్ని ఇలా కలుసుకోవడం మహద్భాగ్యం. మీలాంటి మహనీయుని గురించి మా పాఠకులకు పరిచయం చేయడం నా జీవితానికి ఒక గొప్ప అనుభూతి.

1) మీ బాల్యం, విద్యాభ్యాసాల గురించి మాకు వివరంగా తెలపండి.

జ. మార్చి 17, 1936న వరంగల్లులోజన్మించాను నేను. మా తండ్రి వెంకట నరసింహాచార్యులు గారు, తల్లి లక్ష్మీనరసమ్మ గారు. మా పితామహుడు అయిన కోయిల్ కందాడై రంగాచార్యులు గారు, మాతామహులైన ఠయ్యాల లక్ష్మీనరసింహాచార్యులు గారు నాకు సాహిత్యంలో గురువులు. వరంగల్లు లోనిని ఏవీవీ హైస్కూల్లో ఉన్నత విద్య వరకు చదివి, హైదరాబాద్ లో ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం నుండి తెలుగు సాహిత్యంలో ఎమ్.ఏ చేసి రామరాజ భూషణుని కృతులు అనే అంశంపై పరిశోధన చేసి పీ హెచ్ డీ పట్టా పొందాను.

2) కేవలం 9వ ఏట కంద పద్యాలు రాసిన సామర్థ్యం ఎలా పట్టువడింది?

జ. ఛందస్సు తెలియదు నాకు. నేర్చుకోలేదు ఇవ్వాల్టి వరకు కూడా. అప్పుడు వీధి బళ్ళలో భాగవత పద్యాలు, భాగవత ఘట్టాలు చెప్పేవారు.అది చదవడం, వినడం వల్ల వాటి నడక మాకు అర్థం అయ్యేది. ఆ కృష్ణ పరమాత్మ ఎలా ఉన్నాడంటే “”హయరింకా ముఖ ధూళి ధూసర పరిన్యస్త అలకోపేతుడై” గుర్రపు డెక్కల యొక్క ధూళి ఎగిసి ముఖం మీద పడింది. ముంగురులలో చెమట వచ్చింది. ఆ దుమ్ములో పడి అట్టకట్టుకుని పోయిన రూపాన్ని ఎంతో అందంగా వర్ణించాడు. ఇలా కాకుండా రారా పరిగెత్తుకు పోదాం క్రికెట్ ఆడదామంటే ఏముంటుంది దాంట్లో? పోతనది ఎంత గొప్ప కవిత్వం అంటే విజువలైజేషన్లో ఆయనను మించిన వారు లేరు. “నల్లని వాడు పద్మ నయనంబులవాడు కృపారసంబు పై జల్లెడివాడు మౌళి పరిసర్పిత పింఛము వాడు”ఈ పద్యాలు చదువుతున్నప్పుడు పద్యం యొక్క రూపం, నడక, గురులఘువులు ఎక్కడ ఉంటాయో తెలియకపోయినా ‘ధాటి’ అంటారే ఆ ధాటి నాకు తెలిసేది. ‘శ్రీ రాముని దయచేతను నారూఢిగ సకలజనులు’..’తన కోపమె తన శత్రువు’..ఇలా  భాగవతం, సుమతీ శతకం, పద్యాన్ని నేర్పాయి. ఒక ఇమేజ్ మనసులో ఏర్పడితే దానికి ఒక ధాటి వస్తుంది. చెక్కుతూ పోవాలి దాన్ని. అది అందరికీ సాధ్యం కాదు. అలా చెక్కుతూ పోయినవాడు కృష్ణశాస్త్రి. ఒక్కొక్కరికి ఒక్కో ప్రత్యేకత ఉంటుంది. ఇలా గొప్పగా వ్యక్తీకరించడమనేది పోతన వల్ల నాకు కలిగింది. సుమతీ శతకంలో కంద పద్యం ఒరవడి తెలుస్తుంది కదా! అది 6,7 ఏళ్ళ వయస్సులోనే పిల్లలకు చెప్తారు కదా! అదే నాకు అలవడింది. It happend, it continued till day. అందువల్ల దానికోసం ప్రత్యేకంగా కృషి చేయాల్సిన అవసరం రాలేదు. అంతే కాక మా తాతగారు ఉభయ వేదాంత విద్వాంసులు. ఆ రోజుల్లో కాంచీపురం నుండి బరంపురం వరకు ఆయన ఉపన్యాసం లేని ఊరు లేదు. దాదాపు 3 గంటలు. మైకు లేకుండా చెప్పేవారు. కంఠం చాలా గొప్పగా ఉండేది. నా మొదటి విద్యా ప్రదానం ఆయన దగ్గరే జరిగింది. రజాకార్ల గొడవలు జరుగుతున్న సందర్భంలో మేము తల దాచుకోవడానికి కల్లెడ గ్రామంలో ఉండేవాళ్ళం. మధ్యాహ్నం గుడిలో భక్తి ప్రబోధ విషయాలు, సాయంకాలం శ్రీమద్రామాయణం చెప్పేవారు తాతగారు. మాకు అప్పుడు పని ఏమీ లేదు. కాబట్టి అన్నీ వింటూ ఉండేవాళ్ళం. పులిహోర ప్రసాదం కోసం వెళ్ళేవాళ్ళం (నవ్వుతూ). కేవలం కాలక్షేపానికి మాత్రమే కాక, వేదాంత, పురాణ, ఇతిహాస, ఉపనిషత్తుల విషయాలు కూడా చెవిలో వినబడుతుండేవి. ఆ తర్వాత జాతీయోద్యమ స్ఫూర్తితో ఏర్పడ్డ చందా కాంతయ్య గారి ‘ఆంధ్ర విద్యాభివర్ధిని’ స్కూల్లో చదువుకున్నా.. చందా గారు గొప్ప వదాన్యుడు. ఉర్దూ మీడియం స్కూళ్లకు వ్యతిరేక ఉద్యమంలో భాగంగా లక్షరూపాయలు దానంగా ఇచ్చి తెలుగు మీడియం స్కూల్ పెట్టాడు. దాంట్లో చదువుకున్నా. అందులో గొప్ప టీచర్లు వుండేవారు. అక్కడ ఒక సాంస్కృతిక వాతావరణాన్ని ఏర్పాటు చేశారు వారు. ప్రతీ ఏటా పోతన జయంతి చేసేవారు. రెండు మూడు రోజులు ఉత్సవాలు చేసేవారు. విశ్వనాథ వెంకటేశ్వర్లు గారని విశ్వనాథ సత్యనారాయణ గారి తమ్ముడు గొప్ప విద్వాంసుడు. ఆయన పాఠం చెప్పేవాడు మాకు. పద్యం, కవిత్వం ఎలా ఉండాలో, ఎలా రాయాలో చెప్పేవారు. ఆయన చెప్పే పద్ధతి నాకు ఆదర్శం. ఆయన నత్కీరుని కథ ఉదాహరణగా చెప్పి, ఎవరినీ స్తోత్రం చేయవద్దని, ఎక్కడా కాంప్రమైజ్ కావద్దని ఈ రెండు విషయాలను చెప్పారు నాకు. అవి నేను ఇప్పటికీ పాటిస్తూనే ఉన్నాను. అలాగే రాస్తూ వచ్చా. ఎవరికీ ఎప్పుడూ తలొగ్గలేదు. ఆ స్కూల్లో సోమేశ్వర రావు గారని ఒక ఇంగ్లీష్ టీచర్ ఉండేవారు. పేరుకు ఇంగ్లీష్ టీచరే గాని ఆయన చిత్రకారుడు. సంస్కృతి గురించి చెప్పేవారు. పాఠశాలలో రామప్పకు ఎక్స్ కర్షన్ తీసుకెళ్లినప్పుడు అక్కడి శిల్పకళలో హోయసాల, కాకతీయ, చోళుల భేదాలను కూడా చెప్పేవారు. ఈ విధంగా రచనా పద్ధతి నాకు అలవడింది. అలా రాస్తూనే వున్నా.

3. అసలు కవిత్వం యొక్క లక్షణం ఏమిటి? ఇప్పటి కవిత్వం ఎలా వుంది? కవిత్వంలో రసజ్ఞత ఎలా ఉండాలి?

జ. వ్యంగ్య భావన ఉండడం కవిత్వం యొక్క ముఖ్య లక్షణం. వాక్యంగా చెబితే కవిత్వం కాదు. ఇప్పుడేమయ్యిందంటే ఏదో పాద విభజన చేస్తున్నారు. అదే కవిత్వం అంటున్నారు. ఎక్కువమంది కవిత్వానికి దూరంగా ఉంటున్నారు అనుకుంటున్నాను. నేను చాదస్తుడిని అనుకోవచ్చు, మరేమైనా అనుకోవచ్చు. అప్పట్లో ఎన్నో అవకాశాలు ఉండేవి. ఇప్పుడు క్రమంగా తగ్గిందని అనుకుంటున్నా. పద్యం ఎప్పుడైనా సరే ఆనాటి చైతన్యాన్ని లబ్దీకరించుకునే శక్తి దానికున్నది. దాశరథి పద్యం మామూలుదా? పింగళి కాటూరి వారి సౌందర నందనంలోని పద్యాల కాఠిన్యం…? అసలు కాఠిన్యం అంటే..? భావ క్లేశం ఉండొచ్చు. మోహన్ ప్రసాద్ కవిత ఎంతమందికి అర్థం అవుతుంది? ఆయనను పొగిడిన వాళ్ళు కొన్ని కవితల్ని కాదంటే..? వాళ్ళ దృష్టి వేరు కదా! కవిత్వంలో ఒక ఆత్మీయ లక్షణం ఉండాలి. శ్రీశ్రీ “కవితా! ఓ కవితా” లో కవిత అనేది ఏకాంతమైనది. భావ గర్భితమైనది అనే మాట అంటాడు. ఏకాంతంలో వుండే ఒక స్థితి అనుభవంలోకి రావాలి. దానికోసం ఎన్నో చోట్లు చూస్తూ వచ్చాడు. నిఘంటువు, వ్యాకరణాలను, ఛందస్సులను వదిలేయమంటాడు. ఎందుకు వదలాలి? అవి ప్రధానం కావు కాబట్టి. కానీ అవి ఉంటాయి. విశ్వనాథ కూడా ఒకచోట ” నా కవితకు ఔచితి లేదు, భాషలేదు, ఆకృతి లేదు. ఊరక రసాత్మకనే ప్రవహించి పోదు” అంటాడు. అంటే వ్యాకరణం, శబ్దం లేదని కాదు కదా! కేవలం నిఘంటువుల్ని మాత్రమే పట్టుకోవద్దనేది వారి భావన..ఇద్దరూ వారివారి మాటల్లో ఒకే విషయం చెప్పారు. దాశరథి ఒకచోట అంటాడు. వైద్యశాస్త్రం శ్లోకాల్లో ఉంటుంది. మరి అది కవిత్వం అవుతుందా? అని. కవిత్వానికి ఆత్మస్పర్శ ఉండాలి. అది ఉండాలంటే అంతస్సులోకి వెళ్లిపోవాలి. వ్యష్టి చైతన్యాన్ని విశ్వ చైతన్యంతో అనుసంధానించుకోవాలి. రస సిద్ధాంతంలో   సాధారణీకరణం అనే మాట వాడారు. అంటే ఏమిటి? కవి తన దేశాన్ని, కాలాన్ని మరచిపోవాలి. అన్నింటినీ దాటుకొని విశ్వయాత్ర చేయాలి. ఎవరి జీవితంలోనైనా ఏవో అనుకోని విషయాలు వస్తూనే ఉంటాయి. వాటిని కవిత్వీకరించాలి. ఇదే ‘విశ్వజనీనం’ అనే మాట అవుతుంది. కావ్యాల్లో చెట్లు, పుట్టలు, పక్షులు, చంద్రుడు, మేఘం ఇలా ప్రకృతి ఉంటుంది. ఇవి ఏమీ చెప్పవు. తన భావాలన్నింటికీ ఏదో ఒకదాని మీద ఆధారపడి మనుష్యత్వాన్ని కల్పించి, దాంతో ఏదో ఒక సందర్భాన్ని వ్యక్తీకరించే ప్రయత్నం చేస్తాడు కవి. ఆ సమయంలో అన్నింటినీ మరచిపోయి రెక్కలు కట్టుకుని మరీ ఎగరాలి. నేల బారుగా పడిపోతే లాభం ఏముంది? 80, 90 ఏళ్ళల్లో జరిగింది ఏమిటంటే భావనల కంటే  ఉపన్యాసాలకు, సిద్ధాంతాలకు, ఇతర విషయాలకు ప్రాధాన్యత పెరిగింది. మనుచరిత్రలో ప్రవరుడు దారి తప్పాడు. ఇలాంటి ఇష్టంలేని పరిస్థితుల్లోకి వెళ్ళిపోవడం అందరికీ సహజమే. దాని నుండి బయటపడడానికి ప్రయత్నమూ సహజమే..దాన్ని అర్థం చేయించడమే కవికి ముఖ్యమైనది. అందువల్ల కవిత్వం ఎప్పుడూ అపరిమితమైన స్థితిలో ఉండాలి కానీ పరిమితులకు లోబడి ఉండకూడదు.  శబ్దానికి ఒక శిల్పం ఉండాలి. శాస్త్రాలు వేరు, కావ్యాలు వేరు.శాస్త్రాలకు, కావ్యాలకు వుండే భేదం తాదాత్మ్యత. తన్ను తాను మరిచిపోయినప్పుడు సమస్త విశ్వంలో ఉండే భావన తనలో లీనమయ్యే పరిస్థితి వస్తుంది. అలౌకికమైన ఆనందపు స్థితిని పొందడం కవిత్వం చేసే పని. పద్యం అంటే ఏవో గణాలు కుదుర్చుకొని ఛందస్సు సరిచూసుకొని రాసేది కాదు. మనసులో ఛందస్సు కుదురుకున్నాకే పద్యం బయటకు వస్తుంది. ఇది విశిష్టమైన ప్రక్రియ. ఉపమానాలు వుండొద్దు, ఉపమేయాలు వుండొద్దు, శబ్దం వుండొద్దు. మనకు ఉన్న కొన్ని శబ్దాలతోనే కవిత్వం ఉండాలంటే ఆ పటుత్వం ఎలా ఉంటుంది? ఇప్పటికే ఎంతో శబ్ద సంపదను కోల్పోయినాము. ఈనాటి ఆధునిక కవులలో శబ్దజ్ఞానం కొరవడింది. తిలక్ కవిత్వంలో ‘రొమాంటిక్ ఎలిమెంట్’ ఉండడం చేత అంత గొప్ప కవి అయ్యాడు. ‘రొమాంటిక్ ఎలిమెంట్ ‘అంటే ఏమిటి? ప్రతీదాన్ని ప్రేమించడం. ప్రేమ అనేది స్త్రీ పురుష సంబంధం కాదు. బాహ్య, అంతర్లీనమైన ప్రతీ అంశాన్ని ప్రేమించ గలగాలి. ఏ వస్తువునైనా కవిత్వంగా మార్చగలిగే శక్తి ఉండాలి. దీనికి ప్రాచీన, ఆధునిక కవిత్వాలనే భేదం అవసరం లేదనుకుంటా. కవిత్వంలో గాఢత వద్దంటే ఎలా? నాకనిపించేది ఏంటంటే We are loosing almost all the essences of the literature. వివాదాల్లో పడి వీటిని పోగొట్టుకుంటున్నామేమో…

4) హైదరాబాద్ లో మీరు ప్రారంభించిన ‘రసధుని’ సంస్థ గురించిన వివరాలు చెప్పండి. ఇంకా అలాంటివి ఏవైనా మీరు స్థాపించారా?

జ. మేము చదువురీత్యా హాస్టల్లో ఉండేవాళ్ళం. సాయంకాలం కాగానే సుల్తాన్ బజార్ కి వచ్చి ఎక్కడో ఒకచోట భాషా మీటింగులు అటెండ్ చేసేవాళ్ళం. పల్లా దుర్గయ్య, నారాయణరెడ్డి, దాశరథి, రామరాజు గారు ఆళ్వార్ స్వామి, వరదాచార్యులు గారు వీళ్లంతా పల్లా దుర్గయ్య గారి ఇంట్లో సమావేశం అయ్యేవారు. ఆ సమయంలో వరదరాజేశ్వరరావు గారు కవిత అనే రెండు వచన సంపుటాలు వేశారు. అబ్బూరి ఛాయాదేవి సంపాదకత్వంలో కూడా ఆయన రచనలు వెలువడ్డాయి. ఆళ్వార్  స్వామి దేశోద్ధారక గ్రంథమాలకు పుస్తకాలు వేస్తున్నారు. రాఘవాచారి గారు ఎమ్మెల్సీగా ఉన్నారు అప్పుడు. ఆయన ఆదర్శ సాహిత్య అనే ఏదో పేరుతో పుస్తకాలు వేస్తుండేవారు. సాహిత్యం మీద ఆక్టివిటీ చాలా ఎక్కువగా ఉండేది.  అప్పటికే తెలంగాణ రచయితల సంఘం ఏర్పడింది. మొదటి మహాసభలు జరిగినాయి. దానికి దాశరథిగారు అధ్యక్షులు. ఆ సమావేశానికి శ్రీశ్రీ మొదలైన వారు ఎంతోమంది వచ్చారు. తర్వాత సంఘాలలో చాలా మార్పులు వచ్చాయి. సారస్వత పరిషత్తుకు అప్పటికే స్థలం ఉండేది. దానిని ఆక్రమించాలనే ప్రయత్నాలూ  జరిగాయి. ఆ సమయంలో నేను నా మిత్రుడు మాదిరాజు రంగారావు గారు హాస్టల్లో ఉండే వాళ్ళం. పద్యం అంటే చాలా ఇష్టమైన తనకి. రాత్రి 8,9 గంటల సమయంలో గంట గంటన్నర సేపు రామాయణ కల్ప వృక్షం చదివి వినిపించేవాడు. పద్యాలు బాగా చదువుతాడు ఆయన. అప్పుడు హైదరాబాద్లో ఆక్టివిటీ కోసం ‘రసధుని’ పేరుతో సంస్థ ప్రారంభించాలని అనుకున్నాము. అదే సమయంలో రామకోటి శాస్త్రి గారు గుడివాడ నుండి వచ్చి రిసెర్చ్ చేస్తున్నారు ఇక్కడ. మొదలి నాగభూషణ శర్మ ఎమ్.ఏ చదువుతున్నారు. రమాపతిరావు గారు, అక్కిరాజు గారు మేమంతా కలిసి తాజ్ మహల్ లో ఏదో ఓ మూల కూర్చొని టీ తాగుతూ చాలా సమయం గడిపే వాళ్ళం. అప్పుడు ఈ ‘రసధుని’ అనే కాన్సెప్ట్ వచ్చింది.  ఒక కవి మీద స్టడీ చేసిన ఉపన్యాసాలు ఏర్పాటు చేయాలని ఆలోచన కలిగింది. మొదటిది విశ్వనాథ మీద చేశాం. గౌతమ రావు గారు ,సంపత్ కుమార్ ఆచార్య గారు, ఆనందమూర్తి గారు మొదలైనటువంటి వారు ముందు వ్యాసాలు రాసారు. ఆ వ్యాసాలనే ఉపన్యాసాలుగా తయారు చేశాం. ఆ వ్యాసాలన్నీ తర్వాత స్రవంతి పత్రికలో వచ్చాయి. తర్వాత శ్రీశ్రీ పేరు మీద కూడా సెమినార్ ఏర్పాటు చేశాము. సంపత్ రాఘవాచారి అనే ఆయన ఎడ్యుకేషనల్ ఆఫీసర్ గా ఉండేవాడు. గవర్నమెంట్ కాలేజీలో లెక్చరుగా పనిచేసే ఒక ఆయన ఇంకో ఇద్దరు,ముగ్గురు శ్రీశ్రీ గురించి మాట్లాడారు. చలం మీద అనుకున్నాం కానీ కుదరలేదు. విశ్వనాథ గారి మీద వ్యాసాలు అన్నీ స్రవంతిలో వచ్చాయి. తెలంగాణ సంఘంలోని కవులు విస్తృతంగా కృషి చేశారు. ప్రాచీన కావ్యాలలోని ఒక్కొక్క ఆశ్వాసాన్ని ఒక్కొక్కరు గానం చేసేవారు. కొత్త కవులు అందరికీ మంచి ప్రోత్సాహం ఇచ్చేవారు. దాశరథి,ఆనందమూర్తి, నారాయణ రెడ్డి ఏదో ఒక కావ్యాన్ని గానం చేసేవారు. పైకి చదవడం వల్ల మనసులోకి పోతుందది. శబ్దం కాదు భావం ముఖ్యం. గౌతమ రావు గారు కల్పవృక్షం చదివితే అక్కడ చేకూరి రామారావు లాంటి ఎలాంటి పెద్ద వాళ్ళు ఉన్నా ఎంతో ఆహ్లాదకరంగా ఉండేది. కరీంనగర్ లో  రెండు మూడు రోజులు సెషన్స్ పెట్టుకునేవాళ్ళం. ఐదు, ఆరు సంవత్సరాలు నడిచింది అట్లా. పద్యం అంటే  చైతన్యం. చచ్చుగా చదవడం కాదు. ఏదైనా కవిత్వమయంగా చెప్పినప్పుడు అనుభూతి కలుగుతుంది. 1954 లో సాహితీ బంధు అని వరంగల్ లో ప్రారంభించాము. 1957లో మిత్రమండలి, 1960లో కులపతి సమితి స్థాపించాము. ‘చేతనావర్త కవులు’ అనే పేరిట నేను, సంపత్కుమారాచార్య, పేర్వారం జగన్నాథం, నరసింహారెడ్డి కలిసి అనేక వ్యాసాలు ప్రచురించాము. ఇది ఒక కవిత్వ తీర్థయాత్ర. పోతూ ఉండడమే.. కనిపించిందల్లా జేబులో వేసుకోవడమే. ఆ విధంగా కవిత్వ యాత్రలో మమేకమై పోయేవాళ్ళం.

5) అవధానాల మీదకు మీ దృష్టి ప్రసరించడానికి కారణాలు ఏవి?

జ. 1970 ఆ ప్రాంతానికి వచ్చేసరికి ఈ లెఫ్టిస్ట్ కోర్సులు పద్యాలను తిరస్కరించడం మొదలు పెట్టాయి. పద్యం పనికిరాదు. పద్యాలు రాయకూడదు. ఛందోబద్ధ గణాలన్నీ వ్యర్థములని సిద్ధాంతాలు చేయడం మొదలు పెట్టాయి. దాన్ని తట్టుకోవడానికి ఏదో ఒక మార్గం అవసరం. పద్యం చెప్పడం ఎంత సులభమైంది? ఎంత హాయిగా చదువుకోవచ్చు? ఎంత హృద్యంగా ఉంటుంది? ఇవన్నీ తెలియాలి కదా! కొప్పరపు కవులు గంటకు 500 పద్యాలు ఆశువుగా చెప్పేవారు. విశేషమేమిటంటే, ఉదాహరణకు…జటాయువు కథ చెప్పాలంటే, మొత్తం ఆ కథకు సంబంధించిన పద్యాలే అన్ని చెప్పేవారు. అది అద్భుతమైన శక్తి. అదే కావ్య నిర్మాణమంటే. తిరుపతి వేంకట కవుల సమకాలికులు. వారు. ఆ కాలంలో వందలకొద్దీ శతావధానులు వచ్చారు. గుంటూరు సీమ వాళ్ళను చూస్తుంటే ఎంత గొప్ప పరిశ్రమ జరిగిందో మనకు ఆశ్చర్యం కలుగుతుంది. ఆ సందర్భంలో మా వూళ్ళో ఎవరో ఒకాయన వచ్చి అష్టావధానం చేశారు. అది మాకు అంతగా నచ్చలేదు. నేను, శ్రీభాష్యం విజయసారథి గారు,ఇంకో ఇద్దరం మిత్రులం రోజూకలుసుకునేవాళ్ళం. విజయ సారథి గారు అపుడు నన్ను ప్రారంభం చేయమన్నారు. “నేనెక్కడ చేయగలను ఈ ఆశువుగా” అంటే “ఎందుకు కుదరదు..చేయి” అన్నారు. వాళ్ళింట్లోనే ప్రారంభం చేశాను. ఒక కవి మిత్రుని ఇంట్లో సాయంకాలాలు కలుసుకొని రెండు, మూడు రోజులకొకసారి నిషిద్ధాక్షరి, సమస్య, దత్తపది ఈ మూడు, నాల్గు అంశాలపై అభ్యాసం చేసేవాడిని. అష్టావధానంలో మిగతావి ఈజీనే కదా! ఆ క్రమంలో ఉగాది వచ్చింది. ఆరోజు మొదటిసారి ( 1973 ) అవధానం చేశాను. అట్లా తీవ్రంగా మూడేళ్లు చేశాను. ఆ తర్వాత ఇక చాలనిపించింది. ఎందుకంటే పృచ్ఛకులు దొరకరు. ఉన్నవాళ్ళు సందర్భానికి తగని అంశాలేవో ఇవ్వడం.. మనం వాళ్ళని ఏమీ అనలేక పోవడం.. అందుకే విరమించుకున్నా. 1975లో తెలుగు మహాసభలు జరిగాయి. దానికి ముందు వరంగల్ లో ఒక సన్నాహక సమావేశం ఏర్పాటు చేశారు. ఒక మధ్యాహ్నం పూట నా అష్టావధానం పెట్టారు. మా ఇంగ్లీష్ ప్రొఫెసర్ లక్ష్మణమూర్తి గారు గొప్ప సంస్కృత విద్వాంసులు. ఆయన సమస్య ఇచ్చారు.  అనుకోకుండా అక్కడికి పీవీ నర్సింహారావు గారు వచ్చారు. చిన్నప్పటినుండీ తెలిసినవాడిని అవడం వల్లో, చిన్న పిల్లవాడు వీడేం చేస్తాడని చూడడానికో మొత్తానికి వచ్చారు. ఎప్పటి నుండి చేస్తున్నావని అడిగారు. ఇటీవలే పద్యం మొదలు పెట్టానని చెప్పాను. అలా ఆయన రావడం నాకు జీవితంలో మరపురాని అనుభూతిని మిగిల్చింది. ఎందుకంటే కవిత్వ స్థాయి తెలిసిన వాడు కాబట్టి, ఆ స్థాయిలో ఆస్వాదించ గలుగుతాడు కాబట్టి. మరోసారి భారతీ తీర్థ స్వామివారు వరంగల్ లో శంకర మఠానికి వచ్చినప్పుడు వారి ఆశీస్సులు లభించాయి. తర్వాత 20 ఏళ్లకు అక్కడే కవితా ప్రసాద్ అవధానం స్వామివారి సమక్షంలో జరిగింది. పృచ్ఛకునిగా వున్నాను నేను. నన్ను చూసి వారు 20 ఏళ్ళ క్రితం మీరు అవధానం చేశారు కదా! అని అన్నారు. వారి ధారణా శక్తికి ఆశ్చర్యపోయాను. వారు శాస్త్రాలలో సమృద్ధులు. తపస్వి. ఇలాంటి అదృష్టాలు కొన్ని నాకు కలిగాయి.

6) అవధాన ప్రక్రియలో విజయం సాధించాలంటే ఏ విధమైన పట్టు సాధించాలి?

జ. పట్టు ఏముందమ్మా ! ముందు పద్యం తెలియాలి. ఆశువుగా పద్యం చెప్పగలగాలి. భాష మీద అధికారం ఉండాలి. వెతుక్కుంటూ, వెతుక్కుంటూ పోవడం కాదు. ధారగా రావాలి. రెండవది ధారణ ఉండాలి. మనం ముందు ఒక పాదం చెబుతాం. ఓ సమస్య, ఓ దత్తపది, ఓ నిషిద్ధాక్షరి ఇవన్నీ ఒక ఆవర్తనం పూర్తయ్యేటప్పటికి ముందువన్నీ జ్ఞాపకంలో ఉండాలి. అవి ఒక క్రమంలో చెప్పగలగాలి. ఉదా: నిషిద్ధాక్షరి చూస్తే, ఒక అక్షరం దగ్గర నిషేధం అయ్యేటప్పుడు దానికి ప్రత్యామ్నాయ పదం మన దగ్గర ఉండాలి. అలాగే ఆ అక్షరం తర్వాత నిషేధించబడే అక్షరాన్ని ఊహించి దానికి తగిన మరో పదాన్ని మన ఆలోచనల్లో సిద్ధంగా ఉంచుకోవాలి. లోకజ్ఞత కూడా అవసరం. ఎందుకంటే ఇపుడు అప్రస్తుత ప్రశంస ఉంటుంది. ఆ సమయంలో కోపం తెచ్చుకోకూడదు. సరదాగా ఉండాలి. ఇలా వుండగలిగితే సాధ్యం అవుతుంది.

7) దాదాపు మీకు సమవయస్కులు, చిన్నాన్న గారైన సంపత్కుమారాచార్యులు గారితో మీకున్న అనుబంధం ఎటువంటిది?

జ. మా పినతండ్రి ఆయన. మా నాన్నగారికి కనిష్ఠ సోదరుడు. ఆయనకు నాకు కేవలం మూడేళ్ళ వయసు తేడా మాత్రమే ఉంది. అందువల్ల స్నేహితుల్లాగా మెలిగేవాళ్ళం. చాలామంది మేమిరువురం సహోదరులమని పొరపాటు పడేవాళ్ళు ( నవ్వుతూ ). ఇద్దరమూ కలిసి జంటగా కవిత్వం చెప్పేవాళ్ళం.  హృద్గీత, ఆనందలహరి, అపర్ణ అనే రచనలను చేసాం. చేతనావర్త కవులుగా పేరు తెచ్చుకున్నాం. ఎన్నో సాహిత్య అనుభవాలున్నాయి ఇద్దరివీ కలిపి.

8) భారతీయ గొప్ప తత్వవేత్త, మహాయోగి శ్రీ అరవిందులవారి తత్వం మీకెలా అలవడింది?

జ. మా టీచరు సోమేశ్వరరావు గారని చెప్పాను కదా!ఆయన ద్వారానే అరవిందుల వారి గురించి తెలిసింది. అదేకాక శతావధాని వేలూరి శివరామ శాస్త్రిగారు ‘భారతి’లో అరవిందుల వారి తత్త్వం గురించి వ్యాసాలు రాసారు. అవి చదివాను. నాకది నచ్చింది. ఆయన జగత్తు మిథ్య అనలేదు. శంకరులు కూడా మిథ్య అంటే పారమార్థిక మిథ్య అన్నారు కానీ వ్యావహారికంలో కాదు. అరవిందుల వారు ఏం చెప్పారంటే “జగత్తు పరిణామంతో కూడుకున్నది.. ఈ జడమైన పదార్థం ప్రాణంగా, ప్రాణమైన పదార్థం మనసుగా, మనసైన పదార్థం విజ్ఞానంగా, విజ్ఞానమైన పదార్థం ఆనందంగా పరిణమిస్తుంది. అట్లాగే ఆనందం నుండి విజ్ఞానానికి, విజ్ఞానం నుండి మనస్సుకు, మనస్సు నుండి ప్రాణానికి, ప్రాణం నుండి జడత్వానికి దిగివస్తుంది” అని. దీనిలో  transformation  ఉంటుంది. ఇది ascent, descant గా నడుస్తుంటుంది. మానవుడు ఎప్పుడూ ascent కోసం ప్రయత్నించాలి. పైకి ఎక్కాలి. తన చైతన్యాన్ని దివ్య తరంగా మార్చుకోవాలి. అని చెప్పారు. ఈ విషయాలన్నీ నేను శివరామశాస్త్రి గారి నుంచి కొంచెం, మా టీచరు చెప్పడం ద్వారా కొంత నేర్చుకున్నా. విశిష్టాద్వైతంలో గాని, ద్వైతంలో గాని జీవుడు, జగత్తు, ఈశ్వరుడు ఈ మూడూ నిత్యమే. ఇక్కడ జీవుడు, ఈశ్వరుడు, ప్రకృతి కూడా ఒకటే అంశం కానీ అవస్థా భేదం చేత ఒకటి ఒకటిగా, ఒకటి ఒకటిగా మారిపోతూ ఉంటుంది. పరిణమిస్తూ ఉంటుంది. ఆ పరిణామంలో  మనం భాగమయ్యి ఎంత aspiration జరిగితే అంత  పరిణామం సిద్ధిస్తుంది. అప్పుడు ఈ జగత్తులో దుఃఖం పోతుంది. మృత్యువు పోతుంది. మృత్యువు ఉందనుకుంటాం మనం. భగవద్గీతలో చెప్పినట్టు ఈ శరీరం పోతుంది. మరో శరీరం వస్తుంది. పరిణమిస్తుంది తప్ప మృత్యువనేది భయంకర పదార్థం కాదు. మనం ఎంత కష్ట పడితే అంత పైకి పోతాం. Rituals ని పట్టించుకోను నేను. Traditions లో ఉండే rituals తో నాకు సంబంధం లేదు. దాంట్లో ఉండే సత్యంతో సంబంధం. ఆ సత్యం ఏమిటంటే నాకు నా దేశం, జాతి, సంస్కృతులు ముఖ్యం. ఇవి భద్రంగా ఉంటే జగత్తుకు భద్రం కలుగుతుంది. ఇందులో వుండే సకల ప్రాణులు భద్రంగా ఉంటాయి. మానవుడే మహనీయుడు అంటూ చెట్లు, పుట్టలు అన్నింటినీ ధ్వంసం చేసి ప్రకృతిని సర్వ నాశనం చేస్తుంటే ఏం జరుగుతుంది? Industrial Revolution రాకముందు ఎలా ఉండేది? ఇంత అకాలం ఉందా? ఇసుకను తీయడం వల్ల నీరూ పాయె, కొండలు, బండలు పోయేటప్పటికి వర్షాలూ పాయె.  ఋషులను సృష్టి తెలిసిన క్రాంత దర్శులు అన్నారు ఎందుకు? Universal truth తెలిసిన వాళ్ళు వారు. మరి మనం..? పరుగెడుతున్నాం. “రాజా కాలస్య కారణం” అని సామెత ఉంది. పరిపాలనా దోషాలు కాలాన్ని అకాలంగా మారుస్తాయి. మంచి వైపు వెళ్తున్నామా, చెడు వైపు వెళ్తున్నామా తెలియడం లేదు. మంచి జరుగుతుందనే ఆశించాలి.

9) భగవాన్ రమణమహర్షి గారు మీ ఆలోచనలను ఎలా ప్రభావితం చేయగలిగారు?

జ. వారి మార్గం అందరికీ ఆదర్శం ఆచరణీయం. అందుకే నచ్చింది నాకు. అరవిందో, రమణమహర్షి సమకాలికులు. చలం అంతగా మారడానికి కారణం చింతా దీక్షితులు. రమణ మహర్షి భక్తులు. అలా మారిన చలం తిరువణ్ణామలైలో స్థిరపడిపోయారు. నేను ఆయన్ను అక్కడే చూసాను. సౌరీస్ మొదలగు వారు అక్కడ ఒకే ఇంట్లో ఉండేవారు. చలం, నేను చాలాకాలం ఉత్తరాలు రాసుకున్నాం. మంచి కవిత్వం ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు సౌందర్యలహరి, శివానంద లహరి పుస్తకాలు పంపించాను ఆయనకి. ఆ సమయంలో ఆయన మారడం వల్ల లాభం ఏమిటి?  భగవద్గీతను అనువాదం చేశాడు. రమణ మహర్షిపై వచన గేయాలు రాశాడు.  గీతాంజలి అనువాదం చేశాడు. ఇన్ని చేసినా అంతకుముందు జీవితం పరిస్థితి ఏమిటి? అంతే.. మనిషికి కర్మఫలం తప్పదు.

10) ‘విశ్వలయ’ ప్రతిపాదన అంతరార్థాన్ని వివరించండి.

జ. సాహిత్యంలో ‘విశ్వలయ’ ఉండాలనే ప్రతిపాదన అది. సూర్యుడు ఉదయించడం, వాయువు వీయడం లాంటివన్నీ నియమాలకు లోబడి జరుగుతున్నాయి. ఇదే విశ్వంలో వుండే క్రమమైన వ్యవహారం. అంటే సృష్టి అంతా ఒక లయలో నడుస్తున్నది. భాషలో ఒక లయ ఉన్నది. మనిషి జీవితంలో బాల్యం, యవ్వనం, కౌమారం, వృద్ధాప్యం ఇలా ఒక లయ ఉన్నది. ఒక క్రమము, క్రమ వికాసము వున్నది. ఒక పువ్వు పుట్టడం, పరిమళించడం, రాలిపోవడం ఇవన్నీ కూడా సృష్టిలో ప్రతీ వస్తువుకు, ప్రతీ అంశానికీ ఉంటుంది. ఈ విశ్వంలో ఉండే లయను అనుసరించిపోతే మనకు అనుకూలంగా నడుస్తుంది. దీనికి భిన్నంగా పోతే ప్రవాహానికి ఎదురీది నట్లు అవుతుంది. అట్లాగే కవిత్వంలో కూడా భాషలో లయ ఉండాలి. ఛందస్సులో లయ ఉండాలి. శబ్దంలో లయ ఉండాలి. అపశబ్దం ఉండకూడదు. సంగీతం పాడే వాళ్ళకు లయ ఉంటుంది. అలాగే భాషలో ఉండే లయ మనలో reflect కావాలి. ఋతువులన్నీ క్రమబద్ధంగా సాగుతాయి. శిశిరంలో గ్రీష్మం, గ్రీష్మంలో వర్షం రాదు. ఇప్పుడెందుకు వస్తుందంటే భూతాపం పెరిగింది కాబట్టి.

అంటే ఇక్కడ విశ్వలయ తప్పింది. మనుషులే కారణం దీనికి. సృష్టి యొక్క లయ ఏంటంటే పుట్టడం, పెరగడం, చివరకు నశించడం ఇది పద్ధతి. మనిషి యొక్క చైతన్యం దాన్ని అనుసరించి ఉండాలి. స్త్రీలను హింసిస్తున్నారు ఇప్పుడు. ఢిల్లీలో, హైదరాబాద్ లో ఎక్కడైనా ఇదే నడుస్తున్నది. ఒక 50 ఏళ్ల నాటి క్రితం ఒక బంధుత్వం, ఒక ప్రేమ అన్నీ సహజంగా ఉండేవి. తర్వాత అవన్నీ పోవడం లేదా? ఇవాళ మానవ సంబంధాలు బలహీన పడలేదా? ఇవన్నీ మన జీవితంలోని లయను తొలగిస్తున్నవి. ‘విశ్వలయ’ అనేది ఏదో అద్భుతమైన విషయం అని కాదు. The system in the Universe un disturbed and help to growth towards universal consciousness. అదే విశ్వలయ అంటే.

11) తెలుగు సాహిత్యంలో వివిధ ప్రక్రియల్లో మీరు రాసిన పలు గ్రంథాల్లో మీకు అత్యంత సంతృప్తిని ఇచ్చినది ఏది?

జ. అన్నీ సంతృప్తిని ఇచ్చినవే.. ప్రతీదీ సంతృప్తి ఇస్తేనే రాశాను. నేను వ్యాపారం కోసం రాయలేదు. డబ్బు కోసం రాయలేదు. నేను నా మనసులోంచి తన్నుకు వచ్చిన భావాలనే రాశాను. “కన్నుల ఓకిరింతలుగ రాల్చెడి భాష్పజలము గొంతులో సన్నవడి.. పుట్టువుల చాళ్ళు దాటుతు వచ్చి నీ సన్నిధి చేరితి..మిగులు సంగతి నీదయా!” ఎంత వేదన ఉంటే ఇలా వస్తుంది? కన్నులకు కూడా ఓకిరింత ఉంటుందా? ఎన్ని జన్మలు ఎత్తుకుంటూ వచ్చామో..మనకు మంచి గురువు లభించడమంటే అది అదృష్ట విశేషమే.. ఎన్ని జన్మలు వెతుక్కుంటూ వస్తే ఆ గురువు లభిస్తాడు? అదొక అద్భుత సన్నివేశం. ఏదో అదృష్టవశాత్తూ ఈ దేశంలో ఉండే మట్టివాసన లభించింది.

12) విభిన్నమైన పద్య, వచన కవిత్వాన్ని ఎలా సంబాళించుకున్నారు?

జ. ఎందుకు భిన్నమైనవి? ప్రాచీన కావ్యాల్లో వచనం లేకుండా ఏ ఒక్కటైనా ఉందా? నిర్వచనమని రాసుకోవాల్సి వచ్చింది (నిర్వచనోత్తర రామాయణం).
పాత, కొత్త ఏమిటి? వేంకటేశ్వర గీతాలేమిటి? సింహగిరి వచనాలేమిటి? వేంకట పార్వతీశ కవులు భావ సంకీర్తనమనే కావ్యం రాశారు. దానిలో రెండవ భాగం అనుకుంటా…పూర్తి వచనంలాగా ఉంటుంది. పద్యమే అది ( గట్టిగా నవ్వుతూనే ). మీరు ఎంత తన్నుకున్నా పద్యం దొరకదు. చలం గారి వచనాలు? ప్రాచీనం ఏంటి నాకర్థం కాదు. భాష ప్రాచీనమవుతుందా? దాహం వేసినప్పుడు మంచినీళ్లు తాగడం సహజం అది ఏ భాషలో చెప్పినా.. అంతే కదా! చిలుక, కోకిల, మర్రిచెట్టు ఇవన్నీ ప్రాచీనమా? అప్పుడున్నది ఇవాళ లేనిదేమిటి? ఇవాళ లేదు అంటే మనం నాశనం చేసుకున్నదే. ప్రకృతికి మానవుడు చేసిన దుర్మార్గం తప్ప మరోటి కాదు. స్పందనలు అప్పుడూ ఇప్పుడూ ఒక్కటే. మృత్యుభయం అందరికీ సమానమే ఎప్పుడైనా.. “ఆహార నిద్రా భయ మైథునంచ సామాన్య మేతత్ పశుభిర్నరాణామ్” ఆహారం, నిద్ర, భయం, స్త్రీ పురుష సంగమం ఇవన్నీ మానవునికి పశువులకు సమానమే. అరిషడ్వర్గాలు ఇవాల్టివా, ముందు లేవా? “ఆనందం అర్ణవమైతే, అనురాగం అంబరమైతే” దీంట్లో ప్రాచీనత, నవీనతలు ఏమున్నాయి? నేను వ్యతిరేకిస్తున్నానని అనుకోవద్దు. ఎక్కడ Universal అయితే అక్కడ కవి ఉంటాడు. Universal కాని చోట కవి ఉండడు. ఇదే సిద్ధాంతం.

13) అపారమైన మీ సాహితీ జగన్నిర్మాణంలో మూలాధారంగా నిలిచిన అంశం ఏది?

జ. సృష్టి రహస్యం తెలుసుకోవడం. మనిషి రహస్యం తెలుసుకోవడం. ఈ జీవితం continue కావాలి. Consiousness continue కావాలి. అది ఒక పరిమితిలో ఉంటుంది. దాన్ని దాటి రావాలి. కుండలో ఉన్న ఆకాశం వేరు. బయట ఉన్న ఆకాశం వేరు. కానీ కుండ అనేది దానికి పరిమితి విధించింది. కుండ పగిలిపోతే ఆకాశం లేకుండా పోతుందా? అలాగే “యూనివర్సల్ కాన్షియస్ నెస్” కూడా మన లోపలే ఉంది. అది బయట ఎక్కడో లేదు. అది అల్టిమేట్ గా మనకు కావాలి. అదే ముక్తి. అంటే ఘటాకాశ స్థితి నుండి మహాకాశ స్థితికి చేరుకోవడమే ఒకరకంగా మోక్షం.

14) అనేక ఉద్యమాలు, త్యాగాల వల్ల ఏర్పడిన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆవిర్భావ పురస్కారం లభించడం ఎలా అనిపించింది?

జ. తెలంగాణ ఉద్యమం రాజకీయ ఉద్యమం. ఈ ప్రాంతానికి న్యాయం జరగడం లేదన్న భావనతో ఉద్యమం ఊపిరి పోసుకొంది. దానికి ముందే సాంస్కృతికోద్యమం జరిగిందని ముందే మీకు చెప్పాను. ఆ ఉద్యమంలో పదవులు, ఆకాంక్షలు, స్వార్థాలు లేవు. ఒక ఇంట్లో బలవంతుడు ఉంటే బలహీనుని ఇబ్బంది పెడతాడు. అన్యాయం జరగ లేదని నేననను. కానీ సాంస్కృతికోద్యమం బలహీన పడడం సరియైనది కాదు. అది ఎప్పుడూ బలంగా ఉండాలి. నిజాం కాలంలో అణచివేతకు గురయ్యాము. మన కర్మ..తప్పలేదు. మా మేనమామ ఆ రోజుల్లో హైదరాబాద్ లో చదువుతున్నాడు. ఒకసారి ఇంటికి వచ్చేటప్పుడు షేర్వాణి, కుచ్చు టోపీ ధరించి వచ్చాడు. ఆ వేషం చూసి ఆశ్చర్య పోయాను. కానీ తప్పదు. అణచివేత ఉన్నప్పుడు బాధ తప్పదు. అవి రాజకీయ పరమైనవి. రాజకీయానికి, సంస్కృతికి తేడా చూడాలి. ఒక సందర్భంలో ఒక మంత్రి గారిని కలవాల్సి వచ్చింది నేను. అందులో మాన్య మహాశయులు మంత్రి గారికి అని, కింద ఇతరులకు ఆచార్య, డాక్టర్ అని గౌరవ వాచకలున్నాయి. నా పేరు దగ్గర ఏమీ లేవు. అయితే మీరంతా డాక్టర్లు, ఆచార్యులు కానీ నేను కానా! అని ఆహ్వాన పత్రిక కింద పడేశాను. మనసు గాయపడింది. రాజకీయ బలం ఏంటంటే మనిషిని విచిత్ర పరిస్థితుల్లోకి నెట్టేస్తుంది. ఇవన్నీ తలచుకుంటే కష్టాలు. ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే ఇలా మాట్లాడుతున్నప్పుడే శరీరం పక్కకు వాలిపోతే అంతకన్నా కావాల్సింది ఏముంటుంది? అవార్డులు వద్దు, రివార్డులు వద్దు. ఇస్తే వద్దని అనను. ఇవ్వమని అడగను. అంతే…

15) చివరగా రాబోయే తరాలవారికి మీ ఆశీర్వాద బలంగా ఏదైనా సందేశం ఇవ్వండి.

జ. (నవ్వుతూ) నా పుస్తకాలన్నీ సందేశాలే. నేను రాసిన కారణం “A search for Universal Truth” కోసమే. వెతుకులాట కోసమే. లయలో లీనమైపోవాలి. మొత్తానికి మనిషి ఆరోగ్యంగా ఉండాలి. ఆనందాన్ని పొందాలి. చుట్టూ మంచి వాతావరణాన్ని ఏర్పరుచుకోవాలి. మంచి వాయువు పీల్చాలి. అట్లా ఉంటే చాలు జీవితం ధన్యమైనట్లు…

………ఇంతటి వయస్సులో కూడా అడిగిన వెంటనే కాదనకుండా మాకోసం సమయాన్ని వెచ్చించినందుకు వేనవేల నమస్కారాలు. ఎన్నెన్నో విషయాలను తెలుసుకున్నాం. ఈరోజు మా జన్మలు ధన్యత పొందాయి..మా తరఫున, మా పాఠకుల తరఫున మీకు కృతజ్ఞతాభివందనాలు.

మాస్టారూ నమస్కారం…ఈరోజు మిమ్మల్ని కలుసుకొని
మీతో మాట్లాడడం ఎంతో అదృష్టం. ఉత్తమ సాహిత్య దార్శనికులుగా తెలుగు సాహిత్యాన్ని తరతరాలకు పంచి
ఇచ్చిన మీ జీవిత విశేషాలను, మీ రచనా వైభవాన్ని మా పాఠకులకు తెలియ చేయాలనుకుంటున్నాము.
ముందుగా…

1.  మీరు పుట్టి పెరిగిన ఊరు, విద్యాభ్యాసాల గురించి తెలపండి.

జ. మా ఊరు ప్రస్తుత వనపర్తి జిల్లాలోని శ్రీరంగాపురం గ్రామం. నేను జూన్ 5వ తేదీ 1941లో జన్మించాను. మా తండ్రి సూగూరు వాసుదేవరావు గారు, తల్లి రామచూడమ్మ గారు. హెచ్ ఎస్ సి వరకు నా విద్యాభ్యాసం వనపర్తి లోనే  జరిగింది. నిజాం కళాశాలలో బీఏ పూర్తి చేశాను. ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో ఎమ్ ఏ, పి హెచ్ డి చేసి డాక్టరేట్ పొందాను. హైదరాబాద్ హిందీ ప్రచారసభ నుండి హిందీ భూషణ్, భారతీయ విద్యా భవన్ నుండి జర్నలిజంలో డిప్లొమా చేసాను. ఇక  మాగ్రామం శ్రీరంగాపురం రంగనాయకస్వామి పుణ్యక్షేత్రానికి నెలవు. దీనిని 300 సంవత్సరాల కిందట వనపర్తి సంస్థాన రాజులు నిర్మించారు. అష్టభాషా కోవిదుడైన బహిరి గోపాలరావు గారు దీన్ని నిర్మించడం జరిగింది. ఆయన సంస్కృతంలో రంగనాయక స్వామి వారి గురించి నాటకాలు రాశారు.

2. మీ సాహిత్యాభిలాషకు పూర్వరంగం ఏమిటో వివరిస్తారా? మీ పూర్వీకుల్లో అలాంటి పాండిత్యం కలిగిన వారు ఎవరైనా ఉన్నారా?

జ. మా ఇంట్లో ఎవరికీ సాహిత్య వాసన లేదు. హఠాత్తుగా అది నాలో ప్రవేశించింది.  ఆనాడు ఉమ్మడి పాలమూరు జిల్లాల సంస్థానాల్లో వనపర్తి, జటప్రోలు, ఆత్మకూరు, గద్వాల ఇవి సాహిత్య పోషణకు నెలవులుగా, కేంద్రాలుగా ఉండేవి. అట్లాంటి వాతావరణంలో జన్మించి ఉండడం చేత బహుశా నాలో కూడా సాహిత్యాభిలాష ఏర్పడి ఉండవచ్చునని భావిస్తున్నాను. నేను పుట్టిన కాల నేపథ్యం కూడా చూసుకుంటే రెండవ ప్రపంచ యుద్ధకాలంలో. మనకు స్వాతంత్య్రం రావడానికి ముందు పుట్టాను. ప్రైమరీ విద్యార్థిగా వున్నప్పుడు 6 ఏళ్ల వయస్సులో స్వతంత్రం వచ్చిన సందర్భంగా మేమంతా త్రివర్ణ పతాకం బ్యాడ్జీలు పెట్టుకొని ర్యాలీలో పాల్గొన్నాము. అట్లా జాతీయోద్యమ ప్రభావం, ప్రపంచ వాతావరణ ప్రభావం, మా వనపర్తి సాహిత్య ప్రభావం ఇవన్నీ ఒక రచయితగా ఎదగడానికి దోహదం చేశాయని నా అభిప్రాయం.

              మరొకటి నా గ్రంథ పఠనం. చిన్నప్పడు స్కూల్లో ఉన్నప్పుడే చందమామ, బాల పత్రికలు చదివేవాడిని. ఆ తర్వాత ఆంధ్రపత్రిక, ఆంధ్రప్రభ మొదలైన ఆనాటి పత్రికలన్నీ చదివేవాడిని. ఒక్కమాటలో చెప్పాలంటే పత్రికలు, సినిమాలు, పుస్తకాలు ఇవే నన్ను నడిపించాయి. వాటివల్ల ప్రభావితుడినై సాహిత్య రంగంలోకి దిగాను. సినిమాలు చూసే అలవాటు బాగా ఉండేది. గుణసుందరికథ, సంసారం, షావుకారు మొదలైన సినిమాలు చూడడమే కాక వాటి గురించి  ఆంధ్రపత్రిక ,ఆంధ్రప్రభ లో వచ్చినటువంటి సమీక్షలు చదువుతున్నప్పుడు నాకు కూడా సమీక్షలు రాయాలని కుతూహలం  కలిగింది.  నా 14, 15 సంవత్సరాల వయసులో అప్పటి సినిమాలకు  సమీక్షలు రాసి మద్రాసు పత్రికలకు పంపిస్తే అవన్నీ అచ్చు వేశాయి. అది నాకు ఎంతో గర్వకారణం అయిన విషయం. ఒక మారుమూల గ్రామం నుండి ఒక విద్యార్థి పంపించిన వ్యాసాలు మద్రాస్ లో ధనికొండ హనుమంతరావు, గొప్పవాళ్ళ పత్రికలు అయిన చిత్రసీమ, సినిమా రంగం  నా సమీక్షలు అచ్చు వేశాయి. అట్లా నా సమీక్షలతో నా సాహిత్య రచన ప్రారంభమైందని చెప్పవచ్చు సినిమాను విమర్శనా దృష్టితో చూడడం మొదలుపెట్టి తర్వాత సాహిత్య రంగంలో కూడా ప్రవేశించాను.

3. విద్యార్థిగా దశలో మీకు ఆదర్శగురువులు ఎవరైనా ఉన్నారా? పుస్తకాలు ఏమైనా చదివారా?

జ. విద్యార్థి దశలో గురువులకంటే ముందు నేను చదివిన పుస్తకాల గురించి చెప్పాలి. వనపర్తి హైస్కూలు లో గొప్ప లైబ్రరీ ఉండేది. అక్కడ చదువుతున్నప్పుడే 15 ఏళ్ళ వయస్సులోనే విశ్వనాథ గారి ఏకవీర,బుచ్చిబాబు చివరకు మిగిలేది, గోపిచంద్ అసమర్థుని జీవయాత్ర మొదలగు ఎన్నో నవలలు, సాహిత్యమంతా చదివాను. చివరకు మిగిలేది, ఏకవీర నన్ను బాగా ప్రభావితం చేసాయి. వారే నా సాహిత్య గురువులు.  ఆ తర్వాత నాకు పాఠశాలలో తెలుగు, హిందీ, ఇంగ్లీష్ బోధించిన గురువులు. వాటివల్లే నేను పాస్ కాగలిగాను. మిగతా సైన్స్, జాగ్రఫీ సబ్జెక్టులలో నేను వీక్. వాటిల్లో అత్తెసరు మార్కులు వచ్చేవి (నవ్వుతూ). తెలుగు మీడియం విద్యార్థిని అయినా నిజాం కాలేజీలో ఇంగ్లీష్ మీడియం విద్యార్థిగా ఇంగ్లీష్ లో కూడా పియుసి లో అత్యధిక  మార్కులు తెచ్చుకున్నాను. నిజాం కాలేజీ లో గొప్ప పండితులు, ప్రముఖ కవి, జ్ఞానపీఠ అవార్డు గ్రహీత డా. సి. నారాయణరెడ్డి గారు నాకు పియూసీ నుంచీ గురువు. నారాయణరెడ్డి గారు ” రామారావు నాకంటే పదేళ్ళు చిన్నవాడు. నా దగ్గరే చదువుకున్నాడు. నా వద్దనే పి హెచ్ డి  చేసాడు. నావెంటే వస్తున్నాడు” అని చెబుతుండేవారు. అట్లాగే పల్లా దుర్గయ్య గారు. ఆయన రచించిన గంగిరెద్దు కావ్యం చదివాను. మంచికవి ఆయన. నారాయణరెడ్డి గారి నాగార్జున సాగరం, కర్పూర వసంతరాయలు మొదలగు కావ్యాలు చిన్నప్పుడే చదివా. ఆయన కవిత్వం కంఠోపాఠం నాకు. మొదటగా ఆయన పియుసి  క్లాసులో మా గురువుగా పరిచయమైనప్పుడు ఆయన కావ్యం వినిపించడం మరపురాని సంఘటన.  అప్పుడు చదివిన కావ్యం మళ్లీ ఎప్పుడూ ముట్టుకోలేదు అయినా ఇప్పటికీ మర్చిపోలేదు. “ఇక్ష్వాకు వంశ క్షితీంద్ర చంద్రుల కీర్తి కౌముదులు నల్గడల కలయ విరిసిన నాడు…..నేను జీవించి యున్నానంచు భావించి పలికింతు గేయ కావ్యమును హృదయము పెంచి” ( గేయ వాక్యాలను తలచుకుంటూ ) అట్లా వాళ్ళతో పరిచయం కలగడం  నా అదృష్టం. నాల్గు సంవత్సరాలు వారి శిష్యుడిగా  వర్ధిల్లాను. వారి ప్రోత్సాహంతో వ్యాసనరచన పోటీల్లో పాల్గొనేవాడిని. నిజాం కళాశాల పత్రికకు సంపాదకుడుగా వున్నాను. కాలేజీ దాటి యూనివర్సిటీకి వెళ్ళినప్పుడు అదృష్టం కొద్దీ నారాయణరెడ్డి గారు బదిలీ అయి అక్కడికి వచ్చారు. అక్కడ కూడా ఆయనే నా గురువులు. పిహెచ్ డి అక్కడే పూర్తి చేశాను. యూనివర్సిటీలో చెప్పుకోవలసిన గురువులు ఖండవల్లి లక్ష్మీ రంజనం గారు, బి. రామరాజు గారు, చలమచర్ల రంగాచార్యులు గారు ( సంసృతం చెప్పేవారు ), పల్లా దుర్గయ్య గారు, నారాయణరెడ్డి గారు. అట్లా విశ్వవిద్యాలయంలో వీరందరి శిష్యరికంలో సాహిత్యాభిలాష పెంపొందించుకున్నాను. ఇట్లా సినిమా సమీక్షల నుండి సాహిత్యం మీదకు నా దృష్టి మళ్ళింది.

4. సాహిత్య విమర్శపై పి హెచ్ డి చేయాలనే సంకల్పానికి కారణం ఏమిటి? ఆ సిద్ధాంత గ్రంథం గురించి చెప్పండి.

జ. నిజాం కాలేజీ విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడే రాళ్లపల్లి అనంత కృష్ణశర్మ, విశ్వనాథ సత్యనారాయణ గార్ల విమర్శనావ్యాసాలు  చదవడం వల్ల పియుసి లోనే సాహిత్య విమర్శ మీద పి హెచ్ డి చేయాలనే కోరిక కలిగింది. ఎమ్ ఏ పూర్తి కాగానే నా గురువులు లక్ష్మీ రంజనం గారు, దివాకర్ల వేంకటావధాని గారు, నారాయణ రెడ్డి గారు నన్ను ప్రోత్సహించారు. నారాయణరెడ్డి గారికి మొట్టమొదటి పి హెచ్ డి విద్యార్థిని నేనే. తెలుగులో సాహిత్య విమర్శ అనే అంశాన్ని పరిశోధనాంశంగా తీసుకొని పట్టా పొందాను. అది నా జీవితాన్ని గొప్ప మలుపు తిప్పింది. ఈ అంశంపై అంతకుముందు ఎవ్వరూ పరిశోధన చేయలేదు. అది చాలా కఠినమైన అంశం. మొత్తం సాహిత్యం తెలిసి ఉండాలి. అప్పుడే సాహిత్య విమర్శ చేయగలం. అందువల్ల ఏది మంచి, ఏది చెడు తెలుసుకోవడానికి తెలుగు సాహిత్యాన్ని అధ్యయనం చేసాను. విమర్శ గ్రంథాలను చదివాను. దాదాపు. అందరూ 4,5 సంవత్సరాల్లో పి హెచ్ డి. పూర్తి చేస్తారు. కానీ నేను ఎక్కువ సమయం తీసుకొని 7 ఏళ్ళు కష్టపడ్డాను. అన్ని లైబ్రరీలు తిరిగాను. వేటపాలెంలో మంచి లైబ్రరీ ఉంది. తర్వాత రాజమండ్రిలోని గౌతమి గ్రంధాలయం, మద్రాసు యూనివర్సిటీ లైబ్రరీ, తంజావూరు లైబ్రరీలకు వెళ్లి అన్ని పత్రికలు, విమర్శ గ్రంథాలు పరిశోధించి, ఒక ఉత్తమమైన సిద్ధాంత గ్రంథం తయారు చేసాను. దీని గురించి చెప్పుకోవాలి. ‘సాహిత్య విమర్శ గ్రంథం’ అచ్చయిన నా తొలి గ్రంథం. అటు తర్వాత 40 గ్రంథాలు రాశాను. నారాయణ రెడ్డి గారు 80 సంవత్సరాల జీవితంలో 80 గ్రంథాలు రాస్తే, ఆయన శిష్యునిగా కనీసం 40 గ్రంథాలైనా రాయాలనుకున్నా. నా సాహిత్య విమర్శ గ్రంథం అత్యంత జనాదరణ పొందింది. విశ్వవిద్యాలయాల్లో టెక్స్ట్ బుక్ గా,రెఫరెన్స్ బుక్ గా, పరిశోధకులకు మార్గదర్శకంగా ఇప్పటికి కూడా సాహిత్య విమర్శ అంటే గుర్తుకు వచ్చేది నా పుస్తకమే. అదే మొట్టమొదటి ఏకైక గ్రంథం. ఆతర్వాత ఎవరూ రాయలేదు. అసలు సాహిత్యం ఎట్లా ప్రారంభమైందో మొదలుకొని ఎవ్వరికీ తెలియని విమర్శకులను అందులో పరిచయం చేశాను. 19 వ శతాబ్దంలో తొలి విమర్శ గ్రంథం, తొలి నాటకం, తొలి నవలా విమర్శ ఇవి ఎవరికీ తెలియవు. వీటిని గురించి తెలిపి ఆధునిక విమర్శకులైన విశ్వనాథ, రాళ్లపల్లి వారి గురించి తెలిపాను. ఒక పి హెచ్ డి థీసిస్ అచ్చవడమే విశేషం. అటువంటిది ఆరు ముద్రణలు పొంది, ఏడవ ముద్రణకు సిద్ధంగా ఉంది. ఎప్పటికప్పుడు రివైజ్ చేస్తున్నాను. నా జీవిత సాఫల్య గ్రంథం ఏదైనా ఉందంటే “తెలుగులో సాహిత్య విమర్శ” అని చెప్పొచ్చు.

5. ప్రత్యేకంగా తెలంగాణ సాహితీ వైశిష్ట్యం, సాంస్కృతిక వైభవం గురించి రాయాలని ఎందుకు అనుకున్నారు?

జ. తెలంగాణా రాష్ట్ర ఆవిర్భావానికి ముందు, అంతకు ముందు కోస్తాంధ్ర రచయితలు తెలుగు పట్ల నిరాదరణ భావంతో ఉన్నారు. తెలంగాణ వారికి తెలుగు రాదని ఇక్కడ తెలుగు సాహిత్యం లేదని వారి అభిప్రాయం. తెలంగాణాలో కవులు పూజ్యమన్న అపప్రథను తొలగించడానికి మా పాలమూరు జిల్లాకే చెందిన సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారు గోలకొండ కవుల సంచిక వెలువరించారు. తెలంగాణలో సంస్కృత కవులు, తెలుగు కవులు వందలాది మంది ఉన్నారు. వారి కవితలు సేకరించి మొట్టమొదటగా గోలకొండ కవుల సంచిక వేశారు. అందుచేత తెలంగాణ సాహిత్యాన్ని మొదటగా వెలుగులోకి తీసుకువచ్చింది ఆయనే. వారి ప్రభావం నామీద ఉంది. నేను వనపర్తి హైస్కూలులో  విద్యార్థిగా వున్నప్పుడు వారు వనపర్తి నుండి ఎమ్ ఎల్ ఏ గా కాంటెస్ట్ చేశారు. అప్పుడే ఆయన పుస్తకాలు చదివాను. వారు తెలంగాణ సాహిత్యం మీద గొప్ప పరిశోధన చేశారు.11వ శతాబ్దికి చెందిన నన్నయ్యభట్టును ఆదికవిగా చెప్తున్నారు. కానీ ఆయనకు ముందు నూరు సంవత్సరాల క్రితమే ఇక్కడ కరీంనగర్ బొమ్మలగుట్ట శాసనంలో మల్లియరేచన అనే కవి తన ‘కవిజనాశ్రయం’ అనే తొలి తెలుగు గ్రంథం రాసారని ఉంది. నేను ఆ గ్రంథాన్ని పరిష్కరింపజేసి, దాని వ్యాఖ్యానం రాయించి, తొలి తెలుగు కావ్యం ఇదేనని నిరూపిస్తూ మొట్టమొదటి సారి అచ్చు వేయడం జరిగింది. అందువల్ల తెలంగాణా తొలి తెలుగు కావ్యాన్ని వెలుగులోకి తెచ్చిన అదృష్టం నాకు లభించింది. తెలంగాణలో గొప్ప పండితులు వున్నారు. వనపర్తి, గద్వాల మొదలగునవి సాహితీ కేంద్రాలని చెప్పాను కదా! వనపర్తి సంస్థానంలోనే కప్పగంతుల లక్ష్మణ శాస్త్రి, కేశవపంతుల నరసింహ శాస్త్రి గారు (ఆల్ ఇండియా రేడియోలో  సంస్కృతం అమరవాణి వినిపించేవారు) వంటి వారు సాహితీ సేవ చేశారు. అందుకే ఈ సాహిత్యాన్ని పరిచయం చేయాలనే ఉద్దేశ్యంతో పాలమూరు జిల్లా సాహిత్య చరిత్ర, పూర్వకవుల చరిత్రను రాశాను. నేటి ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ గారు అప్పుడు పాలమూరు ఎంపీగా ఉన్నారు. 2010 లో ఆయనకు పాలమూరు జిల్లా సాహిత్య చరిత్రను అంకితం చేసాను. ఆ తర్వాత పాలమూరు ఆధునిక కవులు సురవరం ప్రతాపరెడ్డి, బూర్గుల రామకృష్ణారావు, గడియారం రామకృష్ణ శర్మ  ఇట్లా ఒక వందమంది కవులను పరిచయం చేస్తూ ఆధునిక కవుల చరిత్ర రాశాను.  ఇంతటితో ఆగిపోలేదు నేను. తెలుగు సాహిత్య విమర్శ ఎంత అభిమానమో, తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర కూడా నాకు అంతే అభిమానం.అవి రెండూ రెండు కళ్ళు.

సాహిత్య విమర్శ, సాహిత్య చరిత్ర, తెలంగాణ సాహిత్యాన్ని వెలికి తీసుకు రావాలని మొత్తం తెలంగాణ సాహిత్య చరిత్రను సేకరించి తెలంగాణ సాహిత్య వైశిష్ట్యం, తెలంగాణ సాహిత్య చరిత్ర అనే రెండు గ్రంథాలను రాయడం జరిగింది. తెలంగాణా సంస్కృతి కూడా చాలా గొప్పది. ఇక్కడి శిల్పాలు, కట్టడాలు, ఆలయాలు, సాంస్కృతిక వైభవం గురించి కూడా ఒక పుస్తకాన్ని రాశాను. అది’నవచేతన’ వాళ్ళు అచ్చువేశారు. అట్లా పాలమూరు జిల్లాతో మొదలుపెట్టి మొత్తం తెలంగాణా సాహిత్య, సంస్కృతుల గురించి విలువైన పుస్తకాలు రాశాను. ఇవాళ అందరూ తెలంగాణ చరిత్ర అన్నా, తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర అన్నానా పుస్తకాలు చదవాలి. కష్టపడి చరిత్రను సేకరించి వాస్తవ దృష్టితో రాశాను. ప్రత్యేకంగా నేను ఏ వర్గ దృష్టితోనో, ఏ ప్రాంత దృష్టితోనో రాయలేదు. తెలంగాణా, ఆంధ్ర భేదాలు నాకు లేవు. నిజం చెప్పాలంటే నా అభిమాన కవి నన్నయ్య, అభిమాన రచయిత విశ్వనాథ సత్యనారాయణ. విశ్వనాథ వారే నన్ను ముందుకు నడిపిస్తున్నారు. నా లోపల ఆయనే ఉన్నారు. ఫ్రెంచ్, ఇంగ్లీష్ లాంటి ఎన్నో భాషల గొప్ప గొప్ప నవలలను చదివాను. ప్రపంచంలో అందరికన్నా గొప్ప రచయిత అని చెప్పుకోవాలంటే అది విశ్వనాథ గారేనని నా ఏకైక అభిప్రాయం. దానికి తిరుగు లేదు. విశ్వనాథ గారి అభిమాని అంటే నన్ను సాంప్రదాయ వాదిగా, ఛాందసుడుగా అనుకుంటారు. ఆయన సంప్రదాయవాదీ కాదు, ఛాందసుడు కాదు. స్త్రీలకు ఎంతో ప్రాధాన్యమిచ్చాడు. ఆయన చేపట్టని ప్రక్రియ లేదు. చరిత్రను రేడియో రూపకాలుగా రాశాడు.

            అందుచేత తెలంగాణ సాహిత్యంతో పాటు తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర కూడా రాయాలని నన్నయ్య దగ్గరనుండి ఈనాటి వరకు ఉన్న చరిత్రను ‘సమగ్ర తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర’ 19 వ శతాబ్దం వరకు అని రాశాను. నా కృషి చెప్పాలంటే అటు సాహిత్య విమర్ధ చరిత్ర, ఇటు పాలమూరు జిల్లా సాహిత్య చరిత్ర, తెలంగాణా  సాహిత్య చరిత్ర ఇవన్నీ నా చేతిమీదుగా వచ్చాయి. ఇప్పటికీ రాస్తునే ఉన్నా..

6. తెలుగు సాహిత్యంలో అప్పటికీ ఇప్పటికీ చోటు చేసుకున్న పరిణామాలు ఎటువంటివి?

జ. సాహిత్యం ప్రగతిశీలం. సమాజానికి అనుగుణంగా మారుతూ ఉంటుంది. ప్రాచీన కవులు గొప్పవాళ్ళు, వాళ్లకున్న పాండిత్యం ఆధునిక కవులకు లేదు అన్న దురభిప్రాయం చాలామందిలో ఉంది. కాలానుగుణంగా సాహిత్యం మారుతూ ఉంటుంది. మహాకవి శ్రీశ్రీ యే  “నిన్నటి మహాకావ్యం 18 పర్వాలుంటే, ఈనాటి మహాకావ్యం 18పంక్తులే ఉండవచ్చు” అన్నారు. ప్రాచీన సాహిత్యంలో మహాభారతం ఎంత గొప్పదో ఆధునిక యుగంలో శ్రీశ్రీ మహాప్రస్థానం అంత గొప్పది. విశ్వనాథ గారి కిన్నెరసాని పాటలు, ఆంధ్రప్రశస్తి, ఆంధ్ర పౌరుషం మొదలగు కావ్యాలు గొప్ప కావ్యాలు. అయితే ఆధునిక యుగంలో  కూడా పాండితీ ప్రభావంతో కూడుకున్న కవులు ఉన్నారని చెప్పడానికి విశ్వనాథ గారి రామాయణ కల్పవృక్షమే అని నా అభిప్రాయం. అందుచేత సాహిత్య కృషి ఆధునిక కాలంలో తక్కువ స్థాయిలో ఉందని వీలు లేదు కాలనుగుణంగా ప్రక్రియలు పెరుగుతున్నాయి ముఖ్యంగా ఒకనాడు నిశితమైన గ్రంథపఠనం అధికంగా ఉండేది. ఇవాళ సాంకేతికంగా పెరిగిన అభివృద్ధి వలన పుస్తక పఠనం తగ్గింది. అయినప్పటికీ మినీ కవితల రూపంలో నానీల రూపంలో సంక్షిప్త కథలు, కథానికలు, ఆధునిక ప్రక్రియలు విశిష్టమైన రీతిలో ఈనాడు సమాజానికి సందేశాత్మకంగా, ప్రబోధాత్మకంగా వస్తున్నాయి. ప్రాచీన సాహిత్యం గొప్పదని ఆధునిక సాహిత్యాన్ని నిరాదరణ చేయకూడదు. మొదటి నుండి నాది సమదృష్టి గురువు గారే చెప్పారు రామారావుది సమదర్శనమని. సమవీక్షణం, అన్వీక్షణం అని నా పుస్తకాల పేర్లే ఉంటాయి. సమదృష్టితో సాహిత్యాన్ని చూడవలసిన అవసరం ఉంది. ఈనాడు కొత్త కొత్త ప్రయోగాలు వస్తున్నాయి కొత్త కొత్త రచయిత్రులు అనేకమంది వస్తున్నారు. ప్రాచీన సాహిత్యంలో రచయిత్రులు తక్కువ. ఆధునిక కాలంలో నవలా రచయిత్రులు వచ్చారు. మాలతీ చందూర్, యద్ధనపూడి సులోచనారాణి, మాదిరెడ్డి సులోచన, పాకాల యశోదా రెడ్డి మొదలగువారు సాహిత్యాభివృద్ధికి దోహదం చేశారు. ఇంకా అనిశెట్టి రజిత, కొండపల్లి నీహారిణి ఇట్లా ఎంతోమంది రచయిత్రులు, కవయిత్రులు సాహిత్యం పై తమ వంతు కృషి చేస్తున్నారు అందువల్ల ఆధునిక సాహిత్యాన్ని కూడా చదివి అందులో ఉన్నటువంటి సామాజిక దృక్పథాన్ని, సామాజిక సందేశాన్ని అలవర్చుకోవడం ఎంతైనా అవసరం అని నేను భావిస్తున్నాను.

7. సాహిత్య విమర్శ సిద్ధాంతం గురించి నిర్వచనం చెప్పండి.

జ. విమర్శ అంటే కావ్య ప్రకాశానికి దోహదం చేసేది. విమర్శకుడు లేకపోతే కావ్య ప్రకాశం లేదు. కాళిదాసు రాసిన కావ్యాలు మల్లినాథ సూరి వ్యాఖ్యానాల ద్వారా వెలుగులోకి వచ్చాయి. భాసుడు సంస్కృతంలో గొప్ప నాటక కర్త. కాళిదాసు, భాసుడు, భవభూతి ప్రపంచ నాటక చరిత్రలో మహా రచయితలు. ఆధునిక కాలంలో కన్యాశుల్కం ఎంత గొప్ప నాటకమో, క్రీస్తుశకం ఒకటో శతాబ్దంలో శూద్రకుని మృచ్ఛకటికం  గొప్ప సాంఘిక నాటకంగా పేరొందింది. వాటిని వెలుగులోకి తేవడానికి విమర్శకులే కారణం. కేరళలో గణపతి శాస్త్రి అనే పండితుడు శిథిలావస్థలో  ఉన్న దాదాపు 30 భాస నాటకాలను సేకరించి ‘భాసనాటక చక్రం’ అనే పేరుతో 1915లో భాసుని మనకు పరిచయం చేశాడు. విమర్శ అనేది సాహిత్య ప్రకాశానికి, కావ్య ప్రకాశానికి దోహదం చేసేది. సూక్ష్మంగా చెప్పాలంటే “కప్పి చెప్పేది కవిత్వం విప్పి చెప్పేది విమర్శ”  కావ్యం లోకాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది లోక జీవితాన్ని చిత్రిస్తుంది. లోక జీవితాన్ని కావ్యం ఎట్లా చిత్రించింది? దానిలోని బాగోగులు మంచి చెడులు ఏమిటి? అనేది  విమర్శ చెబుతుంది. అంటే ఒక విధంగా కవి కన్నా ఒక అధిష్ఠానం సంపాదించి, ఆయన ఒక వ్యాసుని లాగా సమవీక్షణంతో చూడాలి. ఏ సాహిత్యం గొప్పది? ఎందులో మంచి లక్షణాలు ఉన్నాయి? కేవలం రంధ్రాన్వేషణ చేస్తూ తప్పులు వెతకడం కాకుండా సమదృష్టితో చేయడం సాహిత్య విమర్శ యొక్క అసలైన తత్వం. అందుచేత నేను ఆ దృష్టితోనే కొనసాగిస్తూ ఉన్నాను.

8. సంపాదకులుగా మీ తొలి పత్రిక లేదా పుస్తకం ఏది?

జ.చాలా మంచి ప్రశ్న, మంచి విషయం అడిగారు. నా సంపాదకత్వంలో ఎన్నో పుస్తకాలు వచ్చాయి. మొట్ట మొదటిసారిగా ఎం.ఏ పాస్ కాగానే ‘జ్యోతిర్మయి’ అనే సంస్థను స్థాపించి పాలమూరు జిల్లా కవుల కవితలు సేకరించి ‘జ్యోతిర్మయి’ అనే పేరుతో 1966లోనే (57 సం.కిందటే బహుశా మొట్టమొదటి జిల్లా కవుల సంకలనం అదే అని చెప్పవచ్చు ) నా సంపాదకత్వంలో వెలువడిన మొట్టమొదటి పుస్తకం. దానికి మా గురువుగారైన డా. శ్రీ నారాయణ రెడ్డి గారు పీఠిక రాశారు. “భారతికి పసిడి కింకిణులు కట్టిన 33 కవుల లలిత భావాంశ సంపుటి ఇది”అని ఆయన ప్రశంసించారు. ఇందులో పాలమూరు జిల్లాలోని దిగ్గజాలు సురవరం ప్రతాపరెడ్డి, బూర్గుల రామకృష్ణారావు, కేశవపంతుల నరసింహ శాస్త్రి,  కప్పగంతుల లక్ష్మణ శాస్త్రితో పాటు ఆధునికులైన ముకురాల రామారెడ్డి మొదలగు 33 కవుల గురించి ఈ పుస్తకంలో వివరించాను. కవితా సంకలనం తర్వాత కథా సంకలనం కూడా నా సంపాదకత్వంలో వెలుడింది. జ్యోతిర్మయిలో పాలమూరు రచయితలు ఇందులో ప్రముఖ రచయిత్రి పోల్కంపల్లి శాంతాదేవి కథ మరికొన్ని ఇతర కథలు చేర్చి సమర్పణ అనే పేరుతో కథా సంకలనం కూడా చేశాను ఆ తర్వాత ఎంతోమంది మహానుభావులు, రచయితల గురించి గడియారం రామకృష్ణ శర్మ గారి షష్ఠిపూర్తి సంచిక,బూర్గుల రామకృష్ణారావు గారి సంచిక, సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారి వ్యాసాలు వీటన్నింటికి నేను సంపాదకత్వం వహించాను సంపాదకత్వ లక్షణం నాలో మొదటి నుండి ఉన్నది. నిజాం కాలేజీలో ఉన్నప్పుడు కాలేజీ మ్యాగజైన్ కి ఎడిటర్ గా ఉన్నాను కాబట్టి ఒక పత్రిక ఎట్లా నడపాలి, ఎట్లా అచ్చువేయాలనేవి పూర్తిగా అవగతమైనవి. రచనలు సేకరించడం, వాటిని ఎడిట్ చేయడం, అచ్చు వేయడం, కవర్ పేజీని అందంగా తీర్చిదిద్దడం.. ఇట్లా మూడు సంవత్సరాలు నిజాం కళాశాల విద్యార్థి పేరుతో మంచి సంచికలు తీసుకువచ్చాను. ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో తెలుగు శాఖ అధిపతిగా ఉన్నప్పుడు’ వివేచన ‘ అనే తెలుగు శాఖ పత్రిక వచ్చేది. దానికి కూడా సంపాదకత్వం వహించాను.  తర్వాత ఈనాటి ఆధునిక కవులు రావుకంటి వసునందన్ వంటి వారి గ్రంథాలకు కూడా సంపాదకత్వం వహించాను. ముఖ్యంగా ఇంతకుముందే చెప్పినట్టు మొట్టమొదటి తెలంగాణ కవి అయిన మల్లియరేచన ‘కవిజనాశ్రయా’నికి సంపాదకుడిని. కొంతమంది కవులు, రచయితలు అపరిచితులుగా అజ్ఞాతంగా ఉన్నారు. బూర్గుల రామకృష్ణారావు ఎంత గొప్ప కవి, రచయితో ఆయన కుమారుడైన రంగనాథరావు కూడా గొప్ప కవి, రచయిత. ఆయనను గురించి ఎవరికీ తెలియదు. ఆయన కథలు, కవితలు, రేడియో ప్రసంగాలు, ఆనాటి వ్యాసాలు అన్నీ సేకరించి రంగనాథరావు సాహిత్యం మూడు సంపుటాలుగా వేశాను. సంపాదకుడిగా నాకంటూ ఒక ప్రత్యేక స్థానాన్ని సంపాదించుకున్నాను. నా సంపాదకత్వంలో దాదాపు పాతిక గ్రంథాలైనా వెలువడి ఉంటాయి మొదటి నుండీ సాహిత్యమే నా జీవితం. పుస్తకమే నన్ను నడిపించింది.

9.సంపాదకులుగా పొందిన మీ అనుభవాలతో అప్పటికి ఇప్పటికీ సంపాదకత్వంలో వచ్చిన మార్పులను గురించి చెప్పండి.

జ. పూర్వ పరిశోధనలు చేశారు వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రి గారు, మానవల్లి రామకృష్ణ కవి గారు. రామకృష్ణ కవిగారు మా వనపర్తి సంస్థానంలోనే రాజావారికి కార్యదర్శిగా ఉండేవారు. అక్కడ ఉన్నప్పుడే నన్నె చోడుని కుమార సంభవాన్ని మొట్టమొదటిసారి ముద్రించి వెలుగులోకి తెచ్చాడు. నన్నయ ఆదికవి కాదని అంతకుముందే నన్నె చోడుడు ఉన్నాడని వాదించాడు. కానీ దానిని ఎవరూ ఒప్పుకోలేదు. వేటూరి ప్రభాకర్ శాస్త్రి గారు, మానవల్లి రామకృష్ణ గారు, మల్లంపల్లి సోమశేఖర శర్మగారు వీళ్లు సంపాదకత్వంలో చాలా కృషి చేసి, పరిష్కరణలు చేసి,పాండిత్యంలో కృషి చేసే గ్రంథాలు తీసుకువచ్చారు. ఈనాటి సంపాదకుల్లో పరిశోధనా కృషి కొరవడిందని చెప్పొచ్చు. ఈనాటి సంపాదకత్వంలో వస్తున్న గ్రంథాల్లో ఏదో కొరత కనిపిస్తోంది. వారు సమగ్రంగా పరిశీలించి పరిష్కరించడం లేదు. అందుకే కొంత జాగ్రత్త వహించడం అవసరం. తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీ, తెలుగు అకాడమీ తెలంగాణ రాష్ట్ర అవతరణ తర్వాత తెలంగాణ సాహిత్యం గురించి అనేక పుస్తకాల ప్రచురించారు. కానీ వాటిల్లో అనేక లోపాలు, దోషాలు ఉన్నాయి. వాటిని పరిహరించుకోవలసిన అవసరం ఉంది. మనం మన చరిత్రను చెప్తున్నప్పుడు తప్పుదోవ పట్టించకుండా వాస్తవ చరిత్రను తెలిపాలి. కవిజనాశ్రయం వచ్చిన తర్వాత కూడా వేములవాడ భీమకవి తొలి తెలుగుకవి అని చెప్పిన వాళ్ళు ఉన్నారు. అవి సరైనవి కావు. అందుకే సంపాదకత్వంలో మంచి చెడులను చూడవలసిన ఆవశ్యకత ఉంది ఇది ప్రస్తుతం కొరతగానే ఉంది.

10. రచయితగా, విమర్శకులుగా, ఎన్నెన్నో పుస్తకాలు రాశారు. ఇంకా ఏదైనా రాయాల్సింది మిగిలిపోయిందని మీరు భావిస్తున్నారా?

జ. ఇప్పటికీ నా సాహితీ రచన ఆగిపోలేదు. 80కి   పై బడిన వయస్సులో ఇంకా చేయవలసిన కృషి చాలా ఉంది అని అనుకుంటున్నాను. ఇంకా ఎంతో చరిత్రను వెలికి తీసుకొని రావాలని నా కోరిక. ప్రస్తుతం తెలుగు సమగ్ర సాహిత్య నిర్మాణంలో మునిగి ఉన్నాను. ఇంతకు ముందు తెలుగు సాహిత్య చరిత్రను 19వ శతాబ్దం వరకు ఉన్న కవుల సాహిత్యాన్ని  తీసుకొని రావడం జరిగింది. 19వ శతాబ్దంలో జన్మించి 20వ శతాబ్దంలో సాహిత్య కృషి చేసిన కవులున్నారు. విశ్వనాథ సత్యనారాయణ, కృష్ణశాస్త్రి, బసవరాజు అప్పారావు, నండూరి సుబ్బారావు, నాయని సుబ్బారావు వంటి భావ కవులందరూ 19వ శతాబ్ది చివరి పుట్టారు. జాషువా, విశ్వనాథ మొదలైన వారు సాహిత్య సేవ చేశారు. వీరందరి కృషిని వెలుగులోకి తీసుకురావాలి. శ్రీశ్రీ, ఆరుద్ర తర్వాతి తరం వారు. వీళ్ళ సాహిత్యమంతా వెలికి తీయాలి. పిలకా గణపతి శాస్త్రి, రావిశాస్త్రి, ఆత్రేయ లాంటి వారి కవిత్వమంతా రికార్డు చేయాలి.

అందరి జీవిత విశేషాలను సమగ్రంగా “శతజయంతి సాహితీమూర్తులు” అని రెండు సంపుటాలు రాశాను. 19, 20శతాబ్దాలలో ఉన్న ఉత్తరాంధ్ర, తెలంగాణ, కోస్తాంధ్ర, రాయలసీమ ఇలా అన్ని ప్రాంతాల వారిని ఇందులో చేర్చాను. ఇక్కడ ప్రాంతీయ దృష్టి కూడా చాలా అవసరం. ఎందుకంటే ఒక్కొక్క ప్రాంతంలో సాహిత్యం, పరిస్థితులు వేరు. ప్రాంతీయ అస్తిత్వాన్ని నిలుపుకోవాలి. తెలంగాణాకు ఎంత అస్థిత్వముందో మిగిలిన ప్రాంతాలకు అంతే ఉంటుంది కదా…ఉత్తరాంధ్ర తెర మరుగున పడింది. ఆంధ్ర సాహిత్య చరిత్ర అంటే ఉత్తరాంధ్ర, కోస్తాంధ్ర రచయితలను కలిపి రాశారు. ఉత్తరాంధ్ర రచయితలు తాపీ ధర్మారావు, గిడుగు రామమూర్తి, గిడుగు సీతాపతి, గురజాడ అప్పారావు..కందుకూరి, విశ్వనాథ, జాషువా కోస్తాంధ్ర రచయితలు. వీటిపైన కూడా ప్రత్యేకమైన అధ్యయనం చేయవలసి ఉంటుంది. పక్షపాతం లేకుండా 19, 20 శతాబ్దాలలో జన్మించిన అన్ని ప్రాంతాల వారిని పరిగణనలోకి తీసుకున్నా. అంతటితో ఆగకుండా దక్షిణదేశం కూడా..ఎందుకంటే తంజావూరు, మైసూరులలో తెలుగు కవులు ఉన్నారు. తెలుగు సాహిత్యమంతా మద్రాసులోనే పుట్టింది. కాశీనాథుని నాగేశ్వరరావు అక్కడి వారే. శ్రీశ్రీ, ఆచార్య ఆత్రేయ, ఆరుద్ర సినిమా పాటలన్నీ అక్కడ వుండే రాశారు. అందువల్ల దక్షిణ దేశ చరిత్రపై కూడా దృష్టి పెట్టాను. ఈ దృష్టిలో ఎవ్వరూ సాహిత్య చరిత్ర రాయలేదు. ప్రాంతాల వారీగా, కాలక్రమాన్ని పాటిస్తూ ఉ:-నన్నయ్య 11 వ శతాబ్ది అయితే 16వ శతాబ్దం కృష్ణదేవరాయలు, తర్వాత రఘునాథరాయలు ఇలా శతాబ్దాల వారీగా తీసుకున్నా. కాలక్రమమనేది సాహిత్య పరిణామాన్ని చెబుతుంది. ఈ రకంగా సాహిత్యచరిత్ర నిర్మాణం జరగాలన్న ఉద్దేశ్యంతో ఒక ఉద్యమంగా ఈనాటికీ నేను రచన కొనసాగిస్తూ ఉన్నాను. ఇంకా చేయవలసింది ఎంతో ఉంది. సాహిత్యానికీ, రచనకు విశ్రాంతి లేదన్న ఉద్దేశ్యంతో (నవ్వుతూ) ఈ విశ్రాంత జీవితాన్ని యథాశక్తి సాహితీ సేవకు వినియోగిస్తున్నాను.

11. ప్రస్తుతం ఎంతోమంది రచనలు చేయడంలో ఆసక్తి చూపిస్తున్నారు. అలాంటి వారు మంచి రచయితలుగా ఎదగడానికి మీరు ఎలాంటి సూచనలు ఇస్తారు?

జ. ఇప్పుడిప్పుడు నానీలు, మొగ్గలు అని కొత్త కొత్త ప్రయోగాలు వస్తున్నాయి కవితలు కథలు కూడా మైనారిటీ దృక్పథంతో వస్తున్నాయి. స్త్రీవాద కథలు దళితవాద కథలు కూడా వస్తున్నాయి. ఇవన్నీ కూడా ఈనాటి సమాజాన్ని చిత్రించడానికి, సందేశాన్ని  అందించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాయి.  ఈ చిత్రణలో ఒక సమగ్రమైన అవగాహన ఉండాలి. ప్రాచీన సాహిత్యాన్ని మనం చదివినప్పుడు మనకు భాష మీద పట్టు ఏర్పడుతుంది. సాహిత్య రచన మీద ఒక అవినివేశం కలుగుతుంది. ఒక దృష్టి ఏర్పడుతుంది. ప్రాచీన సాహిత్యాన్ని చదవకుండా ఆధునిక సాహిత్యంలోకి వెళితే అది పరిపూర్ణమైన సాహిత్యం కాదని నా అభిప్రాయం. అందుచేత ప్రాచీన, ఆధునిక సాహిత్యాలను బాగా అధ్యయనం చేయాలి. అలా చేస్తేనే ఈనాటి ఆధునిక సమకాలీన రచయితలు మంచి రచనలు చేయగలుగుతారు. వారి స్థాయిని అందుకోగలుగుతారు.ఆ దృష్టితో రచనలు చేయాలని నా అభిప్రాయం.

12. మీ సతీమణి స్వయంప్రభ గారు కూడా మంచి రచయిత్రి, కవయిత్రి…ఆమెకు అది ఎలా పట్టువడింది?

జ. నిజమే. ఆమెలో కూడా సాహిత్య వాసన కొంత ఉంది. ఆమె రెడ్డి మహిళా కళాశాలలో చదువుకుంది. పాఠశాల స్థాయిలో మంచి రచయితలు ఆమె గురువులు. సి. ఆనందారామం గారు ఆమెకు హైస్కూలులో టీచరు. ఆ పాఠాలను ఇప్పటికీ గుర్తు చేసుకుంటుంది. నాలాగే ఆమె సినారె గారి విద్యార్థి.  ఆ ప్రభావం వలన, వివాహం తర్వాత నా ప్రభావం వలన తెలుగు ఎమ్ ఏ కూడా చేయడం జరిగింది. నేను ఏవిధంగా సాహిత్య సంస్థల పట్ల అభిరుచి ఏర్పరచుకున్నానో ఆమె కూడా నాలాగే ఆ అభినివేశాన్ని కలిగివుండేది. ‘తరంగిణి’ అనే ఒక సాహిత్య సంస్థను ఆరంభించి నేను ఏవిధంగా పాలమూరు జిల్లా కవుల సంకలనం వేశానో అలాగే కవయిత్రుల కవితలను ఆమె సేకరించి ‘తరుణి’ పేరుతో వెలువరించింది. స్వయంగా ఆమె రాసిన కవితలు ‘తరంగిణి’ అనే కవితా సంకలనంగా వచ్చింది. ముఖ్యంగా ఆమెకు ఆధ్యాత్మిక దృష్టి ఎక్కువ. మా కుటుంబమంతా పుట్టపర్తి సాయిబాబా భక్తులం. ఆమె సత్యసాయి బాల వికాస్ విద్యార్థులకు నీతి పాఠాలు చెప్పేది. స్వామివారి ఆధ్యాత్మిక రచనల ప్రభావంతో మంచి సాహితీ వ్యాసాలు రాసింది. అవి వ్యాస ప్రసూనాలు  పేరుతో అచ్చు అయినాయి. ఇప్పటికీ నాతో పాటు ఆమె కూడా ఉడుతా భక్తిగా సాహిత్య కృషి చేస్తున్నది.

అడిగిన వెంటనే కాదనకుండా మీ ఇంతటి సమయాన్ని మాకోసం సద్వినియోగపరిచినందుకు మా తరఫున, మా మయూఖ పాఠకుల తరఫున మరీ మరీ హృదయ పూర్వక  ధన్యవాదాలు తెలుపుకుంటున్నాము. మీరు కొనసాగిస్తున్న సాహిత్య కృషికి ఆ భగవంతుడు పరిపూర్ణమైన ఆయురారోగ్యాలను అనుగ్రహించాలనిప్రార్థిస్తున్నాము.

ఎస్వీ రామారావు గారి రచనలు సాహిత్య విమర్శలు: 1. తెలుగులో సాహిత్య విమర్శ (సిద్ధాంత గ్రంథం).  2. శతాబ్ది కవిత,  3. విశ్వనాథ దర్శనం,  4. విమర్శక వతంసులు 5. The Evolution of Telugu Literary Criticism సాహిత్య చరిత్రలు: 1. పాలమూరు సాహితీ వైభవం,  2. పాలమూరు ఆధునిక యుగకవుల చరిత్ర,  3. తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర,  4. తెలంగాణ సాహిత్య వైశిష్ట్యం, 5. తెలంగాణ ప్రాచీన సాహిత్య కరదీపిక, 6. మా ఊరి కవులు 7. తెలంగాణ సాహిత్యచరిత్ర, 8. వనపర్తి జిల్లా సాహిత్యచరిత్ర, 9. సమగ్ర తెలుగు సాహిత్యచరిత్ర, 10. 20వ శతాబ్ది సాహిత్య చరిత్ర,  11. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో తెలుగు రచయితలు, , 12. శతజయంతి సాహితీమూర్తులు 1,2,  13. సాహితీ కదంబం, సాంస్కృతిక చరిత్రలు:  1. శ్రీ సత్యసాయి అవతారం – దశావతార గాథలు,  2. పరిశోధనోత్సవం, 3. నూటపది వసంతాల శ్రీకృష్ణదేవరాయాంధ్ర భాషా నిలయం,  4. తెలుగు భాష ప్రాచీనత-విశిష్టత, 5. తెలంగాణ సాంస్కృతిక వైభవం,  6. తెలంగాణ సినిమా బంగారు కాంతులు ఇవేకాక.. వ్యాస సంపుటాలు 4, పీఠికలు 2,  వ్యాఖ్యానాలు 3,  మోనోగ్రాఫులు 4, అనువాదాలు 3, పురస్కృతులు 4

పవన్ కుమార్ గారు..నమస్తే…ఈరోజు మిమ్మల్ని ఇలా

కలుసుకొని మా పాఠకులకు పరిచయం చేయడం అదృష్టంగా భావిస్తున్నాను…

చెప్పండి….

1. మీరు ఎక్కడ జన్మించారు? మీ విద్యాభ్యాసం ఎక్కడ  జరిగింది? మీ తల్లిదండ్రుల వివరాలు చెప్పండి..

జ: అందరికీ నమస్కారాలు. ముందుగా పాఠకులందరికీ కళాభివందనాలు. నేను పుట్టింది హైదరాబాద్ లో కానీ మా నాన్నగారి స్వస్థలం ప్రస్తుత యాదాద్రి జిల్లా రామన్నపేట గ్రామం. నేను 1వ తరగతి నుండి 3వ తరగతి వరకు అక్కడే చదివాను. తర్వాత నాట్యం నేర్చుకోవడానికి హైదరాబాద్ కి వచ్చాను.ఇక మిగిలిన విద్యాభ్యాసం అంతా ఇక్కడే కొనసాగింది.మా నాన్నగారి పేరు చేగొమ్మ రమేశ్ శర్మ. మా అమ్మగారి పేరు సుభద్ర. మా నాన్నగారు రామన్నపేట మండలంలోని ఆంజనేయ స్వామి దేవాలయంలో అర్చకులుగా పని చేసారు. సుమారు 4,5 గ్రామాల్లో పౌరోహిత్యం చేసేవారు.

2. అసలు మీరు ఈ నాట్య రంగాన్ని ఎంచుకోవడానికి మీ పూర్వీకుల సంస్కారం ఏమైనా ఉందా? నాట్యం నేర్చుకోవాలనే ఆలోచన మీకు ఎలా కలిగింది?

జ: మా ఇంట్లో ఎవరు కూడా నాట్యం నేర్చుకున్నవాళ్ళు

లేరు. పూర్వీకుల నుండి వచ్చింది కూడా కాదు. కానీ మా కుటుంబమంతా కళాభిమానులు. ముఖ్యంగా నేను ఈ నాట్యరంగానికి రావడానికి కారణం సాగర సంగమం చిత్రం అని చెప్పడంలో ఎలాంటి అతిశయోక్తి లేదు. కళాతపస్వి కె.విశ్వనాథ్ దర్శకత్వంలో వచ్చినటువంటి సాగర సంగమం చిత్రం లోని కమలహాసన్ డాన్స్ చూసి ప్రభావితుడినై నాట్యం నేర్చుకోవడం మొదలు పెట్టాను. నా మూడవ ఏటనే ఆ చిత్రంలోని ఓం నమశ్శివాయ పాటకు అనుగుణంగా అడుగులు వేస్తుంటే మా తాతగారు (మా అమ్మగారి నాన్నగారు) మధ్వాచారి శ్యామ్ సుందరశాస్త్రి గారు, ధర్మపురి వాస్తవ్యులు, ఆయన ధర్మపురి సంస్కృత కళాశాలలో అధ్యాపకులుగా పనిచేసారు. ఆయన నన్ను ఎలాగైనా కళాకారునిగా తీర్చిదిద్దాలనే ఆకాంక్షతో నన్ను హైదరాబాద్ తీసుకువచ్చారు. నాట్య శిక్షణ ఇప్పించారు.

3. మీరే కాకుండా మీ కుటుంబంలో ఇంకెవరైనా ఈ కళను నేర్చుకున్నారా?

జ: నేను కాకుండా మా ఇంట్లో మా పెదనాన్నగారి కూతురు కూడా కూచిపూడి నృత్యంలో డిప్లొమా చేసింది. కాకపోతే తనద్వారా అని చెప్పలేను. ఎవరి తోవ వారిదే. నేను నేర్చుకున్న పద్ధతికి, తన పద్ధతికి వ్యత్యాసం ఉంటుంది. ఇంక ఎవరూ లేరు.

4. ప్రముఖ నాట్యకారులు, భరత నాట్యానికే మకుటాయమానమైన నటరాజ రామకృష్ణ గారు మీ గురువులని విన్నాం…ఆ దిశగా మీ ప్రయాణం ఎలా జరిగింది?

జ : ముందు చెప్పినట్టుగా మా తాతగారు శ్యామ్ సుందర్   గారు 15, 20 రోజులు కారణ రీత్యా మా ఊరిలో ఉండవలసి వచ్చింది. అదే సమయంలో గ్రామస్తులు నా ప్రదర్శన ఒకటి ఏర్పాటు చేయడం జరిగింది. దాన్ని చూసిన మా తాతగారు ఏ శిక్షణ లేకుండానే నా మనవడు ఇంత బాగా

చేయగలుగుతున్నాడు. ఇక శిక్షణ ఇప్పిస్తే ఒక మంచి కళాకారుడిగా ఉన్నత స్థానాన్ని పొందుతాడని, ఎలాగైనా నాట్యకళను అభ్యసింప చేయాలనే ఉద్దేశ్యంతో తన స్నేహితులైనటువంటి ప్రముఖ నటి జమున గారిని సంప్రదించడం, ఆమె సలహా మేరకు, ఆమె సహకారంతో వారి కుతురైన స్రవంతి, నేను ఒకేసారి నటరాజ రామకృష్ణ గారి వద్ద నాట్య శిక్షణ ప్రారంభించడం జరిగింది. 1986 లో ఆ మహనీయుని వద్ద తొలిపూజ జరిపించుకొని ప్రదర్శన ఆరంభించాను.

5. మీరు ఇప్పటి వరకు ఎన్ని ప్రదర్శనలు ఇచ్చారు? విదేశాల్లో కూడా ఏమైనా ప్రదర్శించారా?

జ: ఇప్పటి వరకు సుమారుగా దేశ విదేశాల్లో కలిపి ఆంధ్రనాట్యం, పేరిణి, అర్ధనారీశ్వర రూపాలలో 1000కి పైగా ప్రదర్శనలు ఇచ్చి ఉంటాను. విదేశాలలో అయితే అమెరికా, మలేషియా, దుబాయ్, శ్రీలంక, జపాన్ లలో అనేక ప్రదర్శనలు ఇచ్చాను. ఇక జపాన్ లో 15రోజులు కళాకృష్ణ గారి ఆధ్వర్యంలో సంగీత నాటక అకాడెమీ ద్వారా ప్రదర్శనలు ఇవ్వడం జరిగింది.

6.మీ నాట్య కళాభిమానాన్ని మీ భార్య, కూతురు కూడా వారసత్వంగా తీసుకున్నారని తెలిసింది…ఆ ఆసక్తి వాళ్ళల్లో ఎలా కలిగింది?

జ: నా వారసత్వంగా నా కూతురు నాట్యం నేర్చుకుంది. నా శ్రీమతి కాదు. ఆమె తన చిన్నప్పటి నుంచీ అంటే మూడేళ్ళ వయసు నుండే నాట్యాన్ని నేర్చుకుంది. పెళ్లి ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు నేను డాన్సర్ ని కావడం, తను కూడా అప్పటికే ప్రముఖ నర్తకి అయి ఉండడం వల్ల జీవిత భాగస్వామి డాన్సర్ అయితే బాగుంటుందనే ఇద్దరి అభిప్రాయాలతో మాకు పెళ్లి నిశ్చయం జరిగింది. మా వారసత్వంగా మా అమ్మాయి కూడా నాట్యం నేర్చుకొని మాతో పాటు ఇప్పుడు ప్రదర్శనలు ఇస్తోంది.

7. పేరిణి శివతాండవంతో పాటు అర్ధనారీశ్వర రూపాన్ని అభినయించడం మీ ప్రత్యేకత. దీన్ని గురించి పూర్తిగా అర్థమయ్యేట్లు చెప్పండి…అది మీకు ఎలా సాధ్యమైంది?

జ: నేను ఆంధ్ర, పేరిణి ఈ రెండు నృత్యాలు నటరాజ రామకృష్ణ గారి దగ్గర నేర్చుకున్నాను. అలాగే కళాకృష్ణ గారి శిక్షణ కూడా పొందాను. ఇవే కాకుండా కొంతకాలం కథక్, కూచిపూడి నేర్చుకున్నాను. అంతగా కాదు కానీ అవగాహన కోసం కొంత కొంత నేర్చుకున్నా. అయితే కళాకృష్ణ గారు ‘సప్త తాండవాలు’ అని తన ఆధ్వర్యంలో కొత్తగా ప్రదర్శించాలి అనుకొని ఆ కాన్సెప్ట్   డిజైన్ చేశారు. అందులో ఈ అర్ధనారీశ్వరం ఒకటి. దీన్ని ప్రదర్శించడానికి నన్ను ఎంచుకోవడం జరిగింది. ఎందుకంటే చిన్నప్పటినుండీ నాట్యం – లాస్యం, పేరిణి- తాండవం రెండూ చేయడం అలవాటు నాకు. అంటే అటు నవ జనార్దన పారిజాతం, ఇటు భామా కలాపం రెండింటిలో ఆడవేషం వేసేవాన్ని. రెండూ సమానంగా ప్రదర్శిస్తూ ఉండడం, నాకు ఆయన అర్ధనారీశ్వర నృత్యం నేర్పించడానికి ముఖ్య కారణం. ఆయన నన్ను ఎంచుకున్నందుకు, ఇప్పుడు నేను దాన్ని ప్రచారం చేస్తూ ప్రదర్శిస్తున్నందుకు ఎంతో సంతోషంగా ఉంది.

అందరికీ తెలిసిన అర్ధనారీశ్వర ప్రదర్శన అంత సులువైంది కాదు. ఒకవైపు లాస్యం, మరోవైపు తాండవం రెండింటినీ ఏక కాలంలో, క్షణాల వ్యవధిలో అభినయం మారుస్తూ, ఇటు పార్వతి, అటు శివుని అనుకరిస్తూ వారి తత్వాన్ని చూపిస్తుండాలి.  మొదటి నుండీ స్త్రీలను గౌరవించడం నా లక్షణం. ముఖ్యంగా ప్రేరణ కలిగించింది ఏంటంటే శివుని తత్వం. ఎందుకంటే స్త్రీ సమానత్వాన్ని చాటుతూ తన శరీరంలోని అర్ధ భాగాన్ని భార్యకిచ్చి ఋజువు చేయడం జరిగింది. ఇది నన్ను ఎంతగానో ఆకట్టుకుంది. అటువంటి అద్భుతమైన తత్వాన్ని ప్రదర్శించడం నాకు ఎంతో ఇష్టం. అదే దిశగా వీలైనంత ఎక్కువగా దీన్ని ప్రదర్శించ డానికే ఎక్కువ ఆసక్తి చూపిస్తున్నాను. భగవంతుని దయ వలన నా ప్రదర్శనకు ప్రేక్షకుల నుండి అంతటి స్పందన రావడం, ఆప్రదర్శనలకే ఎక్కువ అవకాశాలు రావడం జరుగుతోంది. ప్రత్యేకంగా ఒక అర్ధనారీశ్వర కళాకారునిగా  గుర్తింపు తెచ్చుకోవడం నాకు ఎంతో సంతోషాన్ని, సంతృప్తిని ఇస్తోంది.

8. మీరు కాక ఈ నృత్యాన్ని ప్రదర్శించేవాళ్ళు ఇంకా ఎవరైనా ఉన్నారా?

జ: అర్ధనారీశ్వర  నృత్యాన్ని ప్రదర్శించేవాళ్ళు వున్నారు. లేరని కాదు. కానీ వేళ్లల్లో లెక్క బెట్టగలిగేంత మంది మాత్రమే వున్నారు. అందులో నాకు బాగా తెలిసినంతవరకు అర్ధనారీశ్వరం వెంకట్ మరియు వెంపటి చినసత్యం గారి అబ్బాయి వాళ్ళిద్దరి అర్ధ నారీశ్వర నృత్యం చూడడం జరిగింది. అయితే వారిద్దరూ కూచిపూడి సాంప్రదాయంలో ప్రదర్శిస్తారు. నాది నటరాజ రామకృష్ణ గారి పద్ధతి. అలా ఎందుకంటున్నానంటే ఇందులో సాహిత్యం గానీ జతులు గానీ ఆయన రూపకల్పన చేసినటువంటిది. ఆయన రచించిన ‘ పేరిణి శివతాండవం’ లో ఈ జతులు, సాహిత్యం మనం చూడొచ్చు. ఆయన శిష్యుడిగా ఇదే నేను చేసేది. కాబట్టి ఈ పద్ధతిలో  చేసే వాణ్ణి నేనొక్కడినే అని చెప్పడంలో సందేహం లేదు. ఇంకా ఉన్నారా అంటే ఉండొచ్చు. కానీ మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకున్న వాణ్ణి మాత్రం నేనే. కళాకృష్ణ గారు 20 సంవత్సరాల క్రింద ఈ అర్ధ నారీశ్వర నృత్యాన్ని (ఇప్పుడు నేను ప్రదర్శిస్తున్న పద్ధతిలో) లండన్ టెలివిజన్ కోసం రికార్డింగ్ చేయించడం జరిగింది. దాన్నిఆయన లండన్ టెలివిజన్ కోసం ప్రదర్శించి, ఆ రికార్డింగ్ ని, ఆ కాస్ట్యూమ్స్ ని నాకు ఇవ్వడం జరిగింది.అప్పటినుండీ దాన్ని కొనసాగిస్తూ వాటిని ఆయన వారసత్వంగా ఈ నృత్యాన్ని ప్రదర్శిస్తూ వస్తున్నాను.

9. నాట్య శాస్త్రాన్ని అభ్యసించేటప్పుడు మీకు కలిగిన అనుభవాలు ఎలాంటివి?

జ: నాట్యం నేర్చుకోవడంతో అనుభవమంటే అదొక ప్రత్యేకమైన మార్గం. మిగిలిన విద్యలు అంటే ఉ:- సంగీతం. దీనికి గొంతు బాగా ఉండి, రాగాలు, తాళాలు, శ్రుతుల పైన పట్టు ఉంటే అద్భుతమైన కళాకారులు అవ్వొచ్చు. కాకపోతే నాట్యానికి అవన్నీ ఉండడంతో పాటుగా ఇటు శరీరాన్ని కూడా సరియైన పద్ధతిలో కదిలిస్తూ ఉండగలగడం, ముద్రలు, అభినయాలు ప్రదర్శించడం చాలా అవసరం. చతుర్విధ అభినయాల్లో ఏ ఒక్కటీ సరిగ్గా లేకున్నా ఆ ప్రదర్శన రక్తి కట్టదు. అందువల్ల ఆ చతుర్విధ అభినయాలు నేర్చుకోవడం వల్ల నాట్యం రాణించడమే కాక మన జీవితంలో ఎన్నింటికో కూడా అది ఉపయోగపడుతుంది. సమాజంలో ఒక మంచి వ్యక్తిగా గుర్తింపు పొందడం సాధ్యమవుతుంది. మనం వేసుకునే దుస్తులు మన వ్యక్తిత్వాన్ని నిర్దేశిస్తాయి. ముఖ్యంగా నాట్యంలో ఆహార్యానికి చాలా ప్రాధాన్యత ఉంటుంది. దీనివల్ల మనం ఎక్కడ ఎలాంటి దుస్తులు ధరించాలి, ఎక్కడ, ఎవరితో ఎలా ఉండాలి, ఎలా తయారవ్వాలి అన్నది తెలుస్తుంది. ఇంకొకటి సంస్కారం మెరుగు పడుతుంది. ఒక నాట్యమే కాదు. భారతీయ శాస్త్ర కళలు ఏవైనా అవి సంస్కారాన్ని పెంచుతాయి. అందులో ఎటువంటి సందేహం లేదు.లలితకళలే కావొచ్చు, వాయిద్య పరికరాలే కావొచ్చు..ఏదైనా భారతీయ శాస్త్ర కళలు నేర్చుకున్నవారిలో అద్భుతమైన సంస్కారం కనిపిస్తుంది. అది మన భారత శాస్త్రీయ కళల గొప్పదనం. ఇది అభ్యసించేటప్పుడు ఎన్నో ఒడిదుడుకులను నేను కూడా ఎదుర్కొన్నాను. ప్రతీ రంగంలో కూడా ఎన్నో ఇబ్బందులు ఉంటాయి. అలాగే నేనూ శారీరకంగా, మానసికంగా, ఆర్థికంగా చాలా సమస్యలను ఎదుర్కోవాల్సి వచ్చింది. శరీరం ఒక్కొక్కసారి అనుకూలించకపోవడం అంటే నాట్యంలో తల నుండి పాదాలదాకా అనుకూలంగా ఉండాలి. అయితేనే మనం ఈ నాట్యాన్ని చక్కగా ప్రదర్శించగలుగుతాం. ఒక్కొక్కసారి కాళ్లు గాని, చేతులు గాని సరిగా పనిచేయకపోవటం ఇలాంటివి ఎన్నో ఇబ్బందులు. అన్నింటినీ తట్టుకోగలగాలి. మన బాధలు ఎన్ని ఉన్నప్పటికీ కూడా మర్చిపోయి వేదిక మీద ప్రదర్శించే ముందు ప్రేక్షకుల ముందు వాళ్ళని మెప్పించగలిగేలా, వాళ్లకు సంతోషం కలిగించేలాగా మనం మారి ప్రదర్శించాలని నా ఉద్దేశం. మన వ్యక్తిగత సమస్యలు వేదిక మీద చూపించకూడదు. ఒక్కసారి వేదిక మీదకు ఎక్కామంటే కళాకారునిగా మారిపోవాలి. ఆ పాత్రలోకి పరకాయ ప్రవేశం చేయగలగాలి. అప్పుడే ప్రేక్షకులను రక్తి కట్టించగలుగుతాము. అలా చేయడం కోసం ఎన్నోసార్లు చాలా సమస్యలను ఎదుర్కొన్నాను. కాకపోతే అన్నింటిని అధిగమించి ప్రదర్శిస్తూ వస్తున్నాను. ఇంకా అధిగమించాల్సింది చాలా ఉంది ప్రస్తుతం ఈ స్థాయికి రావడం ఆ భగవంతుని అనుగ్రహంగా భావిస్తున్నాను.

 10. సహజంగా ఒక వ్యక్తి పూర్తి స్థాయిలో నాట్యం నేర్చుకోవాలంటే ఎలాంటి సాధన అవసరం? పరిపూర్ణ నాట్య కళాకారులు అవడానికి ఎన్ని సంవత్సరాలు పడుతుంది?

జ: పరిపూర్ణమైన నృత్యకారుడవడం అనడానికి ఎంత సమయం పడుతుందో చెప్పలేం. వాళ్ళు నేర్చుకునే నృత్యాన్ని బట్టి, వాళ్ళ గురువులను బట్టి, వారి శరీర అనుకూలతలను బట్టి అంటే అన్నింటిని ఆధారంగా చేసుకుని ఉంటుంది. కొందరు రెండేళ్లలోనే మంచి కళాకారులుగా ప్రదర్శనలు ఇస్తుంటారు. మరి కొంతమంది అయిదు, పదిహేను సంవత్సరాలు నేర్చుకున్నా  కూడా ఏదో ప్రదర్శిస్తారు.  కానీ వాళ్ళ ప్రదర్శన అంత రక్తి కట్టించేలాగా ఉండదు. మరి కొంతమంది నేర్చుకోకుండా అద్భుతమైన ప్రదర్శనలు ఇచ్చే వాళ్లయి ఉంటారు. అంటే ఇది ఒక సమయం అంటూ చెప్పలేము. కాకపోతే మీరు అడిగారు కాబట్టి చెబుతున్నా.  ఇప్పుడు విద్యారంగంలో మన ఈ కళలు కూడా చేర్చడం వల్ల ఏదైతే మనకు మ్యూజిక్ అండ్ డ్యాన్స్ కాలేజీలలో కోర్సులు పెట్టడం జరిగిందో, ఆ కోర్సుల్లో సర్టిఫికెట్ కోర్సు చేయడానికి నాలుగు సంవత్సరాలు, డిప్లొమా కోర్సుకి మరి రెండు సంవత్సరాలు కలిపి మొత్తం ఆరు సంవత్సరాలు సర్టిఫికెట్ మరియు డిప్లొమా కోర్సులు సాధించడానికి టైం పడుతుంది. కనుక ఆ ఆరు సంవత్సరాలు శ్రద్ధగా నేర్చుకున్నట్టయితే ఒక మంచి కళాకారుడు అవడంలో ఎలాంటి ఆశ్చర్యం ఉండదు.

 10. వాగ్దేవి ఆర్ట్స్ అకాడెమీ ఆలోచన ఎప్పుడు వచ్చింది? ఎలా రూపుదిద్దుకొంది?

జ: నేను సుమారుగా 10 ఏళ్లకు పైగా నాట్యం నేర్చుకున్న తర్వాత చిన్న చిన్న స్కూల్స్ లో,  ఊర్లో కొంతమందికి నాట్యం నేర్పించడం ప్రారంభించాను. నాకు వచ్చినటువంటి విద్యను వాళ్లకు నేర్పించేవాడిని. ముఖ్యంగా వేసవి సెలవుల్లో ‘కళాపరిచయం’ అని అప్పట్లో ప్రభుత్వం ప్రారంభించినప్పుడు నేను ప్రతీ సంవత్సరం అందులో ఎంతో మంది విద్యార్థులకు నృత్యాన్ని పరిచయం చేయడం జరిగింది. అలా అలా స్కూల్స్ లో వార్షికోత్సవాలకు పిల్లల చేత నాట్య ప్రదర్శనలు చేయించేవాడిని. పెళ్లయిన తర్వాత ఆ భగవంతుని దయవలన నా జీవితంలో ప్రవేశించిన నా భార్య కూడా నర్తకి అవ్వడం వలన ఇద్దరము కలిసి వాగ్దేవి అకాడమీ స్థాపించాము. దీని ద్వారా మాకు తెలిసిన ఈ నృత్య కళను పదిమందికీ పంచాలని, అలా ఈ కళను తర్వాతి తరాల వారికి నిలబెట్టాలనే సదాశయంతో దీన్ని స్థాపించి సంతృప్తులమయ్యాము. వాగ్దేవి అని ఎందుకు పెట్టుకున్నాను అంటే ఆ పేరు సాక్షాత్తు అమ్మవారి స్వరూపం కావడం, విద్యా దేవత అయిన సరస్వతి పేరు పెట్టుకోవడం వలన ఆ తల్లి అనుగ్రహం మామీద పరిపూర్ణంగా ఉండాలని అకాడె మీకి ఆ పేరు పెట్టడం జరిగింది.

 11. ప్రస్తుతం ఈ అకాడెమీలో ఎంతమంది నాట్యకళను  అభ్యసిస్తున్నారు? తల్లిదండ్రుల ప్రోత్సాహం ఏ రకంగా ఉంది? దీన్ని ఎలా ముందుకు తీసుకెళ్తున్నారు?

 జ:  ఈ అకాడెమీ ద్వారా సుమారుగా 200 మందికి పైగా విద్యార్థులకు శిక్షణ ఇవ్వడం జరిగింది. కాకపోతే మనందరికీ తెలుసు కరోనా మహమ్మారి  అన్ని రంగాలతో పాటు కళా రంగంలో ఉన్న వారిని కూడా చాలా దెబ్బతీసింది.  ప్రదర్శనలకు సరైన అవకాశాలు రాకపోవడం, విద్యార్థులు భయపడి క్లాసులకు రాకపోవడం… ఇప్పటికీ కూడా కొంతమంది తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలను పంపించడానికి భయపడుతున్నారు. ఇప్పుడిప్పుడే అటువంటి పరిస్థితులు మెరుగు పడుతున్నాయి. కరోనాకి ముందు సుమారు మా దగ్గర 30 నుండి 40 మంది విద్యార్థులు నిరంతరం నేర్చుకుంటూ ఉండేవారు. కరోనా తర్వాత ఆ సంఖ్య బాగా తగ్గిపోయింది. పదుల సంఖ్యలో ఇప్పుడు విద్యార్థులు రావడం జరుగుతుంది. అది కూడా అతి కష్టం మీద. ఎందుకంటే కరోనా పరిస్థితులు మెరుగైన తర్వాత విద్యా వ్యవస్థలో కూడా చాలా మార్పులు వచ్చాయి. అకడమిక్స్ లో ఇంతకుముందు విద్యార్థులపై ఇంత ఒత్తిడి ఉండేది కాదు. రెండు సంవత్సరాల అకడమిక్స్ దెబ్బ తినడం వలన చిన్న చిన్న స్కూల్స్ నుంచి పేరుపొందిన స్కూల్స్ వరకు చదువు పైన బాగా కాన్సన్ట్రేషన్ చేయించడం, దాని కోసం పిల్లలను ఎక్కువ సమయం స్కూల్స్ లో ఉండేలా చేయడం, హోంవర్క్ ఎక్కువగా ఇవ్వడం, ఇలాంటి వాటివల్ల ఆక్టివిటీస్ కి సమయం ఎక్కువ కేటాయించలేకపోవడం వల్ల ఇలాంటి అకాడెమీలకు రావడం తగ్గింది. రాను రాను పరిస్థితులు  మెరుగు పడతాయని అనుకుంటున్నాం. కాకపోతే ఇంకా మార్పు రావాలి. ఎవరికైతే వీటిపట్ల అవగాహన ఉందో వారే తమ పిల్లల్ని శిక్షణ కోసం పంపిస్తున్నారు.మేము  ప్రైవేట్ గా కూడా సర్టిఫికెట్, డిప్లొమా కోర్సులను ఆంధ్రనాట్యం, పేరిణి, కూచిపూడి ఈ మూడు నృత్యాలలో చేయించడం జరుగుతోంది. నేను ప్రస్తుతం శ్రీ భక్త రామదాస ప్రభుత్వ నృత్య కళాశాలలో గత ఆరు సంవత్సరాలుగా పేరిణి అధ్యాపకునిగా పని చేస్తున్నాను. అక్కడ పేరిణి నృత్యానికి సంబంధించిన విద్యార్థులకు సర్టిఫికెట్ కోర్సుల్లో ఉత్తీర్ణులు అవ్వడానికి శిక్షణ ఇస్తున్నాను. కళాశాల విద్యార్థులే కావచ్చు అకాడెమీ విద్యార్థులే కావచ్చు. అందరూ కూడా నా ప్రతి ప్రదర్శనలో పాల్గొంటూ మా అకాడెమీ ద్వారా ఇచ్చే ప్రదర్శనలన్నింటిలో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంటున్నారు. ఇంకొక విషయం ఏమిటంటే వాగ్దేవి ఆర్ట్స్ కేవలం నాట్యం నేర్పించడమే కాక కళా రంగంలో మన సంస్కృతి సంప్రదాయాన్ని ముందు తరాల వారికి నేర్పించే ఉద్దేశంతో స్థాపించినటువంటిది కాబట్టి మా వంతుగా మా శక్తికి మించి ఒక చిత్రాన్ని నిర్మించడం జరిగింది.2019వ సంవత్సరంలో మా సంస్థ తరఫున ‘నర్తన’ అనే చిత్రాన్ని నిర్మించాము. ఆ చిత్రంలో..ఒక నాట్యమే ఆధారంగా జీవిస్తున్న కుటుంబంలో ఉండే ఎమోషన్స్ అంటే ఒక గురువుకి ఉండాల్సిన లక్షణాలు, ఉండకూడనివి ఏమిటి? నాట్యం నేర్చుకోవాలనుకునే విద్యార్థికి ఉండాల్సిన లక్షణాలు ఏమిటి?  అనే ముఖ్యమైన అంశాలే కాకుండా ఒక కుటుంబంలో ఉండే సంబంధ బాంధవ్యాలను చూపిస్తూ ఈ చిత్రాన్ని నిర్మించాం. దీనికి ఎంతో గొప్ప గుర్తింపు వచ్చింది ఎవరైతే కొంతమంది గొప్ప పేరు గడించిన నాట్య కళాకారులు ఉన్నారో వారు ఈ చిత్రాన్ని చూసి విశ్వనాథ గారి జోనల్లో చేయడం జరిగిందని మెచ్చుకున్నారు. మీరు అందరూ కూడా తప్పకుండా ఈ చిత్రాన్ని చూసి మీ యొక్క అభిమానాన్ని తెలుపుతారని అనుకుంటున్నాను. ఇది యూట్యూబ్ ఛానల్ లో అందుబాటులో ఉంది. మా శక్తికి మించి ఈ చిత్రాన్ని నిర్మించాము. ‘నర్తన ఇండిపెండెంట్’ అనే చిత్రం మీరందరూ చూడాలని కోరుకుంటున్నాను. నేను, నా భార్య, నా కూతురు నటించిన ఈ చిత్రంలో నా కూతురుకు తాతగా కళా కృష్ణ గారు నటించడం గొప్ప విషయం.

12. భవిష్యత్తులో ఈ అకాడెమీని ఇతర ప్రాంతాల్లో కూడా వ్యాప్తిలోకి తేవాలనుకుంటున్నారా?

జ: మా అకాడెమీ ఒక ప్రాంతానికి పరిమితం కాదు. అలా పరిమితం చేయాలని కూడా అనుకోవడం లేదు. ఇప్పుడు ప్రస్తుతం మేము కొత్తపేటలో నివాసం ఉంటున్నాము. ఇక్కడ, అలాగే అంబర్ పేటలో నా శ్రీమతి సంధ్య వాగ్దేవి ఆర్ట్స్ అకాడమీ బ్రాంచ్ లో క్లాసులు తీసుకుంటుంది. అలాగే నా శిష్యురాలు ఒకరు అమెరికాలో కూడా ఈ అకాడెమీ పేరు మీద నృత్య శిక్షణ ఇస్తున్నారు. ఇంకా మా శక్తిని బట్టి వీలైనంత మేరకు బ్రాంచ్ లు ఓపెన్ చేసి విస్తృత పరచాలని అనుకుంటున్నాము.

 13. నాట్య కళా ప్రావీణ్యత పొందిన మీకు ఎటువంటి సత్కారాలు లభించాయి? పొందిన పురస్కారాలు ఏవి?

 జ: నాకు ఇప్పటివరకు మంచి గుర్తింపు, గౌరవం నాట్యకుల ద్వారా లభించింది. ‘నాట్య కుమార’ అనే బిరుదు ‘పేరిణి నాట్య రత్నాకర’, ‘యువ కళా రత్న’ మరియు తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఇచ్చేటువంటి ప్రతిభా పురస్కారం నేను పొందడం జరిగింది. ఇంకా అనేక ఇతర సంస్థల నుండి ప్రశంసలు, సన్మానాలు పొందడం జరిగింది. అలాగే నా శ్రీమతి కూడా ‘నాట్య శిరోమణి’, ‘యువ కళారత్న’ వంటి అనేక అవార్డులను సన్మానాలను పొందడం జరిగింది. నా కూతురు శ్రీ నర్తన సి.సి.ఆర్.టి స్కాలర్ షిప్ ను పొందింది. ప్రస్తుతం తాను ఇంటర్మీడియట్ చదువుతోంది.

14.రామప్ప దేవాలయం ముందు 1985 ,86 లలో అనుకుంటా… వందమంది కళాకారులు ఒకే వేదికపై ఒక్కసారి పెద్ద నాట్య ప్రదర్శన చేసారు. అప్పుడు మీరు పాల్గొన్నారా? ఆ విశేషాలు ఈనాటి తరానికి తెలియచెప్పండి.

జ. అవును జరిగింది. అప్పుడప్పుడే నేను నటరాజ రామకృష్ణ గారి దగ్గర నృత్య శిక్షణ ప్రారంభించి ఉన్నాను. అప్పుడు కేవలం నా వయసు ఐదు సంవత్సరాలు ఉండడం వలన వారు నన్ను రామప్పలో జరిగిన ఆ కార్యక్రమానికి తీసుకెళ్లారు. ఆ ప్రదర్శన చూడడం మాత్రమే జరిగింది. అలాగని అవగాహన లేదు అనలేను.  కాకపోతే లీలగా కాస్త గుర్తుంది. ఒక జాతర లాగా వేల మంది ప్రజలు అక్కడికి రావడం, ఆ వేదిక పైన 100 మంది ఒకేసారిగా అద్భుతమైన నాట్యాన్ని ప్రదర్శించడం, ఒక ముగ్గురు, నలుగురు మార్దంగీకులు మృదంగాన్ని వాయిస్తూ ఉంటే అద్భుతమైన ధ్వని రావడం.. ప్రజలందరిలో ఒక వైబ్రేషన్ కలిగించడం.. ఆ కళాకారులు ప్రదర్శిస్తూ ఉంటే ప్రకృతి అంతా పులకించి పోవడం.నిజంగా ఆ వయసులో  అంతకుమించి అనుభవం కూడా ఉండదు.  కానీ ఇవన్నీ లీలగా నాకు గుర్తున్న విషయాలు. అప్పటికే ప్రసిద్ధి పొందిన పేరిణి నాట్యకళాకారులు విఠల్ గారు ఆ ప్రదర్శనలో పాల్గొనడం గుర్తుంది. అప్పుడు నటరాజ రామకృష్ణ గారి వద్ద ఉన్న శిష్యుల్లో నేను చిన్నవాడిని కనుక అందరూ నన్ను ఆత్మీయంగా చూసేవారు.

15. భరత నాట్య రీతుల్లో ఏవి ఎక్కువ ప్రాచుర్యంలో ఉన్నాయి?

జ: భారత శాస్త్రీయ నృత్యాల్లో అంటే క్లాసికల్ డాన్స్ అనగానే మన భారత దేశంలో భరతనాట్యం, కూచిపూడి, ఒడిస్సి, కథాకళి, మోహినీ ఆట్టం ముందుగా గుర్తొస్తాయి. అయితే ఇవే కాకుండా ఇంకా ఎన్నో సంప్రదాయాలు ఉన్నాయి. కానీ అవన్నీ ఇంకా గుర్తింపు లోకి రావాల్సిన ఆవశ్యకత ఎంతగానో ఉంది. వాటిలో పేరిణి ఒకటి, ఆంధ్రనాట్యం కూడా ఒకటి. గుర్తింపు ఉన్నప్పటికీ సంగీత నాటక అకాడెమీ గుర్తింపు కోసం మేము మా శాయ శక్తులా కృషి చేస్తున్నాము. అలాగే పేరిణి నాట్యానికి కూడా మంచి గుర్తింపు వచ్చి సంగీత నాటక అకాడెమీల ద్వారా గుర్తింపు పొంది భావితరాల వారికి భారత శాస్త్రీయ నృత్యాల్లో ఇవి కూడా చేర్పించి మంచి స్థానాన్ని పొందే విధంగా ఉంటాయని ఆశిస్తున్నాను. ఒక శుభకరమైన విషయం ఏంటంటే ఇటీవల సంగీత నాటక అకాడమీ ఇచ్చేటువంటి యువపురస్కారాలు ఏవైతే ఉస్తాద్ బిస్మిల్లా ఖాన్ పేరు మీద ఇస్తున్నారో, తొలిసారిగా పేరిణి నాట్యానికి గాను రాజ్ కుమార్ గారికి ఆ పురస్కారం రావడం జరిగింది. ఇది ఒక మంచి పరిణామంగా నేను భావిస్తున్నాను. ఒకసారి ఇచ్చారంటే దానిని గుర్తించారనే కదా!  అలాగే ఇంకా  ఎన్నో పురస్కారాలు పేరిణి కళాకారులకు రావాలని ఆశిస్తూ అలాగే కళాకారులతో పాటుగా నాట్యానికి మంచి గుర్తింపు లభిస్తుందని ఆశిస్తున్నాను.

16. మీరు ప్రదర్శించే నాట్యంలో కొత్త విధానాలను ఏమైనా ప్రవేశపెట్టాలనుకుంటున్నారా ?

జ: పేరిణి నృత్యం లో మూడు నూతన అంశాలను గురువు కళా కృష్ణ గారి నేతృత్వంలో నేను, నా శ్రీమతి కలిసి రూపకల్పన చేయడం జరిగింది. వాటిలో సప్త తాళ రాగ స్వర నర్తన ఒకటి. అలాగే హంసగతి రెండవది. మూడవది సూర్య నమస్కారాలు. ఈ మూడు అంశాలని మేము కొత్త రీతులుగా మా విద్యార్థులకు నేర్పించి, ప్రదర్శిస్తున్నాం. ఇవి ఇప్పుడు ఉన్నటువంటి జనరేషన్ కి అంటే పిల్లలకు ఇతరములైన వాటి పట్ల సమయం చాలా తక్కువ అయింది. అకడమిక్స్ వైపు ఎక్కువ సమయాన్ని కేటాయించడం వల్ల వేరే శిక్షణకు సమయం లేకుండా పోయింది. కాబట్టి మానసికంగా శారీరకంగా దృఢత్వాన్ని పొందే విధంగా, యోగాభ్యాసం ముందు తరాలకు తెలిసే విధంగా, నాట్య రూపంలో మేము యోగాలో ఉపయోగించే సూర్యనమస్కారాలను నృత్య సంప్రదాయాల్లో చేయాలనుకున్నాం. సహజంగా యోగాలో సూర్య నమస్కారాలకి రాగం,తాళం,లయ ఉపయోగించరు. మేము అలా కాకుండా ఐదు గతులలో,జతులతో సహితంగా ఈ సూర్య నమస్కారాలను మిళితం చేసి ఈ అంశాన్ని రూపకల్పన చేశాము. అలాగే సంగీతంలో గాని, నాట్యంలో గాని ఒకే అంశంలో లేదా ఒక కీర్తనలో లేదా ఒక జావళిలో గాని ఏడు తాళాలను ఉపయోగించడం చాలా అరుదు. అలా మేము ఒకే అంశంలో సప్తతాళాలని ఉపయోగించి, వాటికి అనుకూలమైన ఏడు రాగాలని తీసుకొని వాటికి సంబంధించిన స్వరాలు, ఆ తాళాలకు సంబంధించిన జతులను రూపకల్పన చేసి దానిని ప్రదర్శించడం జరిగింది. ఇక మూడవ అంశం హంసగతి .దీనిలో పేరిణి పంచాంగాలుగా ప్రదర్శించడం జరుగుతుంది. ఇందులో భావాశ్రయమంటే అనుకరణ. మనుషుల లాగా కాకుండా జంతువులుగా పక్షులుగా అనుకరించడం అనేది భావాశ్రయం ప్రత్యేకత. దీన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని ఒక హంస బ్రహ్మ లోకంలో సరస్వతి అమ్మవారు అద్భుతంగా వీణను వాయిస్తూ ఉంటే ఆ వచ్చే నాదాన్ని విని మైమరచి ఒక నర్తకి గా మారి ఆ వీణా నాదానికి అనుగుణంగా నృత్యం చేస్తే ఎలా ఉంటుందన్న  ఒక కాన్సెప్ట్ తీసుకొని హంసగతి అన్న అంశాన్ని రూపొందించడం జరిగింది. ఈ మూడు నృత్యంశాలు కూడా మాకు మంచి గుర్తింపును తెచ్చాయి. దీనిని తిలకించిన కళాకారులందరూ ఎంతగానో మెచ్చుకోవడం జరిగింది ఇంకా దీన్ని ప్రాచుర్యంలోకి  తీసుకురావడానికి మేము ప్రయత్నం చేస్తాం.

17. ఆరోగ్య పరమైన విధానంలో ఈ నాట్యకళ ఏ విధంగా ఉపయోగపడుతుంది? ఏ వయసు నుండి ఈ కళను అభ్యసిస్తే బాగుంటుందో చెప్పండి.?

జ: మంచి ప్రశ్న అడిగారు. ఈ రోజుల్లో ఎంతోమంది ఆరోగ్యం కోసమని జిమ్ అని, యోగా అని, మెడిటేషన్ అని రకరకాల వ్యాయామ శాలలకు, ధ్యాన కేంద్రాలకు వెళ్తున్నారు. అంటే మనం మన ఆరోగ్యం కోసం మనకు మనం చేసుకునే వాటిని కాకుండా ఇతరులపై ఆధారపడుతున్నాం. ఇక నాట్యం విషయానికొస్తే అది ఏదో చూసి ఆనందించే కళ కాదు. దీని ద్వారా శరీరమే కాకుండా మానసిక దృఢత్వం కలుగుతుంది. మెదడు చురుగ్గా పనిచేస్తుంది. అన్నిరకాల వయస్సుల వారికి మానసిక ఒత్తిడులు దూరమవుతాయి. ముఖ్యంగా విద్యార్థులకు కాన్సన్ట్రేషన్ పవర్ పెరుగుతుంది. ఎలాగంటే క్షణాల్లో హావభావాలను ఒలికించడానికి, కళ్ళు, చేతులు, తిప్పడం, అనుగుణంగా అడుగులను వేయడం.. వీటివల్ల ధ్యాస అంతా అక్కడే ఉంచాల్సి ఉంటుంది. ఇది వారికి చాలా ఉపయుక్తంగా ఉంటుంది. ఇంకో విషయం ఏంటంటే, ఒక కళను నేర్చుకున్నవారికి,

లేనివారికి జీవన విధాన శైలిలో చాలా తేడా మనం గమనించవచ్చు. సభ్యత, సంస్కారం, వినయం, మాటతీరు, అణకువ ఇవన్నీ కళతోటే కళాకారునికిఅబ్బుతాయి. అది ఒక అదృష్టంగా భావించవచ్చు. ఇక వయసు అంటారా! ఐదేళ్ళ వయసు నుండి నేర్పడం మొదలు పెడితే బాగుంటుంది. ఎందుకంటే

ఆ వయసులో మనం చెప్పే విషయాన్ని వాళ్ళు అర్థం చేసుకునే వీలు ఉంటుంది.

18.  ప్రస్తుత సమాజంలో లలితకళల పట్ల ఉన్న ఆదరణ ఎలాంటిది?

జ: ప్రస్తుత సమాజంలో లలిత కళల పట్ల ఆదరణ బాగానే ఉంది అని చెప్పొచ్చు. అంటే ఇది ఒక కాలచక్రం అంతే. కొంతకాలం కొన్ని నడుస్తాయి. అవి పోయి మళ్ళీ పాతవి ముందుకు వస్తాయి. తిరుగుతూనే ఉంటుంది కాలచక్రం. మొన్నటిదాకా మనం చూసాము విదేశీ సంస్కృతికి బాగా అలవాటు పడి మళ్ళీ మన శాస్త్రీయ కళల పట్ల ,మొగ్గు చూపిస్తున్నారని చెప్పవచ్చు. ఎందుకంటే శాస్త్రీయ కళా ప్రదర్శనలు పెరుగుతూ వస్తున్నాయి. పిల్లలకి తల్లిదండ్రులు వాటిలో శిక్షణ ఇప్పించడానికి ముందుకు వస్తూనే ఉన్నారు. పిల్లలు కూడా శాస్త్రీయ నృత్యాలలో శాస్త్రీయ సంగీతాన్ని, శాస్త్రీయ కళలను నేర్చుకునే దిశగా ముందుకు వస్తున్నారు మనదేశంలోనే కాక ఇతర దేశాల్లో కూడా భారత దేశ శాస్త్రీయ నృత్య సంగీత సంప్రదాయాలకి ఆదరణ చాలా ఉంది. మనం దాని నిలబెట్టుకొని ఇంకా ముందుకు వెళ్లాలి. నేను తల్లిదండ్రులందరినీ కోరుకునేది ఒక్కటే. మీ ఇంట్లో ఉన్న  ప్రతి చిన్నారికి ఏదో ఒకటి.. సంగీతమైనా, నృత్యమైనా ఏదో ఒక భారత శాస్త్రీయ కళని నేర్పించి, ముందు తరాల వారు ప్రపంచవ్యాప్తంగా  ప్రచారం చేసే విధంగా వారిని ప్రోత్సహిస్తారు అని ఆశిస్తున్నాను

19. ఇప్పుడున్న పరిస్థితుల్లో కళలు నేర్చుకునేవారికి భవిష్యత్తు వుందంటారా?

జ: తప్పకుండా ఉందని చెప్పగలను. ప్రభుత్వం కూడా శాస్త్రీయ కళల అభివృద్ధికి దోహదం చేస్తోంది. కాకపోతే వాళ్ళకున్న పరిధిలో వాళ్ళు చేస్తున్నారు. ఇటు స్వచ్ఛంద సంస్థలు కూడా కళాకారులను ప్రోత్సహిస్తూ ఎన్నో ప్రదర్శనలు ఇప్పించడం, అవార్డులను ఇప్పించడం, గుర్తింపు తేవడం,  ఆర్థికంగా సహాయం చేయడం,  తెలుగు యూనివర్సిటీ నుండి కావచ్చు, సెంట్రల్ యూనివర్సిటీ కావచ్చు, అనేక సంస్థల నుండి కావచ్చు,కళాశాలల్లో కోర్సుల రూపంలో పి. హెచ్.డి ల వరకు పరీక్షలు నిర్వహిస్తూ అభివృద్ధి దిశగా ముందుకు తీసుకెళుతున్నాయి. వీటి ద్వారా భవిష్యత్తులో మంచి ఉద్యోగ అవకాశాలు లభించడం జరుగుతుంది కాబట్టి ఇప్పుడు వీటిని నేర్చుకుంటున్న ప్రతి విద్యార్థి దానిని నమ్ముకుని ముందుకు వెళ్తే గనుక భవిష్యత్తులో మంచి స్థానానికి వెళ్తారని ఆశిస్తున్నాను. అవకాశాలు కచ్చితంగా లభిస్తాయి. ఎంతోమంది కళాకారులు అదే ఉపాధిగా మంచి స్థాయిలో జీవితాలను గడుపుతున్నారు. దానికి నేను కూడా ఒక సరియైన ఉదాహరణగా చెప్పవచ్చు. నేను నా శ్రీమతి కేవలం నాట్యాన్నే ఆధారంగా చేసుకుని జీవిస్తున్నటువంటి వాళ్ళం. నేను ఆంధ్ర నాట్యంలో డిప్లొమా పూర్తి చేయడం జరిగింది. అలాగే నా శ్రీమతి కూడా కూచిపూడిలో డిప్లొమా పూర్తి చేసింది. ఆమె ప్రస్తుతం శ్రీ సత్య సాయి విద్యా విహార్ డి.డి కాలనీలో ఉన్న స్కూల్లో గత 15 సంవత్సరాలుగా నాట్యం నేర్పిస్తూ డాన్స్ టీచరుగా ఉద్యోగం చేస్తోంది. ఇప్పుడు ఒక మంచి స్థానాన్నిచ్చి పర్మినెంట్ చేయడం జరిగింది. స్కూల్లో మంచి గుర్తింపు లభించింది. నేను కూడా ఒక నర్తకుడిగా, గురువుగా మంచి గుర్తింపు పొందాను మా కుటుంబం అంతా ఆ కళామతల్లి సేవలో ముందుకెళ్తున్నాం. ఆ తల్లి అనుగ్రహంతో ఇక ముందు కళాకారులు, కళాభిమానులు కూడా మమ్మల్ని ఇంకా బాగా ఆదరిస్తారని ఆశిస్తున్నాను.

20. మీరు ప్రదర్శనలు ఇచ్చేటప్పుడు మీ కాస్ట్యూమ్స్ మీరే తయారుచేసుకుంటారని, మేకప్ కూడా మీరే వేసుకుంటారని విన్నాం… నిజమేనా? దానికి సమయం కుదురుతుందా?

జ: (నవ్వుతూ) అవునండీ.. మీరు విన్నది నిజమే.. నేను నాట్యంలోనే కాక, ఫ్యాషన్ డిజైనింగ్ లో లకోటియా సంస్థ నుండి పి.జి.డిప్లొమా చేసాను. అందువల్ల నా ప్రదర్శనలకు మొత్తం నేనే డిజైన్ చేసి,  తయారుచేసుకుంటా..ప్రస్తుతం దుస్తుల మీద వేసే అనేకరకాల డిజైన్ లను నేను వేయగలుగుతాను. సమయం అంటారా…తప్పదు..వీలు చేసుకుంటా.. మేకప్ కూడా మా టీమ్ లో నాతో సహా దాదాపుగా అందరికీ నేనే వేస్తా..ఇతరులతో చేయించడం ఎప్పుడో తప్పనిసరి అయినప్పుడు అంతే…

21. చివరగా మీరు సమాజానికి చెప్పదలచుకొన్న సందేశం ఏమిటి?

జ: సమాజానికి నేను చెప్పదలుచుకున్నది ఒక్కటే. ప్రపంచమంతా ఎంతో గౌరవించే మన భారత శాస్త్రీయ కళలని మనం చిన్న చూపు చూడకుండా మన చిన్నారులందరికీ నేర్పిస్తూ, దాన్ని గౌరవిస్తూ మనం ఎంత గొప్ప స్థానానికి తీసుకెళ్తే ప్రపంచంలో అంత గొప్ప స్థాయిలో ఉండగలుగుతాం. దయచేసి దీనిని అందరూ గమనించి కళల యొక్క అభివృద్ధికి మీరందరూ దోహదపడతారని, కళాకారులను ఆదరిస్తారని, అభిమానిస్తారని ఆశిస్తున్నాను. ప్రభుత్వం నుండే కావచ్చు ప్రైవేట్ సంస్థల నుండి కావచ్చు. అటు అభిమానులు, కళా పోషకులు,కళారాధకులు ఇటువంటి నృత్య ప్రదర్శనలను, కళాకారులను ప్రోత్సహించడానికి ఇంకా ముందుకు రావాలని ఆశిస్తున్నాను. ధన్యవాదాలు..

ధన్యవాదాలు పవన్ కుమార్ గారు..మీ నాట్యప్రస్థానం గురించి, మీ గురించి ఎన్నో విషయాలను ఓపికగా మాతో పంచుకున్నందుకు మా తరఫున, మా పాఠకుల తరఫున మీకు కృతజ్ఞతలు తెల్పుకుంటున్నాము…నమస్కారాలు.

మయూఖతో ముఖాముఖి

నమస్కారం మేడం..మీతో ఇలా ముఖాముఖిలో కలుసుకోవడం చాలా ఆనందంగా ఉంది. తెలంగాణ అధికార భాషా సంఘు అధ్యక్షురాలిగా మా పాఠకులకు మిమ్మల్ని పరిచయం చేయాలని అనుకున్నాం. ముందుగా మీకు మహిళా దినోత్సవ శుభాకాంక్షలు..

1.         మీరు పుట్టిన తేదీ, మీ సొంత ఊరు, మీ విద్యాభ్యాసం గురించి చెప్తారా?

జ: నేను పుట్టింది నవంబర్ 2, 1971… పాలమూరు నా జన్మస్థలం. కానీ పెరిగింది మాత్రం నల్లగొండ. నా విద్యాభ్యాసమంతా అక్కడే జరిగింది. మీకందరికీ తెలిసిందే. ఎన్నో ప్రత్యేకతలు ఉండి ప్రముఖమైన కళాశాలగా పేరు పొందిన నాగార్జున కాలేజీ లో బి ఎస్ సి బి జడ్ సి కోర్స్ లో డిగ్రీ చేసాను. తర్వాత అన్నామలై యూనివర్సిటీ నుండి ఎమ్ ఎస్ డబ్ల్యూ ( మాస్టర్ ఆఫ్ సోషల్ వర్క్) పట్టా అందుకున్నాను.

2..        మీ తల్లిదండ్రుల పేర్లు,మీ కుటుంబ నేపథ్యంచెప్పండి.

జ: మా నాయిన పేరు మంత్రి శేషభూషణ్ రావు. అమ్మ మంత్రి రాధాదేవి. పుట్టింది బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో. కానీ మా నాయిన ప్రభావం వల్ల పెరిగింది విప్లవ అభ్యుదయ భావజాలంతో. చదువనేది సర్టిఫికెట్ల కోసం, మార్కులు, ర్యాంకుల కోసం కాకుండా సమాజ శ్రేయస్సు కోసం, పేదల అభ్యున్నతి కోసం, సంస్కారవంతమైన చదువు చదవాలని, మనిషికి వాక్భూషణమే సుభూషణమని, ఏ అలంకారాలూ మనిషిని మనిషిగా నిలబెట్టలేవని తెలియజేసిన ఘనత మా నాయినది. అటువంటి కుటుంబ నేపథ్యం నుండి వచ్చిన నాకు నేటికీ సమాజ సేవా కార్యక్రమాలంటే ఎంతో ఇష్టం.

3.         మీరు బహుముఖ కళాకారిణి అని విన్నాం. మీ కళా ప్రావీణ్యత గురించి తెలుసుకోవచ్చా?

జ: అది మీ అందరి అభిమానం. అందుకు ధన్యురాలిని. నాకు సంగీతం, సాహిత్యం, నృత్యం మొదలగు రంగాలలో ప్రవేశం ఉంది. పాఠశాల, కళాశాల స్థాయిలోఎన్నో ప్రదర్శనలిచ్చాను. ఝాన్సీ లక్ష్మీ బాయి ఏక పాత్రాభినయం, నాటికల్లో రకరకాల పాత్రలు, లంబాడీ నృత్యాలు, దేశభక్తి గీతాల మీద నృత్యాలు ప్రదర్శించేదాన్ని. పాటలు, వ్యాసాలు, వక్తృత్వం, నృత్యం వీటిల్లో ఎప్పుడూ ప్రథమస్థానంలో ఉండేదాన్ని. వాటిపై ఎన్నో ప్రశంసలు, బహుమతులు అందుకున్నాను.

4.         సాహితీ రంగంలో మీ ప్రవేశం ఎలా జరిగిందో తెలుసు కోవచ్చా?

జ: పువ్వు పుట్టగానే పరిమళించినట్టు బాల్యదశలోనే అన్ని రంగాలలో ముందుండాలని సాహిత్య, సామాజిక రంగాలలో మక్కువ కల్పించిన మా గురువు కీ.శే. కట్టా రామచంద్రారెడ్డి గారిని నేనెప్పుడూ మర్చిపోలేను. బాల్యంలోనే కలం పట్టి కవితలల్లి పలువురి ప్రశంసలు పొందడం నాకు ఉత్సాహాన్ని, ఉత్తేజాన్ని పెంచింది. అంతే గాక మా నాయిన వల్ల కూడా తెలుగు భాషపై మక్కువ ఏర్పడింది. అలా సాహితీ సౌరభాలతో సాగుతున్న నేను ఇవాళ అధికార భాషా పీఠాన్ని అధిరోహించడమంటే సామాన్య విషయం కాదు. ఒక సాధారణ ఉద్యమకారిణికి మన మాన్య ముఖ్యమంత్రి బాపూ కేసీఆర్ గారు ఇంత బాధ్యతను ఇచ్చారంటే దానికి కారణం నేను నిబద్ధతతో బాల్యం నుండి ఇప్పటివరకు సాహిత్య రంగంలో కృషి చేయడమేననిపిస్తుంది.

5.         మీరు ఈ పదవిలోకి వచ్చాక వేదికల మీద మీ ఉపన్యాసాలు విన్నాము.. అద్భుతమైన సాహితీ ధారతో, వాక్పటిమతో మీరు మాట్లాడడం మమ్మల్ని అబ్బురపరిచింది. ఇంతటి ప్రతిభావంతులైన మీరు ఏవైనా రచనలు చేశారా?

జ: చిన్నప్పటి నుండే నాకు పుస్తకాలు చదివే అలవాటు ఉండేది. తెలుగు భాషాభిమానంతో రామాయణ, భారత, భాగవతాలు చదివాను. అనేక కథల పుస్తకాలు, వీరుల గాథలు చదివేదాన్ని. శ్రీశ్రీ, దాశరథి కవిత్వం పట్ల ఆరాధనా భావంతో పెరిగాను. ఏడవ తరగతిలోనే గేయ రచనలో రాష్ట్ర స్థాయిలో ప్రథమ బహుమతి పొందాను. ఇప్పటికీ సమయం చిక్కినప్పుడల్లా చదువుతుంటాను. ఎన్నో కవితలు, గేయాలు వ్యాసాలు రాసాను. రాయడం జరిగింది కానీ పుస్తకం వేసుకోవాలనే దృష్టి ఎప్పుడూ లేదు (నవ్వుతూ). అందువల్ల ఏవీ పుస్తకరూపం దాల్చలేదు. ఎప్పుడో రాసిన రైతుల ఆకలి వెతలు, కన్నీటి గాథలు, దేశానికి రైతే వెన్నెముక అనే భావనతో రైతుల అభివృద్ధి గురించి రాసిన కవితలతో ‘ మాగాణి తేజస్సు’ అనే కవితా సంపుటి ముద్రణకు సిద్ధంగా ఉంది. అమరవీరుల స్మృతిలో ఉద్యమ చైతన్యం గురించి రాసిన కవితలతో ‘ప్రజా గొంతుక గళమెత్తాలి’ అనే కవితాసంపుటి కూడా ప్రచురణకు సిద్ధమై ఉంది. ఇక తెలంగాణ అంశాల మీద, సంక్షేమ పథకాల మీద, జరుగుతున్న అభివృద్ధి పైన రాస్తున్న కవిత్వంతో ఆచంద్ర తారార్కం’ అనే కవితా సంపుటిని తీసుకురావాలనుకుంటున్నాను. త్వరలోనే అది పూర్తవుతుంది.                

6.         తెలంగాణ మలిదశ ఉద్యమ సమయంలో మీ క్రియా శీలక పాత్ర ఏమిటి?

జ: మా నాయిన తెలంగాణను సాధించుకోలేమని నిరాశతో ఉండేవాడు. తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటును చూడలేదు. నేను ఉద్యమ కాలంలో నా నేల, నావారు అంటూ అహర్నిశలు శ్రమించాను. ఎన్నో పోరాటాలు చూసాను. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో జరిగిన మాదిగ దండోరా, మాల మహానాడు ప్రజా సంఘాలు జరిపిన పలు ఉద్యమాల్లో పాల్గొన్నాను. 2004లో తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి టీఆరెస్ ఆధ్వర్యంలో జరిగిన ప్రతి ఉద్యమంలో పాల్గొని, అప్పటినుంచి ఇప్పటివరకు బాపు కేసీఆర్ వెంటే నడిచాను. ఆయన పిలుపునిచ్చిన ప్రతీ ఉద్యమ సభలు, సమావేశాలకు హాజరయ్యాను. ఏ ధర్నా జరిగినా, ఏ ఉద్యమం జరిగినా అందరికంటే ముందు ఉండేదాన్ని. సకల జనుల సమ్మె, మిలియన్ మార్చ్, సాగర హారం, వంటావార్పు, మానవ హారం, రైల్ రోకో, 48 గంటలు తెలంగాణ బంద్, నిరాహారదీక్ష, సత్యాగ్రహం, ఇలా అన్ని పోరాట సందర్భాల్లో కార్యకర్తగా పాల్గొనడమే కాకుండా సమావేశాలు, సభలు నిర్వహించినం. సోషల్ మీడియాలో తెలంగాణపై, ఆంధ్ర మీడియా, ఆధిపత్యవాదుల కుట్రలను, చేసిన విషప్రచారాలను ఎప్పటికప్పుడు తిప్పి కొట్టినం.’ బాపూ కేసీఆర్ దళం’ వాట్సాప్ గ్రూప్ ఏర్పాటు చేసి తెలంగాణ కు జరుగుతున్న అన్యాయాన్ని అడుగడుగునా చైతన్యం చేసాం. దాదాపు ఆ తరం వారంతా ఆశలు వదులుకున్న సమయంలో అప్పుడొక ఆశాకిరణం ఉద్భవించింది. ఆ వెలుగు జిలుగుల ప్రతిరూపమే మన తెలంగాణ ఆవిర్భావం. దీనికి గత 60 సంవత్సరాల నేపథ్యమే కాక 14 సంవత్సరాల (2001-2014) నిరంతర కృషి, అనితర సాధ్యమైన ఒక నాయకుని ఉద్యమ నేతృత్వమే మన ప్రత్యేక రాష్ట్ర ఏర్పాటు కలను సాకారం చేసింది. ఆ నాయకుడు కారణజన్ముడు అనడంలో ఎంత మాత్రం అతిశయోక్తి లేదు. అతడు వేరెవరో కాదు. తెలంగాణ సాహితీ సమరాంగణ చక్రవర్తి కేసీఆర్.

7.         తెలంగాణ ఉద్యమంలో మీ రచనలకు కానీ, మీ భాగస్వామ్యానికి లభించిన స్పందన ఎలా ఉండేది? 

జ. మా తాతయ్య మంత్రి రంగారావు. నాయిన, చిన్నాయినలు 1969 ఉద్యమకారులు. వారి ఉద్యమ నేపథ్య ప్రభావం వల్లనే నేను సైతం మలిదశ ఉద్యమంలో చురుగ్గా పాల్గొనడం జరిగింది. ఒక మహిళగా, రచయిత్రిగా, ఉద్యమకారిణిగా పాల్గొన్న నాకు నాయకుల నుండి, బంధు మిత్రుల నుండి సానుకూల స్పందన లభించడం నన్ను మరింత ముందుకు నడిపింప జేసింది. అప్పుడు మా అందరి కల, లక్ష్యం కేవలం తెలంగాణ ఏర్పాటు. మన ప్రజల కోసం మనం పోరాడాలి. మన గడ్డ కొరకు మనం పాటు పడాలి. అనే ఉద్దేశ్యాలతో ముందుకు సాగాం. అసాధ్యమనుకున్న దాన్ని సుసాధ్యం చేసుకున్నాం.

8.         ప్రత్యేక తెలంగాణ ఏర్పడ్డాక రాష్ట్ర ప్రగతిపై మీ అభిప్రాయం?

జ: దేశచరిత్రలో ప్రత్యేకంగా గుర్తుంచుకోదగిన మహో ద్యమాన్ని సాగించి, పోరాడి సాధించుకున్న తెలంగాణ రాష్ట్రం అభివృద్ధిలో అగ్రగామిగా దూసుకెళ్తున్నది. తెలంగాణ రాష్ట్రం ఆవిర్భవించిన అతి తక్కువ కాలంలోనే మన ముఖ్యమంత్రి బాపు కేసీఆర్ గారి నాయకత్వంలో సమగ్రమైన ప్రగతి పరుగులు పెడుతున్నది. ఎవరెన్ని కేసులు పెట్టినా తెలంగాణ కోటి ఎకరాల మాగాణి అయ్యింది. చెరువులన్నీ జల సముద్రాలు అయినాయి. బీళ్లు పచ్చని పంటలతో పోశమ్మ ఆకుపచ్చ చీర కట్టుకున్నట్లు పొలాలు దర్శనమిస్తున్నాయి. చెలిమల్లో చేపలు, జల పుష్పాల ఉత్సాహం, హరిత హారాలు అన్నీ మనం చూస్తున్నాం. ఒక్కటేమిటి? అనేకమైన అభివృద్ధి పథకాల ద్వారా దేశానికి నమూనా అయి, ప్రజల జీవన ప్రమాణాలు పెరిగి, తెలంగాణ అంతటా సుభిక్షమైన పాడి పంటలతో వర్ధిల్లుతున్నది. నిన్నటి వలసలను, దుఃఖాన్ని శాశ్వతంగా నివారించడంతో పాటు రేపటి ఆశయాల సాధనకు పతాకం రెపరెపలాడుతున్నది. పరి పాలనలో వెనుదిరుగని పట్టుదల ప్రజా సంక్షేమాకాంక్షలతో నూతన భవనం డా. బి. ఆర్. అంబేద్కర్ సచివాలయం ప్రారంభోత్సవానికి సిద్ధమవుతున్నది. అద్భుతమైన భవనంగా ప్రశంసలను అందుకుంటున్నది. బాపు కేసీఆర్ ఏది చేసినా ఒక నమూనాగా మారి జాతీయ స్థాయిలో నెంబర్ వన్ గా నిలుస్తున్నది. నాడు కలలు గన్న తెలంగాణ నేడు సస్యశ్యామల తెలంగాణగా విరాజిల్లుతున్నది.

9.         అధికార భాషా సంఘ అధ్యక్ష పదవిని స్వీకరించడంపై మీ అనుభూతిని, మీకు లభించిన సహకారాన్ని వివరించ గలరా?

జ: అధికార భాషా సంఘ అధ్యక్ష పదవిని స్వీకరించడం అనేది ఒక అధికారంగా భావించడం లేదు. అభ్యర్ధనే నా అభిమతం. చిన్నారులు, విద్యార్థినీ విద్యార్థులు, యువతీయువకులు, కార్యాలయాలు అన్నింటా మన తెలంగాణ తెలుగు భాషా వికాసం ఆమనిగా విరబూస్తే ఈ కోయిలలన్నీ తెలుగు పలుకులు గానం చేస్తుంటే అప్పుడు నా కృషి ఫలించినట్లు భావిస్తాను. అనునిత్యం తెలంగాణ తెలుగు తల్లికి నీరాజనాలు అర్పిస్తాను. భరతమాత బిడ్డగా గర్విస్తాను. తెలుగు భాషపై అమోఘ మైన పట్టువున్న నాయకుడు బాపు కేసిఆర్ గారు నాకు ఇచ్చిన ఈ బాధ్యతను తెలుగు భాషాభివృద్ధి కోసం నా శాయాశక్తులా కృషి చేస్తానని వాగ్దానం చేస్తున్నాను.

10.       అధికార భాషా సంఘ అధ్యక్షురాలిగా భాషా వికాసం పట్ల మీ అభిప్రాయం ?

జ: ప్రజాకవి కాళోజీ జన్మదినమైన సెప్టెంబర్ 9వ తేదీని ప్రతి ఏడాది తెలంగాణ భాషా దినోత్సవంగా జరిపేందుకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. 2014 సెప్టెంబర్ 9న వరంగల్లులోని కాజీపేట నిట్ కళాశాలలో జరిగిన కాళోజీ నారాయణరావు 100వ జయంతి సభలో గౌరవ ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ కాళోజీ నారాయణ రావు జన్మదినం సెప్టెంబర్ 9వ తేదీని ‘ తెలంగాణ భాషా దినోత్సవం’ గా ప్రకటించారు. తెలంగాణ యాస వినసొంపుగా ఉంటుంది. నిజాం పాలనలో ఉర్దూ ప్రాబల్యాన్ని తట్టుకొని మరీ నిలబడింది. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడ్డాక ఉర్దూ కలగలిసిన తెలంగాణ ప్రజల యాసను కొందరు గేలి చేశారు. దీన్ని తెలంగాణ కవులు తీవ్రంగా విమర్శించారు. అలాంటి వారిలో కాళోజీ నారాయణ రావు ముఖ్యులు. నిజాం పాలనకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన ఆయన తెలుగు భాషపై, తెలంగాణ యాసపై ఎనలేని ప్రేమ కనబరిచారు.

తెలంగాణ ‘యాస’ నెపుడు యీసడించు భాషీయుల

‘సుహృద్భావన’ ఎంతని వర్ణించుట సిగ్గుచేటు

అని తెలంగాణ యాసను విమర్శించే వారికి కాళోజీ దీటుగా బదులిచ్చారు. వీర తెలంగాణ నాది. వేరు తెలం గాణ నాది అన్న కవి కాళోజీ. తెలంగాణ భాష తేనె పలుకుల జీవధార. అధికార భాషా సంఘం, తెలంగాణ ప్రభుత్వం తెలంగాణ భాషకు అత్యధిక ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది. ఇంటి భాష, వ్యవహారిక భాష, గ్రాంధిక భాష ఇలా… ఎన్నో.. ప్రజాకవి కాళోజీది పలుకుబడుల భాష. తెలంగాణ భాషకు మాండలికం ప్రాణం. తెలుగు సాహిత్యంలో తెలంగాణ ప్రాంతకవులు, సాహితీవేత్తలు చేసిన కృషిని చాటి చెప్పడానికి, కనీవినీ ఎరుగని రీతిలో ప్రపంచ తెలుగు మహాసభలు 2017లో నిర్వహించాం. స్వయంగా సీఎం కేసీఆర్ ఈ సభలను ముందుండి నడిపించి తెలంగాణ సాహితీ, సాంస్కృతిక వైభవాన్ని ప్రపంచానికి ఎలుగెత్తి చాటారు. తెలంగాణ ప్రాంతం సాంస్కృతికంగా, సాహిత్య పరంగా, కళల పరంగా ఘనమైన చరిత్ర కలిగి ఉంది. తెలంగాణ సకల కళలకు నిలయం. సామాన్యుడి భాష, యాస ద్వారా సమస్యలపై గళం విప్పిన కాళన్న స్ఫూర్తితో తెలంగాణ భాషను ముందుకు తీసుకుపోతాం.

11.       తెలంగాణ పాఠ్య పుస్తకాల్లో మాండలిక భాష ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది కదా? మరి విద్యా సంస్థల్లో కానీ నిత్య జీవితంలో కానీ మాండలికభాష ఉపయోగించడం మంచిదేనంటారా?

జ: ఏ విద్యార్థికైనా తన మాతృభాషలో నేర్పిస్తే భాష సులువవుతుంది. అని శాస్త్రవేత్తల అభిప్రాయం. ప్రామాణిక భాష అని ఏర్పరచి ప్రాంతీయ భాషల విలువను తగ్గించడం సరియైనది కాదు. ఇవన్నీ దృష్టిలో పెట్టుకొని ప్రాంతీయ భాషకు ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారు. మన మాతృభాష తెలుగు కాబట్టి తెలుగు అధిక ప్రాముఖ్యత సంతరించుకుంటుంది. ఒక ప్రాంతంలో ఎక్కువమంది మాట్లాడే భాష ఆ ప్రాంతపు మాండలికం అవుతుంది. అది ప్రధానభాషలో ఒక భాగమవుతుంది. ఇది వ్యవహార ప్రధానంగా ఉంటుంది. కాబట్టి దానిని ఉప యోగించడం వల్ల భాష అవగాహనకు సులువుగా ఉంటుంది.

12 .      తెలుగు మాతృభాషగా విద్యనభ్యసించిన విద్యార్థులకు భావప్రసార నైపుణ్యాలు, ప్రతిభా సామర్థ్యాలు ఉన్నప్పటికీ ఆంగ్లభాష సమస్య వలన ఆశించిన ఉద్యోగాలు దొరకడం లేదని ఆవేదన పడడం వింటున్నాం.. దీనిపై మీ స్పందన?

జ: ఉద్యోగంలోకి తీసుకునే విషయంలో, ఆ ఉద్యోగాల ప్రకటన చేసిన సంస్థలలో ముందుగా మార్పు రావాలి. అభ్యర్థులకు ఉద్యోగానికి సంబంధించిన విషయం మీద అవగాహన ఉందా, లేదా అన్నది కూడా ముఖ్యంగా గమనించవలసిన విషయం. ఆధునిక సమాజాలకే పరిమితం కాక ఏ సమాజానికైనా భాష ప్రాధాన్యత చాలా అవసరం. ఎందుకంటే భాష ద్వారానే భాష వినిమియం జరుగుతుంది. కాబట్టి మాతృభాషలకు ప్రాధాన్యం ఇవ్వాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. కానీ బడుగు, బల హీన వర్గాల పిల్లలు ఈ పోటీ ప్రపంచంలో నిలదొక్కు కోవాలంటే మాతృభాషతో పాటు ఇంగ్లీషు నేర్చుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది.

13.       భాష, యాసలపై మీ అభిప్రాయం?

జ: భావవ్యక్తీకరణకు భాషే సరైన సాధనం. అయితే ఎంత భాషాభివృద్ధి జరిగినా భాషకి మూలమైన సంజ్ఞల ద్వారానే మానవాళి ఇప్పటికీ ఎప్పటికీ కళ్ళు, కాళ్ళు, చేతులు, ముఖం ఆంగికమైన కదలికలతో భావ ప్రకటన చేస్తూ ఉంటుంది. మాతృభాషలో విద్యార్జన సులభ గ్రాహ్యంగా ఉండడమే కాక జ్ఞప్తికి సులువుగా వచ్చే వీలుంటుంది. అందుకేనేమో జపాన్ వాళ్ళకి తమిళనాడు ప్రజలకి భాషాభిమానం ఎక్కువ. తెలివి తేటలలో కూడా అగ్రగణ్యులే. భాషను ఉచ్చరించే తీరు, దీర్ఘాలను, హ్రస్వాలు గాను, హ్రస్వాలను దీర్ఘాలు గాను పలికే తీరును బట్టి యాస అనడం జరిగింది. ఈ యాస ఏర్పడడానికి ఆ భాషను మాట్లాడేవారి భౌగోళిక, సాంస్కృతిక అంశాలు, ఆహారవిహారాలు, జీవన విధానాన్ని బట్టి యాస ఏర్పడుతుంది. తెలంగాణ జనులు తమ భాష, యాసలను శ్వాస, ధ్యాసలుగా భావిస్తారు.

14.       ఆధునిక సమాజంలో భాష ప్రాధాన్యత ఏమిటి..అసలు భాష..యాస అనేది ఎలా ఏర్పడింది..??

జ: ఆధునిక సమాజంలో భాష ప్రాధాన్యత మునుపటికన్నా మరింతగా పెరిగింది. ప్రాచీన

సమాజంలో ఉమ్మడి కుటుంబాలు ఉండేవి. మనుషులు తమ మనసులోని ఆలోచనలను ఇతరులతో పంచుకునే తీరికా, వెసులుబాటు ఉండేవి. ఆధునిక సమాజంలో మానవుడు దాదాపు, ఒంటరిగా మిగిలిపోయారు. ఈ ఏకాకిని సాంత్వన పరుస్తున్నది ఇవాళ భాష మాత్రమే! ఐతే భాష తన రూపాలను మార్చుకున్నది. తెల్లవారున లేవగానే మనం ఫేస్ బుక్కులోనో వాట్సాప్ మొదలైన వాటిలోనే పోస్టులు చదువుతున్నాం. పెడుతున్నాం. యూట్యూబ్ మొదలైన ఆధునిక మాధ్యమాల ద్వారా ఇష్టమైన పాటలు వింటున్నాం, కార్యక్రమాలు వీక్షిస్తున్నాం లేదా పుస్తక పఠనంలో నిమగ్నమవుతున్నాం. థియేటర్ లో సినిమాలు చూస్తున్నాం, ఇవాళ వేగం బాగా పెరిగి సమయాభావం వల్ల ఇతరులతో కలిసి ముచ్చటించ లేని పరిస్థితుల్లోకి మనిషి నెట్టబడ్డాడు. సామాజిక మాధ్యమాల మంచిచెడ్డల ప్రస్తావన అలా ఉంచండి. మొదటి నుండి మనిషికి భాషతో ఒక అవినాభావ సంబంధం ఉంది. అసలు… ఈ సమస్త ప్రాణికోటిలో ఒక మానవుడికే భాషకు ఆధారమైన జన్యువులు వారసత్వంగా సంక్రమించాయి. ఐతే, మనుషులు తాను పరస్పరం సంభాషించుకునేలా మునుపటి పరిస్థితులు వస్తేనే ఆది మానవీయంగా ఉంటుంది. మార్కెట్ సంబంధాలే యావత్ ప్రపంచాన్ని శాసిస్తున్న ఈనాటి ఆధునిక సమాజంలో మానవ సంబంధాలను పునః ప్రతిష్ఠ చేయగలిగిన భాషకు మరింత ప్రాధాన్యత పెరిగిందనేది కాదు అనలేని సత్యం. ఇక భాష, యాసల ఏర్పాటు ఎలా జరిగిందంటారా? దాదాపు 50,000 సం, క్రిందట ఎక్కడో ఆఫ్రికా ఖండంలో ప్రాచీన మానవుడు మాట్లాడినట్లు చెబుతున్నారు భాషా శాస్త్రవేత్తలు. క్రీ.పూ 8000 ల నాటికి 20,000 భాషలు ప్రపంచంలో ఉండేవట! ఆ తర్వాత కొన్నేళ్ళకు లిపి బద్దం చేసారు భాషను. ఐతే, భాష ఎలా పుట్టింది అన్న విషయకంగా చాలా సిద్ధాంతాలున్నాయి. అందరూ అంగీకరించిన ఏకైక అంశం … భాష అనేది శ్రమ నుండి ఆవిర్భవించిందని! పనిలోంచి పాట పుట్టింది. పాటతో మాటలున్నాయి. తీరుబడిగా కథలు చెప్పుకున్నారు. సమస్త కళలూ ఆ తర్వాత రూపుదిద్దుకోవడం మనందరికి తెలిసిందే! “యాస” అనేది… భాషలోని మాటలు మారిన రూపం. అంటే ఉచ్చారణలో పదస్వరూపం కొందరిలో మారుతుంది. అట్లా మారేందుకు నిరక్షరాస్యతా, సామాజిక అంతరమూ, మాట్లాడంలో వేగము ఏదైనా కారణం కావచ్చును. చదువుకున్న వాళ్ళు ” వేప ” అంటారు. మిగిలిన వాళ్ళు “యాప” అంటారు. ” యాప” అన్న వాళ్ళను చూసి, నవ్వుకోవద్దు. నిజానికి మీరడిగిన యాస” అనే 2 అక్షరాల పదమే ‘యాస’గా ఉంది. అది నిజానికి “ఏచ ” అనే మాట. భావోచ్చారణలో ప్రాంతీయంగా కనిపించే ప్రత్యేకత లేదా వ్యత్యాసం ” యాస అని శబ్దరత్నాకరం చెబుతున్నది.

15.       భాషకు, యాసకు ఉన్న వ్యత్యాసాలు… అవి వ్యక్తుల ఉనికిని ఎలా నిర్దేశిస్తాయి?

జ: ఇందాక చెప్పుకున్నాం వీటి గురించి. గ్రామీణంలో ‘యాస’ ఎక్కువగా వినిపిస్తుంది. కారణం నిరక్షరాస్యత. ‘యాస’లో వంకరగా మాట్లాడినంత మాత్రాన వాళ్ళను తక్కువగా చూడరాదు. శ్రమజీవన సౌందర్యంతో గొప్ప జీవనానుభవంతో నైగనిగ్యంతో సహజంగా పల్లీయుల నోటి నుండి వెల్వడే వాగ్దార అది. భాష చక్కగా, నిర్దుష్టంగా, స్పష్టంగా, మాట్లాడగలిగిన వాళ్ళు మాత్రమే సంస్కారవంతులు అనటం సరైనది కాదు. భాష, యాస, మాండలికం.. ఏదైనా నిర్దుష్టమైనదే. ఇది దుష్టమా, ఇది నిర్దుష్టమా అనే పాతకాలపు కొలమానాలు ఈనాటి సభ్య సమాజానికి పనికి రావు.

16.       మన తెలంగాణ యాసలో సొబగులేమిటి? కొనసాగింపునకు మీ చర్యలు?

జ: తెలంగాణ వాళ్ళకు తెలంగాణ ” యాస ” అనేది యాస కాదండి. అది ఇతరులకు. “యాస”, మనకు “భాష” అది అలా ఉంచండి, కాసేపు తెలంగాణ భాష… ఆ మాటకొస్తే ప్రపంచంలోని ఏ భాషకైనా దానిదైన ప్రత్యేక సొగసు ఉంటుంది. ఐతే తెలంగాణ భాష సొగసు కొంత ప్రత్యేకం. ఎందుకని? అది… తెలుగు భాషకు బాగా దగ్గర. “దేశ భాషలందు తెలుగులెస్స కదా! ఆ ” లెస్స “తనం తెలంగాణలో ఉంది. తెలుగు భాషకు ప్రత్యేకమైన “నిండుసున్న ” తెలంగాణలో ఉంది. అది భాషను నాదమయం చేస్తున్నది. ఉదా॥ నాగుంబాము, ఆంబోతు, తాబేలు మొదలగునవి. మరో సొగసు… యతిని కోల్పోక పోవడం, ” తెట్టన తెల్లారింది, పట్టన పలిగిండు .. ఇలాంటివి. కొన్ని మాటల్లో ద్విత్వ అక్షరం ఊనిక కోసం కావాలని ఉంచడం. ఉదా: మస్రీ, మస్సాల మొ. వి. ఇంకా అనేక అర్థవంతమైన పదాలు, అచ్చ తెనుగు పదాలూ ఉన్నాయి ఉదాహరణకు ” పాముపడిగె చెట్లు” (నాగజెముడుకు బదులుగా) ఈ సొగసైన మాటల కొనసాగింపు కొరకు ఈ పదాలతో కూడిన భాషనూ, సాహిత్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తాం. ఉదాహరణకు… ఒక ఊళ్ళో ఉన్న మనుషుల పేర్లు, చెట్ల పేర్లు, జంతువులు            పేర్లు పెద్ద తరం వాళ్ళతో సేకరించవచ్చు. సొరకాయకు బదులు ” ఆనిగెపుకాయను” సేకరించి రికార్డు

చేయవచ్చు. “ఒంటె”కు ” లొటపేట” నమోదు చేయాలి. సమ్మక్క, సారక్క, ఐలయ్య మొదలైన వ్యక్తుల నామాలను సేకరణ చేయవచ్చు.

17.       తెలంగాణ సాహిత్యం, భాష, యాస… అణచివేతకు గురైందా?

జ: అనుమానమా ఇంక! అణుమాత్రమూ అనుమానం లేదు. తెలంగాణ మలిదశ ఉధృత ఉద్యమ సందర్భంలోనూ పోతన్నను మరలా ఒంటిమిట్టకు లాక్కుపోయారు. ఇంకా… ఇతర కవుల స్థానాలూ, గౌరవాల గురించి ఏం మాట్లాడగలం. నీళ్ళు, నిధులు, నియామకాల్లో అన్యాయకారణంగానే తెలంగాణ ఏర్పాటు జరిగిందని చెప్పలేం కదా!! భాష పట్ల వివక్ష సైతం తెలంగాణ రాష్ట్ర అవతరణకు ప్రధాన కారణం. అల్లం రాజయ్య వంటి గొప్ప రచయితల రచనల్ని దిద్దారు. ఇటువంటి అంశాలు లోగడ మనం చాలా సార్లు మాట్లాడుకున్నాం.

18.       భాషా ప్రాతిపాదిక రాష్ట్రాలు ఏర్పడటం వెనుక ఉన్న అంతరార్థం?

జ: ఇది చాలా లోతైన అంశం. సున్నితమైన విషయం, ఈ ఏర్పాటు సరైనది కాదని అభిప్రాయాలు ఉన్నాయి. ఐతే గొప్ప భాషా శాస్త్రవేత్తలైన ఎమెనో, బరోలు ప్రపంచంలో ” ఇండియా ఒక మంచి, బహు భాషా ప్రదేశం ” అన్నారు. ఈ అనేక భాషల భారతంలో భాషా ప్రాతిపదికన రాష్ట్రాల ఏర్పాటు ప్రజలకు… అంటే ఏకభాషీయులకు సులువు. పాలన సులభంగా కొనసాగుతుంది. న్యాయవ్యవహారాల్లో, బోధనలో, ఇతర విషయాల్లో ఒకే భాష మాట్లాడగలిన వ్యవహార కర్తలకు పనులు చాలా సుగమంగా సాగిపోతాయి. ఇదే ఈ ఏర్పాటులో పునాది అంశం.

19.       జీవభాష అని దేనిని అంటాం… భాషను సజీవంగా ఉంచడంలో సాహిత్యం, మేధావులు ఏం చేయాలి? 

జ: దైనందిన వ్యవహారంతో ఉండేది జీవద్భాష. భాష ప్రవాహిని. గడ్డ కట్టుకుని పోతే భాష కాదు. భాష అనే నదిలో పాత నీరు, కొత్త నీరు ఉంటుంది. ఏ నీరు ఎంత అవసరమో కాలానుగుణంగా ప్రజలు, మేధావులు, పండితులు, పాత్రికేయులు, విద్యాధికులు, ప్రభుత్వాలు. అందరూ కలిసి నిర్ణయించాల్సి వుంది. క్రొంగొత్త వస్తువులు వస్తున్న కొద్దీ కొత్త కొత్త మాటల అవసరం ఉంటుంది. ఆ పదాల్ని వీలున్నంతవరకు తల్లిభాష నుండి సృష్టించాలి. అలా సాధ్యం కాని పరిస్థితుల్లో పలుమాటలు గ్రహించాలి. సాహిత్యం కూడా అనేక రూపాల్లో భాషను మనుగడలో ఉంచుకుంది. కవిత్వం, కథ, నవల, నాటకం, సామాజిక మాధ్యమాలు, ఇంకా అనేక ఇతర ప్రక్రియల ద్వారా భాష పరిపుష్టం చేయాలి. ముఖ్యంగా అనువాదాలు రావాలి, కొత్త పదాల పుట్టుక జరగాలి, ఉదాహరణకు ఇజ్రాయిల్ దేశంలో హిబ్రూ, ఇద్దిస్ భాషల పరిరక్షణకు దాదాపు 40 సం.లు కష్టపడి ఆంగ్లంలోఉన్న సాహితాన్ని, శాస్త్ర సాంకేతిక గ్రంథాల్ని తమ భాషల్లోకి అనువదించుకున్నారు. ముఖ్యంగా భావి పాఠాల్ని తయారుచేయ గల్గితేనే భాష బతుకుతుంది.  బాగా చదవగల్గిన వాళ్ళు బాగా రాయగలిగే అవకాశం ఉంది. అందుకని పఠన లేఖనాల గురించి అందరూ గంభీరంగా ఆలోచించాల్సిన తరుణమిది. 

20.       ఆధునికత ప్రభావం భాషపై ఎలా ప్రతిఫలిస్తున్నది?

జ: ఆధునికత ప్రభావం మానవ జీవితాన్నే ప్రభావితం చేస్తున్నప్పుడు, భాష మీద కూడా ఆ ప్రభావం తప్పదు, సామాజిక మాధ్యమాలు పురుడు పోసుకున్న వైనం ఆధునికత కారణంగానే అనేది మన అనుభవంలో ఉన్నది కదా! ఆధునిక కాలంలో ప్రపంచ భాషలన్నీ నిత్యం మారుతున్నాయి. ఈ వేగంలో, ఆంగ్ల ప్రభావంలో కొన్ని భాషలు అంతర్ధానమయ్యాయి. కొన్ని రాటుదేలాయి. కొన్ని ప్రమాద ఘంటికల్ని వింటున్నాయి. మన తెలుగు డిజిటలైజు కావాలి. అందరికీ అందుబాటులోకి మన భాషను తేవాలి. పాతకాలం నాటి “వచ్చియున్నవాడు” వచ్చి యున్నాడు” గానూ, “వచ్చినాడు” గానూ, “వచ్చాడు” గానూ, “వచ్చిండు” గానూ మారింది. ఈ రూపాలన్నిటిని ఈ రికార్డు చేయాలి. అన్నీ ప్రామాణికమే అని చెప్పాలి. “అచ్చిండు” అనే రూపమూ నమోదు చేయాల్సిందే! శేషసాయి లాంటివాళ్ళే “ఆంధ్ర భారతి” పేర నిఘంటువుల్ని ఉంచారు. వాళ్ళ సైటులో “సెల్లు”లోని,  ఆ సైటులో సెర్చ్ లోకి వెళ్ళి టైపు చేస్తే ఏదైనా పదాన్ని, ఆ పదానికి అర్ధం తెలుస్తుంది. హైదరాబాదు సెంట్రల్ యూనివర్సిటీ వాళ్ళు సైతం తెలుగులో పదానికి సమానార్థకమైన మాటల్ని కొన్ని ఇతర భాషల్లో, తెల్సుకునేలా ఏర్పాటు కల్గించారు, యాంత్రికానువాదమూ ఇటువంటిదే కదా…. 

21.       తెలంగాణ సాహిత్యాన్ని పదిలపరచడానికి, ముందు తరాలకు అందించడానికి ప్రభుత్వం ఏం చేస్తుంది? 

జ: తెలంగాణ సాహిత్య అకాడమీని ఏర్పాటు చేసింది పూర్వాధ్యక్షులు నందిని గారు ఉన్నప్పుడు ప్రపంచ తెలుగు మహాసభలు జరిగాయి, అపురూప గ్రంథాల ప్రచురణ అయ్యింది. ఇటీవలే సమగ్ర తెలంగాణ సాహిత్య చరిత్ర వచ్చింది. జూలూరి వారు పిల్లల కథలూ, ఊర్ల చరిత్ర మొదలగు పనుల్లో ఉన్నారు. భాషా సాంస్కృతిక శాఖా తరఫున అనేక గ్రంథాలు ప్రచురించారు. సభలూ, సమావేశాలు అధికార భాషా సంఘం తరఫున మేమూ మా ప్రయత్నాలను ముమ్మరం చేస్తాం. 

22.       చరిత్రలో నిలిచిన తెలంగాణ వాగ్గేయకారులు, రచయితల గురించి ఈ తరానికి ఎలా అవగాహన కలిగిస్తారు? 

జ: గొప్ప కర్ణాటక సంగీత వాగ్గేయకారుడైన మంగళంపల్లి బాల మురళీ కృష్ణ గారు చనిపోతూ కూడా “ఏ తీరున నను దయజూసెదవో ఇనవంశోత్తమ రామా” అనుకుంటూ కన్ను మూసారట! అది భద్రాచల రామదాసు కీర్తన కదండీ! ఆ రామదాసు … కర్ణాటక సంగీత మూర్తిత్రయంలో ప్రథముడైన త్యాగరాజుకు స్ఫూర్తి, ఆ పదకవితా పితామహుడు అన్నమయ్య గొప్పవాడే. కానీ. ఆ ప్రవాహంలో రామదాసును ఆ స్థాయిలో నిలుపుకోలేకపోతున్నాం ఈనాటికీ. ఇక రచయితలు.. దాశరథి, కాళోజీ, అలిశెట్టి, వానమామలై సోదరులు, సురవరం ఇటువంటి రచయిత రచనల్ని ఈ తరానికి మరింత అందుబాటులో ఉంచుతాం, వారి జీవిత చరిత్రల్ని నాలుగైదు పేజీలకు మించకుండా ఈ తరానికి అందిస్తాం. 

23.       తెలుగుభాషలో ఉన్న సాహిత్యమంతా వెలుగులోకి వచ్చిందని భావిస్తున్నారా? 

జ: సాహిత్యమంతా ఎక్కడ వెలుగులోకి వచ్చింది? కేవలం పరీక్షలలో ఉత్తీర్ణత పట్ల వుండే శ్రద్ధ భాష మీద భావం మీద కూడా పెడితే సాహిత్యపు విలువలు తెలుస్తాయి. సాహిత్యం బయటకు రావాలి. మనకు అద్భుతమైన సాహిత్యం ఉంది. అది బయటకు వచ్చినపుడు సంస్కృతీ సాంప్రదాయాల విలువ కూడా మనవాళ్ళు తెలుసుకుంటారు. 

24.       టి.ఆర్. యస్. ఇప్పుడు బి. ఆర్. యస్. గా ఎదగటం పై మీ స్పందన ? 

జ: అహర్నిశలు ప్రజాక్షేమాన్ని కాంక్షిస్తూ, ప్రజా సేవలో తలమునుకలయ్యే జన హృదయాధినేత 

రాష్ట్రాభ్యున్నతే కాకుండా దేశాభ్యున్నతి అభిలషించడంలో ఆశ్చర్యం అణుమాత్రం లేదు. ఇదే తెరాసా భారాసాగా రూపుదిద్దుకోవడంలోని బహిరంగ రహస్యం. అంత గొప్ప నాయకునికి నేను సైతం చంద్రునికో నూలుపోగులా బాపు దళం స్థాపించి సామాజిక మాధ్యమం ద్వారా కందకాలలో దాక్కున్న కువిమర్శకులను వెంటాడి అక్షర శరాఘాతాలతో అణిచివేసే బృహత్ ప్రయత్నాన్ని నా మిత్రుల సహకారంతో కొనసాగిస్తున్న.. 

25.       నేటి బాలల్లో, యువతలో తెలుగుభాషాసక్తిని, సాహితీ విలువలను ఎలా పెంపొందించగలం ? 

ఇందులో ప్రభుత్వ, ప్రజల పాత్ర ఎలా ఉండాలని మీ భావన ? 

జ: చిన్నపిల్లలకు చిన్నప్పటినుండి మాతృభాష మీద అవగాహన, అభిరుచి కలిగించాలి. యువతకు సాహిత్యం పట్ల మక్కువ కలిగించి, వారిని ఆ దిశగా ప్రోత్సహించి సాంస్కృతికోద్ధరణ వైపుగా వారిలో ఆసక్తిని పెంపొందించాలి. ఆ విషయంలో కొన్ని అవార్డులు, రివార్డులు ప్రకటించాలి తద్వారా కూడా సాహితీ విలువలు పెరుగుతాయి. కుటుంబ పెద్దలు తెలుగు మాట్లాడటం, తెలుగు పుస్తకాలు చదవటం వంటివి అలవాటు చేయాలి. తెలుగు సాహిత్యంలో ఎన్నో కొత్త ప్రక్రియలు, సంప్రదాయాలు మన తెలంగాణ కవుల నుంచే మొదలయ్యాయి. మల్లియ రేచన, పంపన, బండారు అచ్చమాంబ వంటి తెలంగాణ సాహితీ మూర్తులు తెలుగు సాహిత్యాన్ని సుసంపన్నం చేశారు. తెలంగాణ సకల కళలకు నిలయం. కాబట్టి ఇక్కడి బిడ్డలు కళాకారులై విశ్వానికి వెలుగులు నింపాలని నా ఆకాంక్ష 

26.       అనేక రచనలు చేసి, వివిధ సాహిత్య కార్యక్రమాలలో పాల్గొన్న మీరు ఆధునిక  కవిత్వంలో గమనించిన లోటుపాట్లు తెలుపగలరా ? 

జ: ఆధునిక కవిత్వంలో లోటుపాట్లు ఏవంటే వచనాన్ని విరుగగొట్టి, ముక్కలు చేసి దాన్నే కవిత్వం అంటున్నారు . అదేవిధంగా చదివిందే మళ్లీ మళ్లీ చదివి ప్రేక్షకులలో సహనానికి పరీక్షలు పెడుతున్నారు. సాహిత్యంలో తెలుగు తప్ప మరే భాషకు స్థానం ఉండకూడదు . నంబర్ల వాడకం అసలు ఉండకూడదు. వీటిని గమనించుకుంటే చక్కటి సాహిత్యాన్ని అందించగలుగుతాం. 

27.       భాషకు – ప్రగతికి గల సంబంధాన్ని వివరించండి ?                                                        

జ: ఏ దేశమైనా అభివృద్ధి చెందాలంటే, ఆ దేశపు భాష సంస్కృతి కూడా చాలా ముఖ్యం. భాషకు గుర్తింపు వస్తే భావం అర్థమవుతుంది. అప్పుడు విలువ పెరుగుతుంది . తద్వారా విజ్ఞాన సంబంధమైన విషయాల్లో కూడా మంచి రచనలు ప్రాచుర్యంలోకి వస్తాయి . ఉదాహరణకు…. శాస్త్రాలు. మన భారతదేశం వేద భూమి, కర్మభూమి, తపోభూమి . ఎన్నో సంవత్సరాలు మన మహా ఋషులు ఘోరమైన తపస్సు చేసి సంపాదించిన విజ్ఞానం మనది. ఆ విజ్ఞాన సర్వస్వం అంతా కూడా వేదాల రూపంలో పొందుపరిచారు . అవే ఋగ్వేదం, యజుర్వేదం, సామవేదం, అధర్వణ వేదం. ఒక్కొక్క వేదం ఒక్కొక్క శాస్త్రాన్ని చెస్తోంది. ఆ శాస్త్రాన్ని విదేశీయులు కొన్నిటిని తాళపత్ర గ్రంథ రూపంలో ఉన్న వాటిని ఇక్కడి నుంచి దోచుకు వెళ్లి వాటిని డీకోడ్ చేసి తిరిగి మనకి ఎక్కువ రేటులో అందజేసి దానివల్ల వచ్చే లాభాలను, పేరును, ప్రతిష్టను అన్ని వాళ్లే పొందుతున్నారు కానీ నిజానికి అదంతా మన జ్ఞానసంపద. ఈ విషయాన్ని గుర్తుంచుకోవాలి. అందుకే ఎవ్వరికైనా తమ మాతృభాష పట్ల అభిమానం, గౌరవం ఉండాలి. అభ్యాసం చేయాలి. మన తెలుగు భాష ప్రత్యేక లక్షణం ఏమిటంటే ఏ భాష నైనా తనలో కలుపుకునే సౌలభ్యం. ఎన్ని భాషలు నేర్చు కున్నా ఆ జ్ఞానాన్ని మన భాషాభివృద్ధికి వినియోగించాలి. 

28.       ఆధునిక సమాజంలో స్త్రీ పాత్రను విశ్లేషించండి?

జ: ఆధునిక సమాజంలో స్త్రీ విషయమంటారా? ఈనాడు మహిళ ఆధునిక సమాజంలో గొప్ప కీలక పాత్ర వహిస్తున్నది. అన్ని రంగాల్లో కూడా సత్తా చాటుకుంటున్నది. అన్ని శాస్త్రాలను ఔపాసన పట్టి, అద్భుత విజ్ఞానాన్ని సంపాదించి, మహోన్నతంగా విశ్వ వేదిక మీద కూడా తన ప్రతిభను చాటుతున్నది.” ముదితల్ నేర్వగరాని విద్య గలదే ముద్దార నేర్పించినన్” అన్నట్లు ఆఖరికి వేదాధ్యయన కాలంలో వేదాలు కూడా నేర్చి, దీటుగా నిలబడుతున్నది .ఉదాహరణకు గార్గి, మైత్రి వంటి వారు. మీరాబాయి భక్తి ఉద్యమంతో ప్రాశస్త్యం పొందింది. అట్లాగే అక్క మహాదేవి…నేడు ఆధునిక కాలంలో చూసుకుంటే అన్నా చండి కేరళ హైకోర్టు ప్రథమ మహిళా న్యాయమూర్తిగా పేరు తెచ్చుకుంది . సుచేతా కృపలాని ఉత్తరప్రదేశ్ తొలి మహిళా ముఖ్యమంత్రిగా ఆమె పేరు తెచ్చుకుంది. అట్లాగే విజయలక్ష్మి పండిట్ ఐక్యరాజ్యసమితి జనరల్ అసెంబ్లీలో స్థానం సంపాదించుకున్న తొలి మహిళగా గొప్ప స్థానాన్ని పొందింది. ఇక సరోజినీ నాయుడు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ లో అధ్యక్షత వహించిన తొలి మహిళ. కిరణ్ బేడీ తొలి ఐపీఎస్ అధికారిణి. ఇలా ఎందరో మహిళలు ఇంకెందరో గొప్ప స్థానాన్ని తమ జ్ఞాన సంపదతో సంపాదించడమే కాకుండా చరిత్రలో ఆదర్శమూర్తులుగా మిగిలిపోయారు. ప్రస్తుతం ఎంతో మంది మహిళలు ఉపాధ్యాయినులుగా, డాక్టర్లుగా నర్సులుగా, పోలీసు ఉద్యోగాల్లోనే కాక శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాల్లో ఎనలేని జ్ఞానాన్ని సంపాదించి అనేక పదవులను సమర్థవంతంగా నిర్వహిస్తున్నారు. 

29.       సమాజానికి మీరిచ్చే సందేశం ఏమిటి ?

     జ: సమాజం అంటే వ్యక్తుల సమూహం లేదా సామూహిక జీవన విధానం. 

          ఇందులో భిన్నమైన వ్యక్తిత్వాలు, విభిన్నమైన మనస్తత్వాలు కల గలిసిన మనుషుల జీవితాలు      కొన్ని కట్టుబాట్లకు, విధివిధానాలకు లోబడి సమూహాలుగా సమాజంలో కొనసాగించడం. 

          బతకడానికి తినడం, తినడానికి సంపాదించడం, సంపాదనకోసం ఉద్యోగ వ్యాపారాలు, విలాసాలు,     కుటుంబాలు, బాధ్యతలు ఇలా గానుగెద్దు జీవితాలుగా కాకుండా సమాజం పదికాలాలపాటు పచ్చగా జీవించడానికి మనవంతు కృషి ఏమిటి..? అని ప్రతి వ్యక్తీ ఆలోచించుకోవాలి.. ఆత్మ పరిశీలన        చేసుకోవాలి. దానధర్మాలు, ప్రేమైక జీవనవిధానం, సేవాతత్పరత ఇలాంటి పెద్ద మాటలు కాకుండా ఒకరికొకరు సాయపడాలనుకోవడం, పడి పోయిన వ్యక్తిని చూసి హేళన చేసో, జాలిపడో  వెళ్ళిపోయేబదులు చేయూతనిచ్చే ప్రయత్నం చేయాలంటాను. మనకెందుకులే.. అని మరలిపోయే   మనస్తత్వం మారాలంటాను. మనిషిగా పుట్టినందుకు మానవత్వపు విలువలు పెరగాలంటాను. 

30.       మహిళా దినోత్సవాలు జరుపుకోవడం అవసరమంటారా? 

            జ: స్త్రీ స్థితిగతులు బాగుపడనిదే సమాజం బాగుపడదు,ఏ పక్షి అయినా ఒంటి రెక్కతో ఎగరలేదు.     అన్నారు స్వామి వివేకానంద. ఆకాశంలోసగం,అవకాశాల్లో సగం నేడు మహిళ అన్ని రంగాల్లో పురుషునితో పోటీ పడుతుంది, రాణించ గలుగుతుంది, అంతరిక్షంలో కూడా అడుగుపెట్టింది నేడు   మహిళలేని రంగంలేదు. శాస్త్ర, సాంకేతిక, రాజకీయ, వ్యాపార,క్రీడా రంగాల్లో నేటి ఆధునిక మహిళ   అద్భుతమైన ప్రతిభాపాటవాలు చూపుతుంది,అయినా నేటి పితృస్వామ్య వ్యవస్థ స్త్రీని ఆటవస్తువుగానూ,ఒక అలంకార వస్తువుగానూ చూస్తుంది. ఈ రాకెట్ యుగంలోకూడా స్త్రీ    గృహహింసకు, అత్యాచారాలకు గురవుతూనే ఉంది.ఆర్థిక స్వావలంబనే స్త్రీ విముక్తికి మార్గం. సమాన పనికి సమాన వేతనం. పనిగంటలు తగ్గించాలనే డిమాండ్ తో న్యూయార్క్ లో మహిళలు సాగించిన    పోరాటం మనం స్ఫూర్తిగా తీసుకోవాలి.  స్త్రీ ఆత్మగౌరవం ప్రతీకగా మార్చి 8 ని అంతర్జాతీయ మహిళా దినోత్సవం జరుపుకోవలసిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది.పక్కవాడు మనవాడే అనే భావన అలవరచుకోవాలంటాను….. 1908 సంవత్సరం లో న్యూయార్క్ లోని పదిహేను వేల మంది శ్రామిక మహిళలు సమానపనికి సమానవేతనం,పనిగంటలు తగ్గించాలి,మహిళలకు ఓటుహక్కు కల్పించాలనే   డిమాండ్ తో కదంతొక్కారు. గౌరవం, గుర్తింపు కోసం స్త్రీలు ప్రాణాలొడ్డి పోరాడారు. తమ హక్కులు సాధించుకున్నారు. 1910 లో డెన్మార్క్ లోని కోపెన్ హాగన్ లో జరిగిన ఇంటర్నేషనల్ కాన్ఫరెన్స్ ఆఫ్    వర్కింగ్ ఉమెన్స్ సదస్సు జరిగింది. ఈ సదస్సులో జర్మనీకి చెందిన మార్క్సిస్టు సిద్దాంతకర్త క్లారాజట్కిన్ అనే మహిళ న్యూయార్క్ మహిళలు సాగించిన వీరోచిత పోరాటానికి గుర్తుగా మార్చి 8 ని అంతర్జాతీయ శ్రామిక మహిళా దినోత్సవంగా జరుపుకోవాలని ప్రతిపాదించారు,దీనికి సభ ఆమోదం   తెలిపింది, అప్పటినుండి ప్రపంచమంతా మార్చి 8 ని అంతర్జాతీయ మహిళా దినోత్సవంగా జరుపుకుంటున్నారు. దీనిని 1975 లో ఐక్యరాజ్యసమితి కూడా గుర్తించింది. కాబట్టి మహిళా దినోత్సవాలు సమాజంలో చైతన్యాన్నినింపాలి. 

          చాలా సంతోషం మేడం. మీ విలువైన సమయాన్ని మాకోసం, మా పాఠకుల కోసం వెచ్చించి ఎన్నో విషయాలు మాకు తెలియజేసినందుకు మీకు మా అందరి తరపున ధన్యవాదాలు తెలుపుకుంటూ      సెలవు.. నమస్కారాలు. 

మానవ సంబంధాలు, వైతిక విలువలు శిథిలమవుతున్న ప్రస్తుత తరుణంలో మన మూలాలను తెలియజేసే ఎన్నో పరిశోధనలు రావల్సిన అవసరం ఉంది.  ఇలాంటి తరుణంలో  మన సాహిత్యంలోని అమూల్యమైన అంశాలను గుర్తించి పరిరక్షించుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది.  అందుకే జానపదసాహిత్యంపై పరిశోధనలు పెరగాలి.  భిన్నత్వంలో ఏకత్వాన్ని ప్రదర్శించడమే జానపద విజ్ఞాన ప్రత్యేకత.   అలాంటి ప్రత్యేకత కలిగిన జానపద సాహిత్యంలో స్త్రీల స్వరాన్ని సాధికారికంగా వినిపించే బాధ్యతను కొందరు మాత్రమే తీసుకోగలరు. వారిలో ప్రముఖులు డాక్టర్ రావి ప్రేమలత గారు. ఆమె  గత నాలుగు దశాబ్దాలుగా జానపద, ప్రాచీన సంప్రదాయ, ఆధునిక సాహిత్య రంగాల్లో పరిశోధనలు చేస్తున్నారు. మూడు దశాబ్దాలు తెలుగు అధ్యాపకురాలిగా పనిచేసి, ఉత్తమ విమర్శకురాలిగా, సాహిత్య పరిశోధకురాలిగా  అనేక కొత్త విషయాలను వెలుగులోకి తీసుకువచ్చే ప్రయత్నం చేస్తున్నారు. ముఖ్యంగా మనం వాకిట్లో వేసే ముగ్గుల గురించి ఆమె ఒక పుస్తకమే తీసుకువచ్చారు.  ఆమెతో జరిగిన మాట ముచ్చట మయుఖ పాఠకుల కోసం.

జానపద సాహిత్య పరిశోధనలో మీరు చేస్తున్న కృషి అభినందనీయం. మీకు జానపద సాహిత్యం పై ఆసక్తి ఎలా కలిగింది.?

చిన్నప్పటి నుంచి పుస్తకాలు చదవడం చాలా ఇష్టమైన వ్యాపకం.  అలా  పుస్తకాలు చదువుతున్నప్పుడు అందులో ఉండే అంశాలు మరింత క్షుణ్ణంగా తెలుసుకోవాలనే తపన కలిగేది. అందుకోసం మరిన్ని రిఫరెన్స్ పుస్తకాలు చదివేదాన్ని. అలా చదివిన అంశాలన్నింటినీ వ్యాసంగా రాయడంతో అది పరిశోధనాత్మక వ్యాసం అయ్యేది. జానపద సాహిత్యంలో విశేష కృషి చేసిన ఆచార్య నాయిని కృష్ణకుమారి గారి మార్గదర్శకత్వంలో పిహెచ్ డి చేశాను.  అప్పుడు తెలిసింది చరిత్ర చెప్పని, పుస్తకాల్లో లేని చాలా విషయాలు ప్రజలల్లో ఉన్నాయి అన్న విషయం. అలా తెలుసుకున్న వాటికి అక్షర రూపం ఇవ్వడం వల్ల  రాబోయే తరాలకు సంస్కృతి, సంప్రదాయాలు అందించడం సాధ్యమవుతుంది.  మన సంప్రదాయంలో ఒక శాస్త్రీయ విజ్ఞానం ఉంటుంది. ప్రతి ఆచారం వెనుక చరిత్ర ఉంటుంది. అది ఏంటో తెలుసుకుని చేయగలిగితే ఏ సంస్కృతియైనా, సంప్రదాయమైన, ఆచారమైన భవిష్యత్ తరాలకు అందుతుంది. అలా చెప్పలేకపోతే క్రమక్రమంగా వాటి ఉనికి అంతర్ధాన మవుతుంది. అందుకే నేను తెలుసుకున్న విషయాలను వ్యాసాలు రాశాను. అయితే జానపద సాహిత్యంలో ఎక్కువగా పరిశోధనాత్మక వ్యాసాలు రాశాను.

మీరు ఉపాధ్యాయ వృత్తిలో ఉన్నారు కదా మరి రచనలు ఎప్పుడు  ప్రారంభించారు?
చిన్నప్పటి నుంచి పుస్తకాలు చదవడంపై ఉన్న అభిరుచితో మాలతీచందూర్, వాసిరెడ్డి సీతాదేవి, మాదిరెడ్డి సులోచన, శ్రీశ్రీ, సినారె తదితరుల సాహిత్యం ఎక్కువగా చదివేదాన్ని., తెలుగు సాహిత్యంపై ఉన్న ఆసక్తి, పెద్దవాళ్లు చెప్పే జానపదకథలు నన్ను రచనావ్యాసంగం వైపు మళ్లించాయి.  ఎం.ఏ చదువుతున్నప్పుడు వ్యాసాలు రాయడం మొదలు పెట్టాను. అయితే ఇది ఒక రోజుతో జరిగిన ప్రక్రియ కాదు.
మొదటి సారిగా ‘స్రవంతి’లో నేను రాసిన వ్యాసం వచ్చింది. ఆ తర్వాత ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రజ్యోతి దినపత్రికలో వచ్చాయి. ఆ తర్వాత చాలా పత్రికల్లో పరిశోధనాత్మక వ్యాసాలు వచ్చాయి. పాఠకుల నుంచి మంచి స్పంధన రావడంతో జానపద సాహిత్యంపై , పరిశోధనాత్మక వ్యాసాల వైపు ఆసక్తి మరింత పెరిగింది. 

మీ పరిశోధనలో భాగంగా క్షేత్రస్థాయి అంశాల కోసం గ్రామల్లో ఎక్కువగా తిరిగారు కదా? మీ దృష్టికి వచ్చిన అంశాలు?

కొత్త విషయాలు తెలుసుకోవాలన్న ఆసక్తితో మారుమూల గ్రామాలకు సైతం వెళ్లేదాన్ని. అక్కడ ఎన్నో ఆసక్తికరమైన అంశాలను తెలుసుకున్నాను.  పూర్వం మతాలు మనుగడలో లేని కాలంలో మాతృస్వామ్య  వ్యవస్థ ఉండేది. అందుకు నిదర్శనం గ్రామదేవతలు. ప్రతి ఊరికి రక్షణ గా గ్రామ దేవతలు ఉంటారు. కులాలను బట్టి, ప్రాంతాలను బట్టి గ్రామ దేవతల పేర్లు మారినా వారందరినీ గ్రామ రక్షకులు గానే ప్రజలు భావిస్తారు. అందుకే వందల ఏండ్ల చరిత్ర ఉన్న గ్రామ దేవతల కథలు మనకు జానపద సాహిత్యంలో కనిపిస్తాయి.  మహిళలు ఇంటికే కాదు  గ్రామాలు, రాజ్యాలకు కూడా రక్షకులుగా, పూజ్యులుగా వచ్చ చరిత్ర మనకు కనిపిస్తుంది.  ప్రజల మధ్య నుంచి వచ్చిన జానపదకథల్లో మన ఆచార వ్యవహారాలు, సంస్కృతి సంప్రదాయాలు మెండుగా ఉంటాయి. వాటికి తెలుసుకోవడం వల్ల మన మూలాలు గ్రహించే వీలు కలుగుతుంది.  అందుకే  జానపదకథలను పుస్తక రూపంలో తీసుకువస్తున్నాను. అనేక పల్లెల్లో తిరిగి దాదాపు రెండువందల కథలను సేకరించాను. వాటిలో కొన్నింటిని పుస్తక రూపంలో తీసుకువస్తున్నాను.

జానపద కథల్లో మూడు రకాల కథలుంటాయి. సందర్భోచిత కథలు, కాలక్షేపకథలు, నీతికథలు. ఒక్కొక్క విభాగంలో నాలుగైదు కథలను ఎంపిక చేశాను.   పిల్లలకు మంచిఅలవాట్లు, ప్రవర్తన నేర్పేలా ఎన్నో కథలు వాడుకలో ఉన్నాయి. అయితే అవి అన్నీ మౌఖిక రూపంలోనే తప్ప లిఖిత రూపంలో లేవు.. వాటిని సేకరించి పుస్తకంలో పొందుపరుస్తున్నాను. 

తెలంగాణ జానపద సాహిత్యం పై మీ అభిప్రాయం?

 తొలి తెలుగుకథ, శతకం, వాజ్మయం వంటి అనేక సాహిత్య ప్రక్రియ లకు పుట్టినిల్లు తెలంగాణ. అయితే సమాచార రాహిత్యంతో ఇన్ని రోజులు జానపద సాహిత్యం మరుగున పడింది. ఇప్పుడిప్పుడే జానపద కళా రూపాలు వెలుగులోకి వస్తున్నాయి.

జానపదసాహిత్యంలో పరిశోధనలు చేశారు. మరి ఇంటి ముందు వేసే ముగ్గులపై పరిశోధన చేయడానికి కారణం? మీరు రచించిన ‘తెలుగు స్త్రీల చిత్రలిపి’ గురించి చెప్పండి.

మన సంప్రదాయాల్లో ఒక సైన్సు ఉంటుంది. ప్రతి ఆచారం వెనుక ఆరోగ్యకరమైన అంశం ఉంటుంది. అది ఏంటో చెప్పకపోతే క్రమక్రమంగా వాటి ఉనికి అంతర్ధాన మవుతుంది. నేను ముగ్గుల గురించి పరిశోధన చేస్తున్నప్పుడు ఇదే విషయం స్పష్టమైంది. అతి ప్రాచీన కాలం నుంచి సంప్రదాయకం గా మహిళలు వేస్తున్న అనేక ముగ్గులను పరిశీలించినపుడు అనేక ఆసక్తి కరమైన విషయాలు తెలిశాయి. ముగ్గులు అనేవి భావవ్యక్తీ కరణ సాధనాలుగా, ఒక విధమైన లిపిగా గుర్తించాను. మహిళల కళానైపుణ్యానికి, కల్పనాశక్తికి చిహ్నాలు. వాకిట్లో వేసే ముగ్గులు చిత్రకళాధిదేవతకు సహజ సౌందర్య శోభిత ఆభరణాలు అన్న విషయాన్ని చెబుతూ ‘తెలుగు స్త్రీల చిత్రలిపి’గా వాటన్నింటినీ పుస్తకం రూపంలో తీసుకువచ్చాను. ఈ పుస్తకానికి రామరాజు జానపద విజ్ఞాన బహుమతి వచ్చింది.  మన రాష్ట్రంలోని మహిళల చిత్రకళా నైపుణ్యం ప్రపంచంలోని వివిధ దేశాల్లోని మహిళల చిత్రకళతో పోలి ఉంటుంది. ఈ విషయం పరిశీలిస్తే  జానపద విజ్ఞానానికి ఎల్లలు లేవు అన్నది మరింత స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. 

ఇప్పటివరకు మీ సాహిత్యం, పరిశోధనల గురించి చెప్పారు. ఇప్పుడు మీ గురించి చెప్పండి.

 భువనగిరి దగ్గర నాగిరెడ్డి పల్లె మా సొంతూరు. నాన్న రావి రామిరెడ్డి, ఆర్ అండ్ బి లో ఇంజనీర్ గా పనిచేశారు. అమ్మ మనోరమ. ముగ్గురు అమ్మాయిలం, ఒక అబ్బాయి. ఇంటికి నేనే పెద్దదాన్ని. హైస్కూల్ వరకు భుననగిరిలో చదివాను. ఆ తర్వాత హైదరాబాద్ లోని రెడ్డి కాలేజీ లో పియుసీ, వనితా మహావిద్యాలయలో డిగ్రీ, ఉస్మానియా యూనివర్సిటీలో బిఎడ్, పిజీ(తెలుగు), తెలుగు పద సాహిత్యం పురాగాథలు’ అంశంపై పి హెచ్ డి పూర్తి చేశాను. రామచంద్ర డిగ్రీ, పీజీ కాలేజీ లో ముప్పై ఏండ్లు తెలుగు అధ్యాపకురాలిగా పనిచేశాను. డిగ్రీ చదువుతున్నప్పుడే అగ్రికల్చర్ యూనివర్సిటీలో లెక్చరర్ గా పనిచేసే జె.వి.సత్యనారాయణ రెడ్డితో పెండ్లి అయ్యింది. మాకు ఒక అమ్మాయి. డాక్టర్‌ ప్రణీత, ప్రస్తుతం అమెరికాలో ఉంటుంది. 

  అవార్డులు.. – ఉత్తమ విమర్శ గ్రంథం ‘వ్యాసలతిక కు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం

పురస్కారం – ఉత్తమ గ్రంథం ‘ తెలుగు స్త్రీల చిత్రలిపి’ తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం

పురస్కారం – ఉత్తమ పరిశోధకురాలు తంగిరాల బహుమతి – ప్రముఖ రచయిత పాకాల యశోదరెడ్డి స్మారక పురస్కారం – వై. రంగనాయకమ్మ స్మారక పురస్కారం – ఉత్తమ విమర్శ గ్రంథం’అవలోకనం’ తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం

పురస్కారం – ఉత్తమ అధ్యాపకురాలు రాష్ట్ర ప్రభుత్వ పురస్కారం – తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారం

రచనలు..

[1. తెలుగు జానపద సాహిత్యం పురాగాథలు – 1980

2. జానపద విజ్ఞాన పరిశీలనం – 1990

3. తెలుగు స్త్రీల చిత్రలిపి – 1991

4.జానపద విజ్ఞానంలో స్త్రీ – 1996

5. వ్యాస లతిక – 2002

6. Folk tales of south india – Andhra pradesh – Editor – 2005

7. ఆలోకనం – 2015

8. పాకాల యశోదరెడ్డి – 2015